Tại thành phố Đà Nẵng, hiện nay có rất nhiều hồ thủy lợi quy mô lớn. Nếu khai thác hiệu quả mô hình năng lượng kết hợp hồ thủy lợi sẽ góp phần vừa bảo đảm an ninh năng lượng, vừa nâng cao hiệu quả kinh tế, tránh lãng phí tài nguyên nước có sẵn.
Tận dụng tài nguyên nước
Phú Ninh là hồ chứa nước nhân tạo thuộc các xã Phú Ninh, Tam Xuân, Chiên Đàn, Đức Phú và phường Hương Trà (thành phố Đà Nẵng). Hồ được hình thành bởi hệ thống đập chính với chiều cao lớn nhất 40 m, dài 620 m và một đập phụ. Hồ có diện tích lưu vực là 235 km2, dung tích trữ 344 triệu m3.
Hồ Phú Ninh từng là công trình thủy lợi lớn nhất miền trung. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, hồ chỉ xếp vị trí thứ 6 về quy mô và dung tích trữ nước trong hệ thống hồ chứa thủy lợi nước ta. Sau khi hồ Phú Ninh bắt đầu khai thác, ngày 1/1/1981, Nhà máy thủy điện Phú Ninh chính thức được khởi công.
Đây là công trình kết hợp giữa thủy lợi và thủy điện khi tận dụng dòng nước xả ra để phục vụ tưới tiêu cho hơn 23 nghìn ha lúa và hoa màu thuộc các huyện Phú Ninh, Núi Thành, Thăng Bình, Quế Sơn, thành phố Tam Kỳ và một phần diện tích của huyện Duy Xuyên thuộc tỉnh Quảng Nam (cũ).
Sau hơn ba năm xây dựng, vào ngày 3/5/1984, công trình hoàn thành, chính thức bàn giao cho Chi nhánh điện Tam Kỳ, Sở Điện lực Quảng Nam-Đà Nẵng lúc bấy giờ quản lý khai thác. Nhà máy thủy điện Phú Ninh dùng đập để tạo cột nước, sử dụng tuabin phản kích nhằm tận dụng cả thế năng và động năng của dòng nước. Hiện nhà máy có quy mô hai tổ máy, công suất mỗi máy 800 kW và phát điện ở cấp điện áp 6,6 kV qua trạm biến áp để đưa điện lên lưới.
Lượng điện phát ra hằng năm dao động trong khoảng 1,5-3 triệu kWh. Trạm Trưởng trạm thủy điện Phú Ninh Phạm Minh Công cho biết, với đặc thù tận dụng lượng nước xả từ hồ thủy lợi Phú Ninh do Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Khai thác thủy lợi Quảng Nam quản lý, vì vậy, thời gian vận hành trong một năm bắt đầu từ tháng 1 đến khoảng trung tuần tháng 7.
Sau đó, sẽ dừng vận hành để hồ bắt đầu tích nước lại và giai đoạn sau tiếp tục vận hành khoảng từ tháng 11 đến cuối năm. “Trong quá trình vận hành, phía đơn vị quản lý hồ thủy lợi Phú Ninh là Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Khai thác thủy lợi Quảng Nam sẽ thông báo lịch thời vụ để chạy máy cũng như kết thúc chạy máy.
Mặc dù thủy điện hoạt động bằng cách tận dụng dòng nước xả đi, tuy nhiên, thủy điện Phú Ninh từ khi hình thành cho đến nay đóng góp một phần rất lớn cho phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh Quảng Nam-Đà Nẵng trước đây và thành phố Đà Nẵng bây giờ”, ông Công chia sẻ. Còn với thủy điện Duy Sơn 2 ở xã Duy Xuyên là một trong những công trình thủy điện đặc biệt khi được xây dựng bằng sức dân.
Sau năm 1975, thủy điện Duy Sơn 2 được khởi công xây dựng khi Anh hùng Lao động Lưu Ban phát hiện dòng nước bắt nguồn từ dãy núi Hòn Tàu chảy về trên ngọn đồi cao. Tại đây, nguồn nước được chia thành hai dòng. Một dòng chảy về để phục vụ thủy lợi sản xuất điện và canh tác nông nghiệp; dòng nước còn lại được đưa qua máy lọc để chuyển thành nước sinh hoạt cho nhân dân.
