Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động xuất bản, mà còn tác động tiêu cực việc tiếp cận tri thức của công chúng.
Mới đây, chị Nguyễn Thu Hiền ở quận Hai Bà Trưng, Hà Nội cần mua sách ôn tập tiếng Anh cho con đang học lớp 6. Ngay sau khi chị truy cập các trang mạng xã hội để tìm kiếm các đầu sách tiếng Anh lớp 6, hàng loạt quảng cáo về sách ôn tập ngữ pháp, bài tập, luyện đề thi tiếng Anh xuất hiện, sách nào cũng được giới thiệu là chính hãng, có đầu sách giảm đến 48%.
Chị Hiền quyết định đặt mua combo hai cuốn sách “Siêu trọng tâm lý thuyết và bài tập” với mức giá 205 nghìn đồng. Tuy nhiên, khi nhận sách, chị mở ra xem thì thấy sách có nhiều lỗi, giấy xấu, chữ không rõ nét, lem mực, có trang còn chưa xén hết. “Khi chia sẻ việc này với bạn bè, tôi mới biết nhiều người mua sách online cũng nhận được những cuốn sách kém chất lượng như thế. Phần lớn các sách này đều bị lỗi chính tả, hàng chữ không đều, chất lượng giấy và mực in kém...”, chị Hiền cho biết.
Hiện nay, có tình trạng sách giả, sách lậu được rao bán, quảng cáo công khai, tràn lan trên các nền tảng mạng xã hội, như: Facebook, Zalo, TikTok. Nhiều người vì sự tiện lợi, giá rẻ đã đặt mua để rồi nhận về những cuốn sách kém chất lượng, vi phạm bản quyền. Trên nền tảng TikTok, vào các buổi tối, nhiều tài khoản thực hiện livestream (phát trực tiếp) bán sách, với lời quảng cáo “giờ vàng giá sốc, giảm đến 50% cho sách hot trong ngày”. Ngoài việc rao bán từng cuốn, người bán còn tạo ra những combo, kết hợp nhiều quyển sách với nhau cho một lần mua. Chỉ bằng một vài thao tác đơn giản, người mua dễ dàng hoàn thành giao dịch.
Truy cập vào một số trang (fanpage) bán sách trên Facebook như: “Sách hay mỗi ngày”; “Hội săn sách giảm giá”..., sẽ thấy nhiều cuốn sách hay đã được người bán quảng cáo giảm giá từ 50 đến 80%. Ngoài việc “giảm giá sâu”, người bán còn tạo các combo hấp dẫn như: mua 5 cuốn tặng 1; mua 10 cuốn tặng 1 + đèn mini + bookmark.
Nhiều fanpage mang tên: “Tủ sách Tinh hoa”, “Tủ sách trí tuệ”, “Kho sách giảm giá”... nhưng thực tế là bán các sách giả, sách lậu. Thậm chí có những fanpage bán sách còn sử dụng hình ảnh đại diện là logo của nhà xuất bản, đăng lại nội dung các bài viết từ trang web chính thức của nhà xuất bản để tạo lòng tin của khách hàng. Rất nhiều người không biết đây là trang giả mạo cho nên đã mua phải sách giả, sách lậu, chất lượng kém và vi phạm bản quyền.
Sách giả, nhất là sách giáo khoa giả gây hệ lụy khó lường. Thời gian qua, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã phát hiện hơn 3,3 triệu quyển sách, hơn 100.000 đĩa CD và gần 41 tấn bán thành phẩm sách giáo dục bị in lậu, tàng trữ để tiêu thụ trái phép tại nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước.
Liên quan đến vụ án sản xuất, tiêu thụ 9,4 triệu quyển sách giáo khoa giả, cuối tháng 7 vừa qua, Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội đã xét xử và tuyên phạt 36 bị cáo từ mức 18 tháng tù cho hưởng án treo đến 10 năm tù với các tội danh: “Sản xuất, buôn bán hàng giả; Nhận hối lộ”, “Môi giới hối lộ”, “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ”. Trong đó, bị cáo Cao Thị Minh Thuận, Giám đốc Công ty Phú Hưng Phát lĩnh án 10 năm tù về tội “Sản xuất, buôn bán hàng giả”.
