Những ngày này, ngôi nhà nhỏ ở làng lụa Vạn Phúc (Hà Đông, Hà Nội), nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, lại đón nhiều đoàn khách đến tham quan, tìm hiểu lịch sử về địa danh đầy ý nghĩa này.
Tại đây, cuối năm 1946, trong những ngày khẩn trương chuẩn bị bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến ở và làm việc tại ngôi nhà của ông Nguyễn Văn Dương, từ ngày 3/12 đến ngày 19/12/1946.
Trong thời gian ở đây, Người đã cùng các đồng chí lãnh đạo của Đảng, Chính phủ giải quyết các nhiệm vụ cách mạng quan trọng.
Tại ngôi nhà này, trong hai ngày 18 và 19/12/1946, Người đã chủ trì Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương mở rộng, phát động toàn quốc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.
Chỉ cần bước qua cánh cổng nhỏ, cả không gian giản dị nhưng đầy thiêng liêng được mở ra. Nhiều hiện vật gắn với thời gian Bác sống tại đây vẫn được lưu giữ, như chiếc áo kaki Bác mặc, chiếc chậu đồng, quả tạ Bác dùng hằng ngày. Di tích dành một không gian riêng giới thiệu về gia đình cụ Nguyễn Văn Dương. Sau này, gia đình cụ đã hiến tặng ngôi nhà cho Nhà nước để làm nơi trưng bày, lưu giữ ký ức lịch sử.
Tầng hai, trưng bày phục nguyên như khi Bác ở và làm việc. Căn phòng nhỏ bên trái có diện tích chưa đầy 12m2 vẫn còn đó chiếc giường gỗ dẻ quạt đơn sơ Bác nằm, chiếc gối gỗ sơn màu huyết dụ. Kề bên giường là bàn làm việc, chân con tiện, trên bàn là chiếc đèn dầu hỏa, trang bản thảo Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến. 79 năm trải qua những biến động lịch sử, căn phòng nơi Bác viết Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến vẫn còn được giữ gìn, bảo vệ tốt các di vật Người sử dụng năm xưa.
Lần thứ hai trở lại thăm ngôi nhà, nhưng ông Phạm Văn Hải (75 tuổi, quê ở tỉnh Ninh Bình) xúc động chia sẻ: “Tại Nhà lưu niệm Bác Hồ ở Vạn Phúc, tôi cảm nhận được sự thân thương, mộc mạc, giản dị của Bác; gợi lại cho tôi hình ảnh về những người đồng đội đã ngã xuống vì độc lập, tự do cho dân tộc. Những địa chỉ như thế này là nơi giáo dục truyền thống cách mạng tốt nhất cho thế hệ trẻ”.
Hưởng ứng Lời kêu gọi “Toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, với lòng yêu nước và ý chí quyết tâm bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ nền độc lập non trẻ của dân tộc, quân dân Hà Nội đã bước vào cuộc chiến đấu quyết tử với giặc Pháp. Thủ đô Hà Nội trở thành chiến trường chính trong những ngày đầu toàn quốc kháng chiến.
Theo ông Lê Đức Vân (một trong những người tham gia Đoàn Thanh niên cứu quốc Thành Hoàng Diệu từ những ngày đầu), ngay từ tháng 10/1946, người dân Thủ đô đã được vận động tản cư, chỉ còn thanh niên và những người tình nguyện cùng lực lượng công an, bộ đội, các em thiếu sinh quân ở lại. Việc đào hào giao thông, đục tường thông từ nhà nọ sang nhà kia được làm suốt ngày đêm. Mỗi khu đều có kho đựng vũ khí do trên cấp phát, kho hậu cần và trạm cứu thương. Lớp học ngắn ngày về quân sự, cứu thương, tuyên truyền... được mở cấp tốc ở nhiều khu phố.
Đầu tháng 12/1946, ông Lê Đức Vân được điều về hoạt động tại Ủy ban Kháng chiến Liên khu II phụ trách việc liên lạc, chuyển các mệnh lệnh (đã được mã hóa) của ban chỉ huy gửi các đơn vị chiến đấu. Ông phụ trách tiểu đội khoảng 10 thiếu sinh quân độ tuổi 14-15 làm công tác liên lạc.
Ông Vân nhớ lại: “Ngày đó, các phương tiện liên lạc rất ít, chỉ những đơn vị đặc biệt mới được trang bị điện thoại quay tay. Do vậy, để bảo đảm bí mật quân sự, mật thư được viết dưới dạng các con số rồi giao cho các em liên lạc mang đến cơ quan tác chiến. Những con số được chuyển thành các chữ cái thông qua quy định về ký tự theo số trang, số dòng trên một số quyển sách”.
