Nhiều thời điểm, chất lượng không khí ở các nơi đã chạm ngưỡng nguy hại. Tìm giải pháp để hạn chế ô nhiễm không khí ở đô thị là vấn đề đang được các cấp, ngành quan tâm.
Gia tăng cấp độ ô nhiễm
Việt Nam được cảnh báo là một trong số các quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Tỷ lệ sức khỏe người dân sống tại khu vực đô thị bị ảnh hưởng bởi khí thải giao thông, công nghiệp và bụi xây dựng ngày càng tăng. Đặc biệt những cơn bão lũ xảy ra liên tục tại các địa phương thời gian gần đây khiến chất lượng môi trường và không khí ô nhiễm đã đến mức báo động. Những tác động không xảy ra ngay lập tức nhưng tích lũy lâu dài, ảnh hưởng trực tiếp đến trẻ em, người cao tuổi và những người có bệnh lý nền.
Ngay đầu kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã giám sát tối cao việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020. Kết quả cho thấy ô nhiễm không khí đang là vấn đề báo động tại một số đô thị lớn, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt hơn của hệ thống cơ quan nhà nước lẫn cộng đồng.
Ông Lê Hoài Nam, Phó cục trưởng Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, sau đại dịch Covid-19, các hoạt động giao thông, xây dựng, sản xuất phục hồi mạnh khiến ô nhiễm không khí quay lại với mức độ nghiêm trọng hơn. Trong đó, các nguồn gây ô nhiễm chính gồm công nghiệp, giao thông vận tải, đốt phụ phẩm và rác thải, xây dựng và làng nghề. Hiện nay ô nhiễm bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội và các tỉnh Đồng bằng sông Hồng ở mức cao, đặc biệt năm 2024 ghi nhận bốn đợt ô nhiễm kéo dài, bụi mịn trung bình năm vượt khoảng hai lần quy chuẩn.
Là Thủ đô, Hà Nội chịu áp lực đặc biệt lớn về chất lượng không khí. Không chỉ nguồn thải công nghiệp, hoạt động giao thông với 7,6 triệu phương tiện cũng góp phần đáng kể, chiếm 12-15% ô nhiễm bụi mịn, riêng bụi đường do giao thông gây ra chiếm 20-23%. Thành phố còn chịu ảnh hưởng bởi nhiều dòng khí ô nhiễm mang tính xuyên địa phương cũng như đối mặt với “mùa ô nhiễm không khí” do nghịch nhiệt. Nếu không hành động ngay lập tức và thật sự quyết liệt, cái giá phải trả sẽ không chỉ là tài chính, mà còn là sức khỏe, thậm chí là tính mạng và tương lai của thế hệ sau.
Áp dụng công nghệ để cải thiện tình trạng
Ghi nhận lượng khí thải ở Việt Nam thời gian qua chỉ tăng chứ không giảm, tại tọa đàm “Cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị”, nhiều ý kiến cho rằng, nếu tiếp tục phát triển công nghiệp mà không có giải pháp xử lý đồng bộ, chúng ta rất khó đạt được các mục tiêu giảm phát thải như đã cam kết. Các chuyên gia, nhà khoa học đều nhấn mạnh, ô nhiễm không khí không thể được giải quyết bằng một giải pháp đơn lẻ mà cần một chiến lược tổng thể, trong đó chuyển đổi số và chuyển dịch năng lượng đóng vai trò then chốt.
TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam chỉ rõ, điểm yếu hiện nay là Việt Nam chưa có bản đồ ô nhiễm chi tiết theo từng nhóm nguồn, từng địa phương, thiếu dữ liệu khiến việc “bắt bệnh” còn chung chung. Để kiểm kê khí thải, hoàn thiện thể chế, đẩy mạnh công nghệ nhằm cải thiện chất lượng không khí, Việt Nam có thể học từ mô hình kiểm soát ô nhiễm của Bắc Kinh (Trung Quốc). Trong những năm qua, họ đã ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tiếp cận vùng, xử lý nhanh và kiên quyết các vấn đề ô nhiễm không khí. Các chuyên gia kêu gọi Việt Nam nên ứng dụng AI để làm rõ dữ liệu không khí và nguồn ô nhiễm. Từ việc số hóa dữ liệu để xác định nguồn thải cho đến việc siết chặt các quy chuẩn khí thải công nghiệp và giao thông với lộ trình cụ thể. Chỉ khi có dữ liệu rõ ràng, minh bạch, chính xác, cơ quan chức năng mới có thể xây dựng kịch bản, chính sách ứng xử phù hợp, xác định lộ trình dựa trên cơ sở ưu tiên rõ ràng và đưa ra cảnh báo từ sớm, từ xa.
Theo Kế hoạch hành động Quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2045 của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã trình Thủ tướng dự thảo lộ trình siết khí thải ô-tô và xe máy với các mốc kiểm soát chặt chẽ hơn tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2027-2028. Theo đó, lộ trình thắt chặt khí thải phương tiện với 5 mức quy chuẩn (Euro 1-5) cho ô-tô tham gia giao thông thay vì chỉ mức 1 và 2 như hiện nay. Ô-tô sản xuất từ năm 2017-2021 phải đạt chuẩn 4 từ ngày 1/5/2027. Ô-tô sản xuất từ năm 2022 trở đi phải đạt chuẩn 5 từ ngày 1/5/2028. Việc kiểm định khí thải xe máy bắt đầu từ 2027. Riêng Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, tất cả xe máy lưu thông phải đạt tối thiểu chuẩn 2 từ ngày 1/5/2028 nhằm loại bỏ dần xe phát thải cao. Việc hoàn thiện và triển khai lộ trình này được kỳ vọng góp phần giảm phát thải từ các phương tiện giao thông, một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí lớn tại các đô thị.
Công tác dự báo chất lượng không khí đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường chú trọng. Bộ đã hoàn thiện công nghệ dự báo, bắt đầu cung cấp bản tin chất lượng không khí theo thời gian thực, dự báo 48 giờ trên VTV và Cổng thông tin quan trắc môi trường. Mục tiêu trong thời gian tới là sẽ nâng thời hạn dự báo lên 7 ngày, tương đương với các nước tiên tiến.
