Kinh tế dữ liệu - động lực tăng trưởng mới của Việt Nam

Năm 2025 đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi nước ta chuyển từ nhận thức chính sách sang xây dựng kiến trúc thực tiễn và hạ tầng cụ thể, với việc vận hành Trung tâm Dữ liệu quốc gia cùng hàng loạt chính sách thúc đẩy dữ liệu trở thành động lực tăng trưởng mới.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, số lượng doanh nghiệp công nghệ số tăng nhanh từ 58.000 năm 2020 lên khoảng 80.000 năm 2025. Kim ngạch xuất khẩu sản phẩm công nghệ số tăng mạnh năm 2025 ước đạt 172 tỷ USD, tăng gấp hơn 1,7 lần so với năm 2020. Thương mại điện tử bứt phá ngoạn mục, ước đạt 36 tỷ USD năm 2025, tăng 3 lần so với năm 2020, tăng trưởng 22-25%/năm, cao nhất khu vực.

Thanh toán không dùng tiền mặt phổ cập đến mọi doanh nghiệp, mọi nhà, mọi người. Đến cuối năm 2025, ước giá trị thanh toán không dùng tiền mặt gấp 26 lần GDP với hơn 20,2 tỷ giao dịch/năm...

Công tác quản lý thuế, hóa đơn điện tử được triển khai quyết liệt, hiệu quả, góp phần tăng thu ngân sách nhà nước. Cuối năm 2025, đã xử lý 8,5 tỷ hóa đơn điện tử (tăng 3,4 lần so với năm 2022); đã có 368.000 doanh nghiệp, hộ kinh doanh đăng ký sử dụng với 4,8 tỷ hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Thu thuế từ thương mại điện tử đạt 208,8 nghìn tỷ đồng, tăng 2,5 lần so với năm 2022.

Cùng với đó là chuyển đổi số trong các lĩnh vực điện, năng lượng, giao thông vận tải… cũng đạt kết quả tích cực.

Hiện nay, kinh tế số Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, với dữ liệu là nền tảng cốt lõi. Báo cáo e-Conomy SEA 2025 của Google, Temasek và Bain & Company cho thấy, quy mô kinh tế số nước ta đạt khoảng 39 tỷ USD, tăng từ 34 tỷ USD năm 2024, duy trì tăng trưởng hai con số ở mọi lĩnh vực, dẫn đầu là thương mại điện tử với 25 tỷ USD.

Thị trường trung tâm dữ liệu hiện có công suất khoảng 104 MW (tính đến tháng 10/2025), dự báo đạt 1,26-1,27 tỷ USD vào năm 2030 với tốc độ tăng trưởng kép 10,8-11%. Điện toán đám mây cũng được kỳ vọng đạt 1,5 tỷ USD vào năm 2030 nhờ nhu cầu từ trí tuệ nhân tạo. Dữ liệu đóng góp gián tiếp 12-18% GDP qua kinh tế số, trong đó thương mại điện tử chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ năm 2024.

Việt Nam sở hữu lợi thế rõ rệt: chi phí xây dựng trung tâm dữ liệu thấp (6,9 triệu USD/MW), dân số trẻ, tỷ lệ kết nối internet cao. Tuy nhiên, quy mô hạ tầng dữ liệu vẫn còn khiêm tốn so với khu vực, chỉ bằng khoảng 1/10 Singapore.

Chính phủ đã xác định dữ liệu là “tài nguyên chiến lược” theo Nghị quyết 57-NQ/TW năm 2024 của Bộ Chính trị về đột phá khoa học, công nghệ và chuyển đổi số. Chiến lược Dữ liệu quốc gia đến năm 2030 (Quyết định 142/QĐ-TTg) đặt mục tiêu xây dựng hệ thống trung tâm dữ liệu lớn, liên thông, thúc đẩy công nghiệp và kinh tế dữ liệu.

Trung tâm Dữ liệu quốc gia, khai trương tháng 8/2025 do Bộ Công an chủ trì, trở thành “xương sống” cho chia sẻ dữ liệu an toàn, liên ngành. Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân (thông qua tháng 6/2025, hiệu lực từ 1/7/2025) nghiêm cấm mua bán dữ liệu trái phép, quy định chuyển dữ liệu xuyên biên giới, đồng thời cân bằng giữa bảo vệ quyền riêng tư và khai thác phục vụ kinh tế số, hài hòa với chuẩn GDPR của EU.

Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia, khẳng định dữ liệu là “dầu mỏ mới” của thế kỷ 21, là “trái tim” của chuyển đổi số và “bộ não” cho kỷ nguyên thịnh vượng của dân tộc. Để khai thác hiệu quả, cần không ngừng đột phá về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo trong cả tư duy và hành động.

Ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng nhấn mạnh kinh tế dữ liệu không phải hợp phần riêng biệt mà là yếu tố nền tảng, xuyên suốt mọi cấu phần kinh tế số.

Tại Đà Nẵng, thành phố tập trung ba trụ cột công nghệ - blockchain, robot và trí tuệ nhân tạo - để phát triển kinh tế số giai đoạn 2026-2030, với các ưu tiên đầu tư hạ tầng số, cung cấp dữ liệu mở, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số, thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo và thu hút nhân lực chất lượng cao.

Trong lĩnh vực thương mại điện tử, đại diện Shopee cho biết doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm hơn 98% tổng số doanh nghiệp Việt Nam, là nguồn lực quan trọng thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến.

Với hỗ trợ từ trí tuệ nhân tạo, các nền tảng như Shopee giúp doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa tiếp cận thị trường quốc tế hiệu quả, quản lý bán hàng nội địa và xuất khẩu trên cùng một hệ thống.

Điển hình về ứng dụng công nghệ cao là Bản sao số quốc gia do Công ty National Digital Twin 15 (thuộc Tập đoàn CT Group) tiên phong phát triển. Được giới thiệu tại Diễn đàn Quốc gia về phát triển kinh tế số và xã hội số lần thứ ba, giải pháp này hoàn thiện trục thứ ba trong bộ ba lõi chuyển đổi số (công dân số, tổ chức số, vùng lãnh thổ số), tích hợp hơn 300 lớp dữ liệu bằng trí tuệ nhân tạo, hỗ trợ quy hoạch nhanh chóng, chính xác, từ đó nâng tầm quản lý nhà nước và phát triển kinh tế-xã hội.

Thí dụ, công việc quy hoạch một vùng lãnh thổ trước đây mất nhiều năm với sự tham gia của hàng trăm chuyên gia, nay nhờ Bản sao số quốc gia của NDT 15 chỉ cần vài ngày để xây dựng hàng chục kịch bản quy hoạch khác nhau với độ chính xác cao, dựa trên dữ liệu thực và thời gian thực.

Tại Diễn đàn quốc gia về phát triển kinh tế số và xã hội số lần thứ ba diễn ra sáng ngày 20/12/2025, tại Văn phòng Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh, trong thời đại kinh tế số, đầu vào quan trọng nhất không còn chỉ là xăng dầu hay than đá mà chính là cơ sở dữ liệu. Càng sử dụng và khai thác sâu rộng dữ liệu, giá trị gia tăng càng cao. Thủ tướng nhấn mạnh, việc tiếp cận công nghệ hiện đại sẽ giúp chúng ta thay đổi tư duy, từ đó thúc đẩy phát triển nhanh hơn, mạnh mẽ hơn và hiệu quả hơn.

Trong chuyển đổi số quốc gia, dữ liệu giữ vai trò nền tảng, then chốt. Vì vậy, các bộ, ngành, địa phương cần khẩn trương hoàn thiện cơ sở dữ liệu chuyên ngành để kết nối, chia sẻ với trung tâm dữ liệu quốc gia và các cơ quan, đơn vị liên quan. Cơ sở dữ liệu càng được xây dựng đầy đủ, phong phú thì càng tạo nền tảng vững chắc để phát triển trí tuệ nhân tạo. Thủ tướng khẳng định, bộ, ngành nào xây dựng và quản lý tốt cơ sở dữ liệu sẽ sở hữu trí tuệ nhân tạo chất lượng cao.

Đồng thời, cần nâng cao nhận thức của toàn hệ thống về kinh tế số, xã hội số, trong đó đặc biệt chú trọng vai trò cốt lõi, then chốt của dữ liệu số.

Kinh tế dữ liệu không chỉ mang lại lợi ích lớn - tăng năng suất, cải thiện dịch vụ công, thu hút đầu tư từ các tập đoàn công nghệ toàn cầu - mà còn đối mặt thách thức về an ninh mạng, bất bình đẳng tiếp cận và thiếu hụt nhân tài. Nếu khai thác hiệu quả, kết hợp chặt chẽ với bảo vệ nghiêm ngặt, kinh tế dữ liệu sẽ trở thành trụ cột đưa Việt Nam tiến nhanh trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thực hiện thành công mục tiêu kinh tế số chiếm ít nhất 30% GDP vào năm 2030 theo Nghị quyết 57-NQ/TW, hướng tới vị thế quốc gia thu nhập cao và dẫn đầu khu vực về chuyển đổi số bền vững.