“Đường dây” nhận con nuôi nước ngoài
Cô bé Mata bảy tuổi người Uganda là một trong những đứa trẻ đã bị nhận nuôi theo cách này. Đầu năm 2014, cha của Mata mất trong một tai nạn giao thông, chỉ còn lại em sống cùng với mẹ. Khi đó, một người tự xưng là đại diện của Trung tâm chăm sóc trẻ God’s Mercy đã tới thuyết phục mẹ đẻ của Mata gửi cô bé tới trung tâm này để được học tập và có cuộc sống tốt đẹp hơn. Tin lời của họ, mẹ em đồng ý ký vào một số giấy tờ cam đoan.
Thế nhưng bà không biết trung tâm này đã làm lại số giấy tờ đó để “hợp lý hóa” Mata thành trẻ bị bỏ rơi. Ít lâu sau khi đến trung tâm, tháng 10-2014 cô bé đã được một cặp vợ chồng người Mỹ nhận nuôi. Sau hơn một năm ở Mỹ, khi có thể nói tiếng Anh trôi chảy hơn, Mata đã kể cho gia đình nhận nuôi rằng em rất nhớ mẹ ruột ở Uganda. Cha mẹ nuôi của em là Adam và Jessica Davis ngỡ ngàng khi biết mẹ đẻ của Mata hết sức yêu thương và chăm sóc con gái rất tốt, nên đã tìm mọi cách giúp cô bé liên lạc với mẹ đẻ.
Sau quãng thời gian xa cách, Mata và mẹ vỡ òa khi được nhìn thấy nhau và nói chuyện qua Skype ở khoảng cách hàng nghìn km từ Mỹ đến Uganda. Cuối cùng, cô bé đã phát hiện mẹ của em hoàn toàn không muốn gửi em đi làm con nuôi. Bà chỉ mong muốn cô bé có cơ hội học tập lý tưởng khi gia nhập trung tâm God’s Mercy và không hề biết em đã trở thành đối tượng được nhận nuôi. Mẹ nuôi của Mata, Jessica cũng nhận ra cô vô tình bị đẩy vào tình huống “bắt ép” một đứa trẻ phải rời khỏi gia đình.
Cuối năm 2016, sau khi phát hiện ra nhiều gia đình đã bị lừa gạt trong hoàn cảnh tương tự Adam và Jessica, hãng tin CNN đã tiến hành một cuộc điều tra. Các nhà điều tra nhận thấy nhiều trẻ em bị tách khỏi gia đình ở Uganda với lời hứa có điều kiện học hành tốt hơn, rồi được đưa vào trại trẻ mồ côi mặc dù các em không phải là trẻ mồ côi, sau đó bị “bán” cho các cặp cha mẹ nuôi ở Mỹ với chi phí họ phải trả khoảng 15.000 USD. Hoạt động nhận con nuôi xuyên quốc gia này do một đường dây các trung tâm tự nhận là bảo trợ trẻ em ở cả hai nước, tiến hành.
Adam và Jessica Davis cho biết đơn vị trung gian đưa họ đến Uganda nhận nuôi Mata có tên là Trung tâm Tư vấn nuôi con nuôi châu Âu (EAC), trụ sở ở bang Ohio, đã nói dối về gốc gác của Mata. EAC nói với họ rằng cha của Mata đã chết và người mẹ không thể nuôi nấng cô bé nên đã bỏ rơi con. Các giấy tờ cũng ghi Mata chưa bao giờ được đi học. Song chỉ ít tháng sau khi đến Mỹ, em đã kể rằng thích cùng mẹ đẻ nấu ăn, họ cũng thường xuyên đi nhà thờ và em còn được mẹ đưa đến trường.
Mata (trái) đoàn tụ với gia đình sau hơn một năm ở Mỹ. Ảnh: RILEY
Đoàn tụ gia đình
Giới chức Mỹ và Uganda đã nhanh chóng vào cuộc khi hay tin hàng trăm đứa trẻ Uganda đang rơi vào các đường dây buôn bán trẻ, trong khi các gia đình Mỹ có nhu cầu nhận con nuôi hầu như không biết sự thật đằng sau việc nhận con nuôi của họ.