60 ngày đêm chiến đấu bảo vệ Hà Nội, giam quân giặc Pháp, lực lượng của ta bí mật đào đắp công sự chiến đấu, đào giao thông hào, tạo vật chướng ngại, hình thành các chiến lũy ở các cửa ô và trên đường phố để ngăn cản cơ giới địch. Tham gia cách mạng năm 1944, cho nên ngay khi toàn quốc kháng chiến, ông Nguyễn Tiến Hà (Đoàn Thanh niên cứu quốc Thành Hoàng Diệu) xung phong vào Quân đội. Dù đã bước sang tuổi 98, ông vẫn nhớ rõ những khoảnh khắc hào hùng của trận chiến đầu tiên khoác áo người lính là trận chiến quyết tử “Ô Cầu Dền” Bạch Mai thuộc Liên khu II (nay thuộc phường Bạch Mai).
Nhớ về giai đoạn cam go mà tự hào ấy, ông Nguyễn Tiến Hà kể: “Chiến khu Hà Nội chia thành ba liên khu: Liên khu I, II và III, hình thành nên thế trận liên hoàn. Nhiệm vụ của các liên khu là tiêu hao sinh lực địch, kìm chân quân Pháp không cho địch mở rộng mặt trận.
Các lực lượng vũ trang, tự vệ với súng trường, lựu đạn, bom ba càng, mã tấu, dao, kiếm… đã dựng chiến lũy, chướng ngại vật để liên tiếp đẩy lùi các cuộc tấn công của quân địch. Tôi khi đó tham gia vào lực lượng tự vệ Bạch Mai (thuộc Liên khu II)…”.
Tại chiến lũy Ô Cầu Dền, từ ngày 20/12/1946 đến 17/1/1947 diễn ra những trận đánh ác liệt; địch đã mở nhiều cuộc tấn công quy mô lớn xuống Ô Cầu Dền và các khu vực khác của Liên khu II như ngã ba Mai Hắc Đế, ngã ba Thái Phiên, phố Huế, Đại Cồ Việt, Việt Nam học xá … Trong trận đánh ở chợ Hôm, chiến sĩ ta ôm bom ba càng lao vào xe tăng địch.
Tại khu Đông Thành, một tổ súng trường đã bắn rơi tại chỗ một máy bay của Pháp. Quân và dân ta đã chặn đứng, đẩy lùi các cuộc tiến công của địch. Tinh thần quả cảm ấy đã làm quân địch khiếp sợ. Bằng tinh thần quật cường, chiến sĩ Hà Nội với biểu tượng chiến lũy “Ô Cầu Dền” đã kiên cường chiến đấu kìm chân địch suốt 21 ngày (từ ngày 25/12/1946-15/1/1947), góp phần làm thất bại âm mưu “đánh nhanh, thắng nhanh” của thực dân Pháp và thắng lợi chung trong 60 ngày đêm bảo vệ Thủ đô Hà Nội.
Bí thư Đoàn Thanh niên, phường Hoàn Kiếm Đặng Thanh Tú cho biết: Với tuổi trẻ phường Hoàn Kiếm, mảnh đất giàu truyền thống cách mạng của Thủ đô, lịch sử ấy càng trở nên gần gũi và tự hào. Đó là hình ảnh những chiến sĩ tự vệ Hà Nội, lực lượng nòng cốt trong Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945; là những chiến sĩ đầu tiên của Trung đoàn Thủ đô kiên cường chiến đấu trong những ngày đầu toàn quốc kháng chiến, tiêu biểu như Chính trị viên Lê Gia Định, Đội trưởng đội du kích Hồng Hà Nguyễn Ngọc Nại; hàng chục nghìn thanh niên Hoàn Kiếm “xếp bút nghiên lên đường” hưởng ứng phong trào “Ba sẵn sàng” trong kháng chiến chống Mỹ, sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc.
“Những tấm gương ấy không chỉ là lịch sử, mà còn là lời nhắc nhở, thôi thúc tuổi trẻ hôm nay nâng cao ý thức, trách nhiệm trong học tập, lao động và cống hiến; chung tay xây dựng Thủ đô Hà Nội ngày càng văn minh, giàu đẹp”, đồng chí Đặng Thanh Tú chia sẻ.
