Chuyện không bất ngờ
Dù rất chặt chẽ, thận trọng thì ngành kiểm toán vẫn có những vụ sai phạm cực kỳ nghiêm trọng, ngay cả ở những tập đoàn kiểm toán hàng đầu mà trường hợp của Arthur Andersen là điển hình.
Trước đây, có nhóm kiểm toán “Big 5” gồm: E&Y, PwC, KPMG, Deloitte và Arthur Andersen. Nhưng sau những sai phạm nghiêm trọng liên quan sổ sách kế toán tại Tập đoàn Enron, Arthur Andersen đã bị phá sản và nhóm “Big 5” chuyển thành “Big 4” như hiện nay. Vì vậy có người cho rằng, những sai phạm kiểu như CTKT Đất Việt chỉ là nhỏ và không tránh khỏi. Tuy nhiên, lại có quan điểm cho rằng kiểm toán những công ty đại chúng như FIR thì trách nhiệm của CTKT sẽ liên quan rất nhiều bên, từ UBCKNN, cơ quan thuế, cho đến các cổ đông, nhà đầu tư… Trách nhiệm của KTV vì vậy là rất lớn và phải đặc biệt thận trọng.
Chuyên gia kiểm toán Bùi Đăng Bảo chỉ ra một vấn đề: Ngoại trừ nhóm “Big 4” luôn ở “kèo trên” với doanh nghiệp (DN), nghĩa là họ “được chọn” DN để kiểm, các CTKT ở nhóm còn lại, kể cả công ty có yếu tố nước ngoài thường vẫn ở “kèo dưới” khi tìm kiếm khách hàng. Thậm chí, có CTKT sau một hồi rà soát sổ sách và thấy quá nhiều vấn đề rủi ro đã nhẹ nhàng xin rút. Hoặc DN thấy đơn vị kiểm toán nào quá “gắt” thì lập tức thay CTKT khác. Về cơ bản, khi CTKT đã chấp nhận cạnh tranh bằng giá, thì rủi ro về chất lượng là không tránh khỏi.
Tăng sức răn đe
Có một thực tế đáng lý không nên xảy ra, đó là ý kiến của các đơn vị kiểm toán thường rất… khó hiểu, lòng vòng đặc biệt ở những vụ việc lùm xùm liên quan sổ sách lại càng khó hiểu hơn. Ngôn ngữ của một số KTV được viết theo kiểu đa nghĩa, hiểu sao cũng đúng để nếu có xảy ra rủi ro thì kiểm toán dễ dàng phủi bỏ trách nhiệm.
Chuyên gia Bùi Đăng Bảo đề xuất hai giải pháp có thể tính đến trong việc tiếp tục siết chất lượng kiểm toán, đặc biệt là các CTKT nhỏ: Thứ nhất, cần có hệ thống quan sát, thống kê số liệu liên quan các CTKT nhỏ nhiều hơn. Tổng hợp những số liệu này khá đơn giản và có nhiều đơn vị có thể thực hiện được. Qua đó, giá trị, hiệu quả làm việc của những CTKT nhỏ có thể được nhìn nhận khách quan hơn, tốt thì biểu dương, còn nếu có sai phạm thì cũng sẽ được nhận diện.
Thứ hai, cần tính toán thêm những chuẩn mực gắt hơn nhằm răn đe cũng như ngăn chặn những cá nhân, hoặc công ty trong ngành kiểm toán có xu hướng bất chấp. Những vụ việc mà kiểm toán làm việc chỉ nhằm bảo đảm quyền lợi cho mình thay vì bảo vệ quyền lợi cho cổ đông, cơ quan quản lý cần phải xử lý mạnh tay hơn nữa, nếu đã có việc đình chỉ KTV thì một số nhà đầu tư cũng cho rằng, cơ quan quản lý cần tính đến chuyện cảnh cáo, thậm chí đình chỉ hoạt động của CTKT có nhiều sai phạm hoặc sai phạm nghiêm trọng.