Lật lại vụ việc, các điều tra viên ở Uganda tìm thấy bản cam đoan do mẹ của Mata viết, trong đó nói rằng vì quá đau buồn sau khi chồng qua đời, lại nhận được thuyết phục của God’s Mercy nên đã đồng ý để Mata đến trung tâm này học tập và cô bé sẽ trở về với mẹ ít lâu. Nhiều trường hợp tương tự Mata cũng trở thành nạn nhân của God’s Mercy. Những đứa trẻ khi tới đây đã được các gia đình người Mỹ nhận nuôi và đưa đi hàng nghìn km tách biệt khỏi cha mẹ đẻ.
Về phía gia đình Davis, họ đã tiêu tốn khoảng 65.000 USD bao gồm chi phí đi lại, ăn ở và thủ tục nhận con nuôi người nước ngoài, trong đó có một phần lớn đóng cho các nhà tư vấn nhận con nuôi ở EAC. EAC đóng vai trò trung gian với “nhà cung cấp” ở Uganda khi có gia đình nộp đơn bày tỏ mong muốn nhận con nuôi.
Nhu cầu nhận con nuôi ở Mỹ vô hình trung đã thúc đẩy một “thị trường” gian lận để “cung ứng” trẻ làm con nuôi. Ước tính trong khoảng thời gian từ năm 1991 đến 2016, EAC đã đưa hơn 2.000 trẻ em ở nước ngoài đến làm con nuôi ở Mỹ. Tháng 12-2016, sau khi Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) mở chiến dịch điều tra hoạt động của EAC, Bộ Ngoại giao Mỹ đã giải tán cơ sở này.
Theo báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ, “các nhà cung cấp dịch vụ ở nước ngoài của EAC có dấu hiệu bắt cóc, bóc lột hoặc mua bán trẻ em”. Đầu năm 2017, giới chức Uganda cũng đã đóng cửa trại trẻ mồ côi gây tranh cãi ở Uganda. Hành vi phạm pháp đã bị phơi bày và một số gia đình nhận con nuôi muốn đưa những đứa trẻ trở về với cha mẹ đẻ. Theo báo cáo của cơ quan công tố bang Ohio, khoảng 300 gia đình từng nhận con nuôi người nước ngoài qua EAC trong nhiều giai đoạn khác nhau đã đưa những đứa trẻ về với cha mẹ chúng.
Keren Riley là đại diện của Reunite, một tổ chức tình nguyện giúp trả lại nạn nhân của các đường dây lừa đảo nhận con nuôi này. Cô cho biết những trung tâm trá hình như God’s Mercy thường nhắm đến những hoàn cảnh khó khăn, các bà mẹ dễ bị tổn thương, thường là góa phụ, để thuyết phục họ cho con “đi học” ở trung tâm. Theo Riley, do tình trạng tham nhũng trầm trọng ở nhiều nước châu Phi, có cả trường hợp nhân viên cảnh sát, luật sư, giáo viên hoặc giới chức địa phương,... tham gia các hoạt động bất chính này.
Một nghiên cứu từ năm 2015 của Chính phủ Uganda do Quỹ Nhi đồng LHQ (UNICEF) tài trợ, phát hiện ra rằng nhiều kẻ đã lợi dụng hoặc đồng lõa với các trại trẻ mồ côi để mua chuộc và lừa đảo cha, mẹ người Uganda. Báo cáo cho thấy các trại trẻ mồ côi không phải lúc nào cũng xác minh chính xác thông tin và gốc gác của trẻ em trước khi đưa chúng đi làm con nuôi.
Có rất nhiều em nhỏ rơi vào trường hợp tương tự Mata. Ngay cùng làng với em, cô bé tên Viola cũng bị God’s Mercy đưa đi làm con nuôi cho một cặp cha mẹ người Mỹ. Tháng 11-2016, mẹ nuôi của Viola là Stacey Wells đã đưa cô bé trở về quê hương. Stacey không thể quên được khoảnh khắc hạnh phúc khi chứng kiến mẹ của Violah ôm chầm lấy cô bé sau bao năm xa cách. Tháng 10 vừa qua, Mata và cha nuôi Adam Davis cũng vừa vượt qua 12.000 km trong suốt 14 giờ bay từ Mỹ đến Uganda để đoàn tụ với mẹ. Dù Mata đã sống với cha mẹ nuôi trong một năm, hòa nhập tốt với những đứa trẻ khác và thích nghi cuộc sống ở Mỹ, nhưng được trở lại quê hương là điều hạnh phúc nhất mà em hằng ao ước.