Theo cáo trạng, Cao Thị Minh Thuận đã tiêu thụ hơn 6 triệu quyển sách giáo khoa giả, thu lợi bất chính hơn 30 tỷ đồng. Kết quả điều tra xác định, trong năm 2021, Cao Thị Minh Thuận tổ chức sản xuất và nhập kho hơn 9,4 triệu quyển sách giáo khoa các loại làm giả sách giáo khoa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và các nhà xuất bản khác, với trị giá hàng thật là hơn 260 tỷ đồng.
Đầu năm 2023, Cơ quan An ninh điều tra Công an thành phố Hà Nội đã điều tra, khởi tố vụ án tổ chức in ấn và đưa ra thị trường hơn 100 tấn sách giả. Việc sản xuất, buôn bán sách giả được nhóm đối tượng thực hiện trên địa bàn hai huyện Quốc Oai và Thạch Thất (Hà Nội). Các đối tượng làm giả là khoảng 400 đầu sách đang thịnh hành, thuộc bản quyền của nhiều đơn vị xuất bản như: Muôn kiếp nhân sinh; Đắc nhân tâm, Đọc vị bất kỳ ai, Tuổi trẻ đáng giá bao nhiêu,...
Bên cạnh sách in thì trên các nền tảng số, sách nói (audio book) và sách điện tử (ebook) cũng dễ dàng bị sao chép qua các trang web, ứng dụng di động, các nền tảng trực tuyến. Nhiều nội dung sách được mua bán, trao đổi, chia sẻ mà không có sự cho phép của tác giả hoặc nhà xuất bản.
Có thể thấy, sách lậu, sách giả không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế, uy tín của các nhà xuất bản, công ty phát hành sách, tác giả, mà còn gây thiệt hại cho cả người mua, người đọc. Nhiều cuốn sách giả, sách lậu không qua kiểm định chất lượng, không được thẩm định nội dung, có những nội dung thông tin sai lệch, đã tác động tiêu cực đến việc tiếp nhận thông tin của người đọc. Việc tải sách lậu từ các nguồn không đáng tin cậy về máy tính cá nhân, điện thoại di động... còn có thể khiến người dùng bị lộ, lọt thông tin cá nhân.
Luật sư Bùi Đình Hiến (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội) cho rằng, tình trạng sách giả, sách lậu công khai chào bán trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử có một phần nguyên nhân là do chế tài xử lý còn thiếu và yếu.
Hiện nay, các cơ quan chức năng vẫn chủ yếu xử phạt hành chính đối với các hành vi phát hành xuất bản phẩm in, nhân bản lậu, in giả, in nối bản trái phép, sao chép tác phẩm khi chưa được sự đồng ý của chủ sở hữu quyền tác giả, với mức phạt từ 20 triệu đồng đến 35 triệu đồng (Nghị định số 159/2013 và Nghị định số 131/2013), vì vậy chưa đủ sức răn đe, trong khi lợi nhuận thu được lại rất lớn. Bên cạnh đó, do sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và internet đã tạo điều kiện thuận lợi cho các đối tượng lừa đảo, gian lận thương mại, trong đó có nạn sách giả, sách lậu, trong khi hành lang pháp lý còn có những khoảng trống.
Ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết, thời gian tới, cơ quan quản lý nhà nước sẽ tập trung rà soát lại hành lang pháp lý; nghiên cứu, đề xuất sửa đổi một số nội dung trong Luật Xuất bản; đồng thời tiếp tục kiến nghị cơ quan, đơn vị liên quan hoàn thiện các quy định để theo kịp tình hình thực tế.
Bên cạnh đó, cần sự chủ động nhận biết và nói không với sách giả, sách lậu của người đọc. Sự chung tay của cả cộng đồng không chỉ góp phần lành mạnh hóa hoạt động xuất bản, mà còn thể hiện lối sống văn minh, biết trân trọng những giá trị tinh thần đích thực của nhân loại.
