Bài 2: Tháo gỡ điểm nghẽn, khơi dậy khát vọng

Nghị quyết số 57 đã tạo ra một xung lực mạnh mẽ, mở ra không gian phát triển rộng lớn để Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành một quốc gia số hiện đại, phồn vinh, lấy người dân làm trung tâm. Tuy nhiên, chúng ta cần nhận diện rõ thách thức, quyết tâm tháo gỡ những điểm nghẽn và khơi dậy ý chí bứt phá để tận dụng trọn vẹn thời cơ của thời đại số.

Những nút thắt cần tháo gỡ

Nghị quyết số 66 đánh dấu bước đổi mới căn bản trong phương thức xây dựng pháp luật, giúp quá trình làm luật và tổ chức thi hành pháp luật trở nên nhanh hơn, chất lượng hơn, nhất quán hơn, dễ hiểu hơn. Mặc dù vậy, độ trễ của một số chính sách vẫn là nguyên nhân gây ra rào cản trong quá trình triển khai Nghị quyết số 57...

Một số nhà khoa học, chuyên gia công nghệ chia sẻ: Ngày 14/10/2025, Chính phủ đã ban hành 6 nghị định quy định chi tiết Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, song để luật thật sự đi vào thực tiễn, các chủ thể liên quan vẫn đang phải tiếp tục chờ đợi hướng dẫn thi hành tiếp theo. Nếu tình trạng nêu trên không được khắc phục, tinh thần đột phá của Nghị quyết số 57 sẽ dễ bị chậm nhịp. Vì vậy, nhiệm vụ trọng tâm không chỉ là ban hành luật mà là cần bảo đảm các bộ luật được thực thi đúng thời hạn và khả thi ngay từ thời điểm có hiệu lực. Cần có quy định cụ thể về thời hạn các cơ quan, bộ, ngành phải ban hành các văn bản hướng dẫn sau khi luật được thông qua, đồng thời quy định rõ trách nhiệm nếu xảy ra chậm trễ.

Nắm bắt thực tiễn, Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (Ban Chỉ đạo) đã thúc đẩy chuyển đổi từ quản lý bị động sang hỗ trợ chủ động, yêu cầu Bộ Tư pháp rà soát văn bản pháp luật, làm rõ tiến độ và trách nhiệm của từng bộ, ngành. Tổ Công tác liên ngành và tổng đài hỗ trợ được thành lập để xác định cụ thể các vướng mắc, giải đáp kịp thời khó khăn.

Trong phát triển khoa học, công nghệ, bảo hộ sở hữu trí tuệ được xác định có vai trò đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên, quy trình thẩm định hồ sơ lâu nay còn phức tạp, tốn kém chi phí, thời gian. Trung bình, để cấp bằng độc quyền sáng chế còn kéo dài 44 tháng, cao hơn gấp 2,4 lần so với thời hạn 21 tháng. Quốc hội vừa thông qua Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi). Điều này không chỉ mở rộng đường phát triển hệ sinh thái sở hữu trí tuệ, hoàn thiện cơ chế bảo hộ, thích ứng với sự bùng nổ của AI mà còn là cơ sở để chúng ta có thể đặt ra mục tiêu: Việt Nam sẽ trở thành nơi công nhận sở hữu trí tuệ nhanh nhất, chính xác nhất, chi phí rẻ nhất. Con đường đi đã được Việt Nam xác định là phải thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số trong công tác sở hữu trí tuệ.

Cùng với đó, sự chỉ đạo sát sao của Ban Chỉ đạo trong việc rà soát hệ thống pháp luật về tổ chức tín dụng nhằm tháo gỡ vướng mắc liên quan đến quyền sở hữu và cơ chế thế chấp tài sản trí tuệ là bước đi quyết định để đưa tài sản trí tuệ thành nguồn lực thật sự của nền kinh tế.

Nút thắt tài chính cũng là một rào cản. Tính đến giữa quý IV/2025, tỷ lệ giải ngân chung mới chỉ đạt 62%, cho thấy tốc độ chậm và phân bổ chưa trọng tâm. Ban Chỉ đạo thẳng thắn nhìn nhận công tác phối hợp giữa Bộ Tài chính và Bộ Khoa học và Công nghệ cần nhịp nhàng hơn nữa. Ở các địa phương, tình trạng giải ngân chậm diễn ra khá nhiều. Là một đầu tàu của cả nước nhưng tỷ lệ giải ngân trong lĩnh vực khoa học, công nghệ của Hà Nội thấp trong nhiều năm.

Nguyên nhân giải ngân chậm được phản ánh là do quy trình vẫn còn rườm rà, kéo dài, có nơi thiếu hướng dẫn chi tiết khiến nhiều dự án công nghệ bị lỗi thời trước khi đi vào hoạt động. Các chuyên gia kinh tế nhận định giải ngân chậm còn do giữa ý tưởng đề xuất và năng lực triển khai không đáp ứng, dẫn đến không phát sinh khối lượng để thực hiện thanh toán.

