Thủ tướng Chính phủ luôn nhấn mạnh yêu cầu, mệnh lệnh dứt khoát là phải bảo đảm "đáp ứng đủ nhu cầu về điện năng trong mọi tình huống".
Việt Nam hiện vẫn áp dụng nhiều chính sách cân đối, bù chéo trong tính giá điện nhằm hỗ trợ mục tiêu an sinh xã hội. Do đó, giá bán lẻ điện chưa phản ánh đầy đủ chi phí sản xuất, trong khi nhu cầu tiêu thụ tăng nhanh, nhất là trong bối cảnh biến động địa chính trị và biến động giá năng lượng toàn cầu. Việc tính đúng, tính đủ giá điện theo đúng cơ chế thị trường được xem là yêu cầu bắt buộc để bảo đảm phát triển bền vững và thu hút đầu tư cho các dự án năng lượng quy mô lớn.
Nguyên nhân hóa đơn tiền điện tăng và vấn đề truyền thông
Một vấn đề “nóng” được đề cập tại tọa đàm là phản ánh của người dân về hóa đơn điện tháng 8 vừa qua tăng đột biến.
Theo lý giải của ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), nguyên nhân chủ yếu đến từ đợt nắng nóng bất thường đầu tháng 8, khiến sản lượng điện toàn hệ thống lập kỷ lục hơn 1.084 triệu kWh/ngày. Khoảng 3,2 triệu hộ, tương đương hơn 10% tổng số khách hàng sinh hoạt, có mức tiêu thụ tăng hơn 30% so với tháng 7.
Trong kinh doanh điện, ngoài EVN, hiện có hơn 700 tổ chức mua buôn-bán lẻ điện, chiếm khoảng 8,6% thị phần, điển hình tại các khu đô thị, chung cư, khu công nghiệp…, nơi đơn vị quản lý lập ra một đơn vị mua buôn của EVN theo giá ưu đãi của Nhà nước rồi bán lại cho khách hàng trong khu vực đó, họ đưa ra định giá của đơn vị mình. Điều này cũng khiến việc kiểm soát và phản ánh về hóa đơn điện trở nên phức tạp hơn.
Đại diện EVN khẳng định, đối với EVN, việc đo đếm điện năng tiêu thụ của khách hàng hiện nay hoàn toàn bằng công tơ điện tử, truyền dữ liệu từ xa, nên “sẽ không có chuyện can thiệp làm sai lệch chỉ số tiêu thụ”.
Đối với vấn đề này, các khách mời đều nhấn mạnh, vấn đề nằm ở công tác truyền thông. Người dân cần được tiếp cận thông tin minh bạch, kịp thời về nguyên nhân biến động giá điện và chi phí ngành điện, thay vì để thông tin sai lệch trên mạng xã hội gây hiểu lầm, hoang mang.
“Lỗ” hay “thâm hụt” do chính sách?
Một nội dung đáng chú ý khác là khoản chi phí chưa được hạch toán vào giá điện, ước tính hơn 45.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2022-2023.
Các khách mời khẳng định, cần gọi đúng bản chất, bởi đây không phải là “lỗ do quản trị yếu kém”, mà là “thâm hụt do chính sách” khi Nhà nước chủ động giữ giá điện thấp hơn giá thành để ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát, hỗ trợ phục hồi sau dịch.
Năm 2022, giá thành điện bình quân 2.032 đồng/kWh, trong khi giá bán ra chỉ 1.800 đồng/kWh. Năm 2023, giá bán vẫn thấp hơn giá thành 135 đồng/kWh. EVN dù nỗ lực tiết kiệm nhưng chi phí nhiên liệu đầu vào, đặc biệt là than và khí, tăng gấp 2-4 lần so với năm 2021 khiến khoản thâm hụt lớn xuất hiện.
Các vị khách mời đề nghị cần giải thích rõ đâu là chi phí hợp lý phải tính đủ, đâu là khoản cần loại trừ, đồng thời xây dựng lộ trình phân bổ dần vào giá điện, tránh gây “sốc giá”.
