Kỷ niệm 80 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, 35 năm Ngày hội Quốc phòng toàn dân: Thành lập Hải quân Nhân dân Việt Nam

Ngày 7/5/1955, Bộ Quốc phòng-Tổng Tư lệnh ra Nghị định số 284/NĐ-A thành lập Cục Phòng thủ bờ bể trực thuộc Bộ với nhiệm vụ là giúp Bộ Tổng tư lệnh chỉ đạo bộ đội phòng thủ bờ biển; đào tạo cán bộ, nhân viên, thủy thủ; sản xuất các dụng cụ, phương tiện về thủy quân; xây dựng các thủy đội phòng thủ bờ biển rồi chuyển giao cho các liên khu (sau này là quân khu).

Ngày 24/5/1955, tại nhà máy Bia Hà Nội (87 Hoàng Hoa Thám, địa điểm đóng quân đầu tiên của Cục Phòng thủ bờ bể), Thiếu tướng Hoàng Văn Thái, Tổng Tham mưu phó trực tiếp truyền đạt nghị quyết Hội nghị Tổng Quân uỷ và quyết định của Bộ Quốc phòng cho 141 cán bộ, chiến sĩ, công nhân viên, những người đầu tiên thuộc cơ quan Cục, trường và xưởng về việc thành lập lực lượng phòng thủ bờ bể. Trước mắt, Bộ chỉ định đồng chí Nguyễn Bá Phát phụ trách Cục Phòng thủ bờ bể.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc quyết định thành lập hai thủy đội sông Lô và Bạch Đằng, ngày 24/8/1955. (Ảnh tư liệu)

Việc ra đời của Cục Phòng thủ bờ bể cùng hai đơn vị trực thuộc là Trường Huấn luyện bờ bể và Xưởng 46 đã mở đầu thời kỳ xây dựng và phát triển lực lượng Hải quân. Đó là nền móng đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Ngày 7/5/1955, ngày Bộ Quốc phòng ra Nghị định thành lập Cục Phòng thủ bờ bể đi vào lịch sử là ngày thành lập của Hải quân Nhân dân Việt Nam sau này.

Sau khi thành lập, Cục Phòng thủ bờ bể nhanh chóng tăng cường cán bộ, chiến sĩ, công nhân kỹ thuật, công nhân viên triển khai hoạt động. Nhiệm vụ quan trọng, cấp bách lúc này là nghiên cứu tổ chức những đơn vị chuyên hoạt động trên biển để giữ vững trật tự, trị an vùng duyên hải, chống hải phỉ, biệt kích, gián điệp, đặc vụ,... bảo đảm cho các ngành kinh tế của Nhà nước, địa phương và nhân dân tự do hoạt động làm ăn, sinh sống trên biển được an toàn.

Thực hiện chủ trương của Bộ Quốc phòng-Tổng Tư lệnh, ngày 24/8/1955, lễ thành lập hai thủy đội sông Lô và Bạch Đằng được tổ chức trọng thể tại Trường Huấn luyện bờ bể, bên bờ sông Cấm, thành phố Hải Phòng.

Về nhiệm vụ của hai thủy đội, Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ thị: “Các đồng chí là những người được lựa chọn trong toàn quân về đây để xây dựng binh chủng mới của Quân đội nhân dân Việt Nam. Hai thủy đội này là những viên gạch đầu tiên, là tiền thân của lực lượng tàu chiến đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam sau này. Bờ biển nước ta dài và rộng, trên bờ có đông dân cư, có các trung tâm kinh tế, chính trị quan trọng, dưới biển có nhiều tài nguyên quý giá. Kẻ địch còn đang lén lút phá hoại. Các đồng chí từ con em của nhân dân mà ra, nên phải ra sức phát huy truyền thống của quân đội nhân dân anh hùng, hãy dũng cảm khắc phục khó khăn để làm tròn nhiệm vụ bảo vệ bờ biển của Tổ quốc, bảo vệ công cuộc lao động hòa bình của nhân dân ta...”.