Đến năm 1984, tua-bin có công suất 400kW/h được ấn nút chính thức vận hành cho đến nay. Giám đốc Hợp tác xã Duy Sơn Nguyễn Văn Tấn cho biết, thủy điện Duy Sơn 2 dù là công trình thủy điện nhỏ, nhưng mang giá trị tinh thần rất ý nghĩa. Bởi đây là công trình thủy điện đầu tiên xây dựng bằng sức dân, thể hiện tinh thần đoàn kết, sáng tạo và nghị lực phi thường của nhân dân Duy Sơn.
Những năm qua, các hoạt động dịch vụ tiếp tục phát huy hiệu quả, nhất là nguồn thu từ thủy điện. “Nguồn điện từ thủy điện Duy Sơn 2 không chỉ đáp ứng nhu cầu cho các ngành nghề trên địa bàn xã Duy Sơn (cũ) mà còn hòa vào điện lưới quốc gia. Thống kê thực hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh năm 2025 cho thấy, dự kiến nguồn thu Hợp tác xã Duy Sơn đạt hơn 29 tỷ đồng, trong đó thủy điện đóng góp hơn 25 tỷ đồng.
Đến thời điểm hiện nay, tổng thu đạt gần 23 tỷ đồng thì riêng nguồn thu từ thủy điện có giá trị hơn 19 tỷ đồng, chiếm 76,69%, đạt hơn 8 triệu kWh”, ông Tấn chia sẻ. Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Duy Xuyên Đặng Hữu Phúc cho hay, Hợp tác xã Duy Sơn là một điểm sáng trong bức tranh kinh tế hợp tác trên địa bàn thành phố. Trải qua nhiều giai đoạn khó khăn, đơn vị luôn nỗ lực vượt khó.
Đơn vị đã phát huy hiệu quả nhà máy thủy điện, vừa bảo đảm cấp điện cho hàng nghìn khách hàng ở các thôn trên địa bàn, vừa tạo nguồn thu ổn định.
Khai thác phù hợp tiềm năng của các hồ
Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường, trên địa bàn thành phố hiện có 92 hồ, đập chứa nước thủy lợi và năm đập dâng. Trong đó có 24 hồ chứa nước lớn, 25 hồ chứa nước vừa được điều tiết bằng cửa van. Đây là một tiềm năng lớn. Nếu khai thác được sẽ đóng góp vào nguồn năng lượng quốc gia.
Theo Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Khai thác thủy lợi Quảng Nam Đỗ Ngọc Tùng: Đơn vị hiện đang quản lý hồ thủy lợi Phú Ninh, còn Nhà máy thủy điện Phú Ninh thuộc quyền quản lý của Tổng Công ty điện lực miền Trung. Dù vậy, đã có một số đơn vị muốn khai thác thủy điện ở hồ thủy lợi Phú Ninh và đặt nhà máy ở bên cống phía nam.
Đơn vị đã xin ý kiến của các cơ quan, ban, ngành liên quan. Vấn đề này cần phải chờ chủ trương và có nghiên cứu đánh giá cẩn trọng, kỹ lưỡng từ các chuyên gia. “Hiện đã có nhà máy đặt ở cống phía bắc, hoạt động khá hiệu quả. Nếu tại khu vực nguồn nước xả đi mà được đặt thêm thủy điện thì đây là sự kết hợp tốt, nên triển khai.
Bởi nguồn nước xả đi cũng để tưới tiêu, nhưng nếu kết hợp thêm thủy điện thì sẽ mang lại một nguồn lợi cho Nhà nước...”, ông Tùng cho hay. Trưởng phòng Quản lý năng lượng, Sở Công thương thành phố Đà Nẵng Nguyễn Đinh Viễn cho biết, theo Quy hoạch điện VIII và điện VIII điều chỉnh, Việt Nam sẽ tiếp tục đầu tư, xây dựng các công trình thủy điện đã được quy hoạch.
Trong đó, tận dụng nguồn nước sẵn có từ các hồ thủy lợi để bố trí nhà máy thủy điện phía hạ lưu đập đang là xu thế chung trên thế giới nhằm khai thác triệt để nguồn thủy năng nhân tạo này. “Về quản lý nhà nước, có thể nói, công trình nhà máy thủy điện ở hồ thủy lợi đã đóng góp một phần nhỏ vào năng lượng cho đất nước.
Tiềm năng phát triển loại hình thủy điện này trên địa bàn thành phố vẫn còn. Trong bối cảnh hiện nay, khai thác đa mục tiêu, đa giá trị công trình thủy lợi được coi là giải pháp tốt khi đơn vị khai thác có nguồn thu ổn định, bù đắp một phần kinh phí cho cung cấp sản phẩm, dịch vụ công ích và có đóng góp vào nguồn thu cho địa phương”, ông Viễn chia sẻ.