So sánh quốc tế cho thấy, đây không phải là câu chuyện riêng của Việt Nam. Trong giai đoạn 2021–2023, giá điện bán lẻ ở châu Âu tăng gấp 3–4 lần; tại Singapore, nhiều công ty tư nhân phải phá sản vì không chịu nổi giá nhiên liệu đầu vào; còn Hoa Kỳ và Malaysia cũng chứng kiến giá điện tăng hai con số.
Hầu hết các quốc gia đều phải áp dụng biện pháp can thiệp của chính phủ để kiềm chế giá, đồng thời chấp nhận bù lỗ ngân sách hoặc cho phép tăng giá trở lại sau khủng hoảng. Từ đó, các chuyên gia nhấn mạnh Việt Nam cần sớm điều chỉnh cơ chế giá điện theo hướng linh hoạt, thường xuyên, thay vì dồn và điều chỉnh một lần, bởi như vậy sẽ gây ra những cú sốc lớn cho cả nền kinh tế và người dân.
Điều chỉnh chính sách giá điện theo cơ chế thị trường
Bên cạnh giá điện, Tọa đàm còn đề cập đến nhu cầu vốn đầu tư cho phát triển nguồn và lưới điện. Theo Quy hoạch điện VIII, đến năm 2050, Việt Nam cần hàng trăm tỷ USD để bảo đảm đủ điện cho tăng trưởng kinh tế và mục tiêu phát thải ròng bằng 0.
Trong khi đó, thị phần EVN ngày càng giảm, khả năng huy động vốn hạn chế, chi phí vay tăng cao. Việc bảo đảm tài chính lành mạnh cho EVN và doanh nghiệp năng lượng là điều kiện tiên quyết để tiếp cận các nguồn vốn quốc tế, triển khai các dự án trọng điểm như điện hạt nhân Ninh Thuận, thủy điện tích năng Bác Ái, hay các dự án điện khí LNG quy mô lớn. Giá điện hợp lý, minh bạch, phản ánh đúng chi phí chính là chìa khóa để thu hút nhà đầu tư tư nhân và FDI, qua đó bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
Các khách mời tại Tọa đàm thống nhất rằng chính sách giá điện cần được điều chỉnh theo đúng cơ chế thị trường, tính đúng, tính đủ chi phí hợp lý và hợp lệ, đồng thời minh bạch thông tin để tạo sự đồng thuận xã hội.
EVN và cơ quan quản lý phải chủ động cung cấp số liệu, giải thích kịp thời, thậm chí dự báo trước cho người dân như dự báo thời tiết, từ đó giúp khách hàng chủ động điều chỉnh mức sử dụng. Song song với việc điều chỉnh giá, Nhà nước cần có “tổ hợp chính sách” an sinh đi kèm để bảo đảm “các đối tượng trong xã hội đều có thể tiếp cận được dịch vụ cơ bản về điện”.
Nhiều ý kiến cũng đề xuất EVN cần tiếp tục ứng dụng công nghệ, cải tiến quy trình, tiết kiệm chi phí, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng. Việc xây dựng một tổng đài thống nhất, dễ nhớ để tiếp nhận mọi phản ánh về điện được coi là giải pháp thiết thực, thay vì để người dân phải liên hệ qua “rất nhiều số và dãy số rất dài”.
Các khách mời cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác truyền thông, đặc biệt là ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật mới, nâng cao chất lượng truyền thông hai chiều đến khách hàng sử dụng điện để xã hội hiểu ngành điện, hiểu EVN rõ hơn. Cần phải minh bạch thông tin, đưa thông tin kịp thời về các khó khăn và cả thuận lợi của EVN đến người sử dụng điện, như vậy ngành điện và EVN sẽ nhận được nhiều sự chia sẻ và đồng thuận của xã hội hơn.