Ngày 22/5/1956, Bộ Tổng Tư lệnh ra quyết định chuyển Cục Phòng thủ bờ bể từ trực thuộc Bộ Quốc phòng-Tổng Tư lệnh về trực thuộc Bộ Tổng Tham mưu.

Ngày 24/1/1959, Bộ Quốc phòng ra Nghị định số 320/NĐ thành lập Cục Hải quân trên cơ sở Cục Phòng thủ bờ bể trực thuộc Bộ Tổng Tham mưu. Nhiệm vụ của Cục Hải quân là: “Giúp Bộ Quốc phòng-Tổng Tư lệnh nghiên cứu, thực hiện kế hoạch xây dựng, chỉ huy lực lượng hải quân, quản lý các quân cảng, bảo vệ hải phận miền bắc trong thời bình, phối hợp với các binh chủng và lực lượng vũ trang địa phương chiến đấu trong thời chiến”.

Trong những năm 1955-1959, phát huy truyền thống thủy quân chiến đấu rất hiệu quả trên chiến trường sông biển của dân tộc, Đảng ta, trực tiếp là Tổng Quân ủy đã chú trọng việc xây dựng, phát triển lực lượng Hải quân của Việt Nam. Với cách thức tổ chức và bước đi phù hợp, từ Cục Phòng thủ bờ bể với chức năng nhiệm vụ là cơ quan tham mưu, chỉ đạo đã phát triển thành Cục Hải quân, làm nhiệm vụ chỉ đạo, chỉ huy, quản lý, xây dựng phát triển các thành phần lực lượng mới của Quân đội nhân dân Việt Nam, đó là lực lượng hải quân với sắc phục riêng mang màu sắc của biển.

Từ những phương tiện thô sơ ban đầu Cục đã xây dựng được hai tiểu đoàn tàu chiến đấu với 24 tàu tuần tiễu có trang bị vũ khí và phương tiện thông tin, ra đa hiện đại, nâng cao khả năng thực hiện nhiệm vụ quản lý, bảo vệ chủ quyền vùng biển, đảo của Tổ quốc; đã xây dựng và phát huy tích cực vai trò chức năng của một nhà trường trong việc đào tạo, huấn luyện nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu xây dựng, phát triển Hải quân; xây dựng và phát huy vai trò quan trọng của một xưởng sửa chữa, đóng mới trong bảo đảm kỹ thuật cho hoạt động bảo vệ biển, đảo; xây dựng được các cơ quan, đơn vị đài trạm, lực lượng bảo vệ bờ biển và các cơ sở vật chất kỹ thuật ban đầu quan trọng, tạo cơ sở thuận lợi để tiếp tục xây dựng, phát triển lực lượng Hải quân Nhân dân Việt Nam từng bước trở thành một Quân chủng chính quy, hiện đại, làm nhiệm vụ chiến đấu trên chiến trường sông biển, làm nòng cốt quản lý, bảo vệ chủ quyền vùng biển và hải đảo của Tổ quốc trong giai đoạn cách mạng mới.

Trước yêu cầu của tình hình mới, ngày 3/1/1964, Bộ Quốc phòng ra Quyết định số 01/QP-QĐ nâng cấp Cục Hải quân thành Bộ Tư lệnh Hải quân với nhiệm vụ: “Chỉ huy, lãnh đạo xây dựng Quân chủng Hải quân, đảm nhận nhiệm vụ hoạt động chiến đấu trên không phận, hải phận, bờ biển miền bắc”. Đây là sự kiện quan trọng đánh dấu bước phát triển mới cả về quy mô tổ chức và sức mạnh chiến đấu của Hải quân, lực lượng nòng cốt trong quản lý, bảo vệ chủ quyền và chiến đấu trên chiến trường sông biển, hải đảo của Tổ quốc. Đảng ủy Cục Hải quân cũng được nâng cấp thành Đảng ủy Quân chủng Hải quân. Các phòng Tham mưu, Chính trị, Hậu cần nâng thành Cục Tham mưu (tháng 10/1965 là Bộ Tham mưu), Cục Chính trị, Cục Hậu cần và thống nhất về tổ chức biên chế cho phù hợp. Các đơn vị được củng cố, xây dựng cho phù hợp với yêu cầu chiến đấu mới.