Để chấm dứt tình trạng này, đòi hỏi phải có sự thay đổi toàn diện trong quản lý ngân sách nhà nước, bảo đảm nguyên tắc “giao nhiệm vụ phải giao kinh phí”. Ngân sách nhà nước cần cấp theo hình thức đặt hàng từ trên xuống, tập trung ưu tiên cho các nhiệm vụ nghiên cứu, phát triển công nghệ chiến lược để khắc phục tình trạng phân tán, thiếu trọng tâm. Cơ chế quản lý các quỹ hiện tại cũng cần nghiên cứu chuyển đổi theo mô hình quỹ đầu tư mạo hiểm, cho phép nhà quản lý quỹ có chuyên môn được quyền tự chủ cao hơn trong việc đánh giá, đầu tư và chấp nhận rủi ro.

Khơi dậy khát vọng hùng cường

Từ ngày 1/7/2025, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã được triển khai thống nhất trên toàn quốc, cơ bản bước đầu hoạt động ổn định. Tuy nhiên, thực tế tại nhiều địa phương là hạ tầng công nghệ thông tin ở xã, phường vẫn bộc lộ những bất cập.

Ngay tại Thủ đô Hà Nội, đến cuối tháng 11, ghi nhận còn những cơ quan không có đủ máy tính cấu hình cao phục vụ các nhiệm vụ chuyển đổi số, ảnh hưởng trực tiếp tiến độ triển khai phần mềm và nền tảng số mới. Khoảng cách giữa thành thị và nông thôn cũng bộc lộ, ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, mạng internet chưa ổn định. Nguồn nhân lực phụ trách chuyển đổi số ở xã, phường còn thiếu, không đồng đều. Tại tỉnh Gia Lai, ghi nhận cuối tháng 8 có đến 121/135 xã, phường chưa bố trí được cán bộ chuyên trách công nghệ thông tin.

Dữ liệu số là “mạch máu” của nền kinh tế số, nhưng Việt Nam chưa khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên này. Hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia còn phân tán. Ngoài dự án cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư đạt tiến độ, đã đi vào vận hành, các dự án dữ liệu lớn khác phần lớn vẫn đang trong quá trình xây dựng, hoàn thiện, cho thấy chưa theo kịp mục tiêu đề ra. Thành phố Hà Nội gần đây đã nêu tên một số đơn vị còn chậm trong việc mở dữ liệu ngành.

Để giải quyết tình trạng nêu trên cần sự chuyển đổi tư duy từ quản lý sang phục vụ, từ “nắm giữ” sang “chia sẻ-kết nối”. Chính phủ yêu cầu các đơn vị phải tập trung hoàn thiện cơ sở dữ liệu của mình trong năm 2025, với tinh thần “Đúng-đủ-sạch-sống-thống nhất-dùng chung”. Tại Hà Nội, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Nguyễn Duy Ngọc đã chỉ đạo: Phải dứt bỏ tình trạng níu kéo, cát cứ dữ liệu, coi của chung như của riêng. Dữ liệu là tài sản chung. Cát cứ dữ liệu là hành vi đi ngược tinh thần Nghị quyết số 57...

Hạ tầng bất cập, dữ liệu chưa liên thông, nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu, trong khi đó, áp lực xử lý văn bản trên hệ thống rất lớn khiến cán bộ cấp cơ sở rơi vào tình trạng quá tải. Theo báo cáo, chỉ trong 4 tháng, riêng một phường của một thành phố miền Trung phải xử lý gần 7.000 văn bản đến. Nguyên nhân do Trung ương và cấp thành phố có nhiều hệ thống phần mềm ứng dụng, nhưng các chức năng chủ yếu là phân luồng và giao hạn xử lý, chưa có công cụ phân tích, đánh giá thời gian giải quyết và khối lượng công việc phù hợp với năng lực thực thi.

Dù 34/34 địa phương cấp tỉnh đã công bố danh mục thủ tục hành chính thực hiện phi địa giới hành chính, nhưng số địa phương công bố đầy đủ 100% thủ tục nêu trên chưa cao. Tỷ lệ xử lý hồ sơ hoàn toàn trực tuyến còn thấp cho thấy tâm lý e ngại khi nộp hồ sơ trực tuyến của một bộ phận người dân. Điều này phản ánh một điểm yếu có tính quyết định đối với thành công của chuyển đổi số là khoảng cách năng lực số giữa các nhóm thụ hưởng còn lớn.

Đại diện lãnh đạo một xã tại 1 tỉnh ở khu vực Tây Nguyên chia sẻ. Nhiều người cao tuổi chưa quen với công nghệ, chưa nắm được quy trình, dẫn đến việc không thể tự thực hiện các dịch vụ công trực tuyến. Cán bộ cơ sở buộc phải làm thay, từ đó tiếp tục phát sinh áp lực công việc khi khối lượng xử lý tăng cao. Về nguyên tắc bảo mật dữ liệu cá nhân, việc cán bộ sử dụng tài khoản của người dân cũng tiềm ẩn rủi ro.

