Buôn Akô Dhông theo tiếng Ê Đê có nghĩa là buôn nằm ở vùng đất đầu nguồn. Ngoài ra buôn cũng có các tên gọi khác gồm buôn Cô Thôn theo cách gọi của người Kinh, hoặc buôn Ama H’rin - tên vị già làng đã có công khai phá vùng đất này. Từ năm 2023, Akô Dhông được tỉnh Đắk Lắk công bố là buôn du lịch cộng đồng đầu tiên, với bản sắc truyền thống được đặt ở vị trí trung tâm.
Dọc con đường chính khang trang, khoảng 30 ngôi nhà dài Ê Đê dài từ 12 đến 25m nằm kề nhau, màu gỗ nâu trầm, dáng thon dài, ẩn hiện trong những khu vườn um tùm xanh mát.
Một ngày dạo bước ở Ako Dhông giúp lữ khách cảm nhận trọn vẹn tinh thần mẫu hệ, ẩm thực bản địa và không gian văn hóa đặc trưng của đại ngàn Tây Nguyên được bảo tồn qua nhiều thế hệ.
Một ngày trải nghiệm tại Akô Dhông thường bắt đầu từ sáng sớm, khi du khách dạo vườn tượng gỗ, ngắm hoa và thưởng thức ly cà-phê cao nguyên thơm nồng tại nhà dài Ama H’rin, trò chuyện với thế hệ kế thừa của vị già làng để hiểu hơn về lịch sử lập buôn và cách người Ê Đê làm du lịch từ bản sắc.
Anh Y Nuel Niê (Ama Jenny) là con rể ông Ama H'rin và hiện điều hành không gian văn hóa ẩm thực mang tên già làng, tận tình chia sẻ về từng chi tiết trong nhà dài: chiếc cầu thang mẹ với hình bầu sữa và vầng trăng lưỡi liềm; gian khách (gah) nơi đặt ché rượu cần, bộ cồng chiêng, bếp lửa; và gian ở (ôk) chia thành nhiều ô nhỏ dành cho các gia đình con gái thời xưa cùng chung sống.
Ama Jenny kể rằng có giai đoạn nhà dài bị “bê-tông hóa” vì nhiều lý do. Nhưng du khách thích sự mộc mạc hơn là xi-măng, kim loại, vì vậy, con cháu Ama H’rin đã dồn sức phục dựng lại nhà dài truyền thống bằng vật liệu tự nhiên nhất có thể. Không thể nói hoàn toàn nguyên bản, nhưng mỗi cây cột, lớp vách đều được lựa chọn kỹ lưỡng, thể hiện tinh thần trân trọng cội nguồn.
Buổi trưa là thời điểm lý tưởng để thưởng thức ẩm thực bản địa tại các quán ăn đồng bào như Lê Na, M'Nga Tăng Bi, Ama Vina hay Arul House...
Nằm ngay đầu buôn, Arul House của chị H’Len Niê không chỉ là nơi nghỉ chân, ăn uống mà còn tựa như một "bảo tàng" thu nhỏ của văn hóa Ê Đê. Theo chế độ mẫu hệ, chị là người thừa kế nhà dài của gia đình. Sau nhiều năm đi học, làm việc xa, chị quay về phục dựng ngôi nhà dài cũ, mở không gian văn hóa ẩm thực với hơn 90% nhân viên là thanh niên Ê Đê địa phương, tạo sinh kế bền vững.
Thực đơn ẩm thực tại Arul House xây dựng theo mùa, theo đúng truyền thống lâu đời của người Ê Đê và gắn với sản vật địa phương: vếch bò nướng thơm lửa, gà nướng, canh cà đắng, rau rừng chấm muối kiến vàng, cá suối hấp lá rừng…
Buổi chiều, du khách có thể gặp gỡ những người gìn giữ truyền thống của buôn tại nhà họ: nghệ nhân kể khan Y Wôn Knul (Ama Nhiên) với chất giọng trầm và đam mê nghiên cứu, bảo tồn sử thi Ê Đê; Nghệ nhân Ưu tú Y Bhiông (Ama H'Loan) chế tác nhạc cụ dân tộc; hay chị H'Min Niê bên khung dệt thổ cẩm nhiều màu sắc. Mỗi người một nghề, nhưng đều chung niềm tự hào về văn hóa dân tộc và mong muốn truyền lại cho thế hệ trẻ.
Xưởng dệt thổ cẩm của chị H'Min Niê thu hút khá nhiều du khách ghé thăm, nhất là khách nữ mọi độ tuổi. Trên chiếc khung dệt nhỏ gọn, chị khéo léo tạo nên từng đường nét hoa văn đặc trưng bằng sợi nhuộm đen, đỏ, vàng, trắng... Thổ cẩm Ê Đê có bề mặt dày, độ bền cao, màu sắc trầm nhưng tinh tế; mỗi tấm vải mất từ vài ngày đến vài tuần tùy độ phức tạp. Những sản phẩm như khăn, túi, trang phục dân tộc được làm ngay tại buôn, tạo dấu ấn văn hóa rõ rệt hơn những mặt hàng thương mại đại trà.
Khi màn đêm buông xuống, không gian văn hóa cồng chiêng - di sản đặc biệt của buôn nói riêng và cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên nói chung - trở thành điểm nhấn khó quên. Tại nhà dài của Ama Pi, du khách quây quần trong ánh lửa bập bùng, xem màn trình diễn tái hiện tiếng cồng chiêng xen lẫn những câu dân ca và sử thi Ê Đê.
Đội văn nghệ tập hợp cả nam phụ lão ấu trong buôn, người trẻ mới mười mấy, người già nhất hơn 80. Chân nhịp nhàng, tay uyển chuyển, váy thổ cẩm rung rinh theo chuyển động, gương mặt rạng rỡ trong tiếng chiêng dồn dập tạo nên bầu không khí linh thiêng mà gần gũi. Du khách cũng được mời uống rượu cần ngọt thơm, thứ được xem là “linh hồn” của lễ hội Ê Đê.
Rời Ako Dhông, du khách có thể chọn mua những đặc sản địa phương làm kỷ niệm, làm quà cho người thân, như: cà-phê rang xay, bột cacao, hạt tiêu, rượu cần, thịt khô, thổ cẩm, đồ thủ công mỹ nghệ...
Với vị trí thuận tiện, khung cảnh yên bình và giàu hoạt động trải nghiệm, buôn làng Ê Đê này hứa hẹn tiếp tục là địa chỉ thu hút du khách bốn phương muốn tìm hiểu đời sống Tây Nguyên một cách trọn vẹn.