Hoàn thiện thể chế là điều kiện tiên quyết, nhưng yếu tố mang tính quyết định thành công là phải lan tỏa được khát vọng phát triển đưa Việt Nam trở thành quốc gia số, thấm sâu vào nhận thức và hành động của mỗi cá nhân, tổ chức. Một hệ thống quy định pháp luật dù hoàn hảo đến đâu cũng khó phát huy hiệu quả nếu người thực thi thiếu động lực cống hiến. Việc vận hành cơ chế mới đòi hỏi cần có thời gian, quyết tâm chính trị lớn của mọi người..

Chính vì vậy, khát vọng thay đổi phải lớn, phải mạnh, tương tự như khát vọng độc lập, tự do đã hun đúc ý chí toàn dân, toàn quân ta làm nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong điều kiện Đảng ta khi đó chỉ có khoảng năm nghìn đảng viên. Ngày nay, với hàng triệu đảng viên, đất nước có cơ sở vững chắc hơn nhiều để khơi dậy và lan tỏa tinh thần cống hiến, triển khai mạnh mẽ, hiệu quả chương trình “Bình dân học vụ số”, hướng tới mục tiêu xây dựng thành công quốc gia số.

Khát vọng quốc gia số không chỉ dừng lại ở khu vực công, mà phải lan tỏa mạnh mẽ sang khu vực tư nhân, xây dựng ý thức trách nhiệm quốc gia trong mọi tổ chức, đặc biệt là doanh nghiệp. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng các doanh nghiệp có tầm vóc, thành công nhờ phát triển tinh thần dân tộc, trách nhiệm với quốc gia.

Điểm khởi đầu và đích đến của quốc gia số là người dân. Phát triển kỹ năng số để mỗi người dân thật sự là công dân số là yếu tố cốt lõi quyết định tốc độ chuyển đổi số. Mô hình cung cấp dịch vụ công phải được tổ chức theo hướng lấy nhu cầu người dân làm trung tâm. Các giải pháp bao gồm: Phổ cập kỹ năng số cơ bản, thiết kế dịch vụ công đơn giản, dễ tiếp cận, tích hợp công cụ hỗ trợ giảm rào cản ngôn ngữ, thành lập và nhân rộng các Tổ công nghệ số cộng đồng. Để khắc phục rào cản hạ tầng, cần đẩy mạnh phủ sóng 5G tiến tới đạt 100% trên toàn quốc và khuyến khích sản xuất điện thoại thông minh giá thành rẻ để khắc phục tình trạng người dân thiếu thiết bị công nghệ cần thiết.

Sau một năm triển khai, Nghị quyết số 57 đã từng bước định hình một kiến trúc phát triển mới cho đất nước. Bên cạnh những yếu tố then chốt đã được chỉ ra ở trên, còn nhiều nội dung chiến lược khác đòi hỏi sự quan tâm sâu sắc hơn để bảo đảm sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Có ý kiến cho rằng Việt Nam cần cân nhắc năng lực khi phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) với chiến lược phù hợp nhất là tập trung vào ứng dụng, khai thác sức mạnh của AI để thúc đẩy các ngành có lợi thế như nông nghiệp, du lịch, dịch vụ công, nhằm tạo ra giá trị thực chất cho nền kinh tế. Các doanh nghiệp không nên chạy theo các nền tảng “đa năng cho mọi thứ”, mà nên chọn những phân khúc, bài toán cụ thể để tạo ra khác biệt.

Ngoài ra, cần quan tâm vấn đề năng lượng cho AI, ưu tiên đầu tư cho các ngành có lợi thế như công nghệ sinh học, công nghệ vi sinh và các vấn đề chiến lược dài hạn như bảo đảm chuẩn mực đạo đức trong phát triển AI, an ninh mạng, phát triển khoa học cơ bản và các công nghệ nền tảng mang tính quyết định thay đổi thế giới như mã hóa lượng tử, khoa học vật liệu…

Từ những vấn đề thực tiễn đặt ra, đang đòi hỏi chúng ta phải nỗ lực với quyết tâm cao hơn, hành động mạnh mẽ hơn, kiên định mục tiêu chiến lược, không ngừng hun đúc và lan tỏa khát vọng được tham gia, được đóng góp, được thụ hưởng của mỗi công dân trong tiến trình chuyển đổi số. Chỉ khi khát vọng phát triển trở thành động lực chung của toàn xã hội, Việt Nam mới có thể tận dụng trọn vẹn thời cơ của thời đại số, vững bước hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045.

Bài 1: Nền tảng chiến lược định hình quốc gia số

★ Xem Báo Nhân Dân từ số ra ngày 16/12/2025.