Nỗi lo vùng rốn lũ
Những ngày qua, lượng mưa đổ xuống khu vực phía nam tỉnh Hà Tĩnh phổ biến từ 600 mm đến 1.120 mm. Mưa lớn, nước từ thượng nguồn dồn về ồ ạt, mực nước tại hồ Kẻ Gỗ lên gần 97% dung tích thiết kế. Nhằm bảo đảm an toàn hồ chứa và giảm thiểu ngập lụt cho vùng hạ du, Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Hà Tĩnh (đơn vị quản lý, vận hành hồ Kẻ Gỗ) đã điều tiết, xả tràn qua tràn Dốc Miếu. Lượng nước lớn nhất từ hồ Kẻ Gỗ xả qua tràn Dốc Miếu ghi nhận vào tối 31/10 đạt 550 m³/giây.
Theo ông Trần Duy Chiến, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Thủy lợi Nam Hà Tĩnh, so lượng nước đổ về hồ xấp xỉ 2.000 m³/giây, mức điều tiết qua tràn Dốc Miếu thời điểm cao nhất mới bằng khoảng 1/4, góp phần đáng kể giảm lũ cho vùng hạ du.
Tuy thế, mưa lớn kết hợp nước lũ từ thượng nguồn vẫn khiến hầu hết các khu dân cư, tuyến đường liên thôn, liên xã vùng hạ du Kẻ Gỗ bị ngập sâu, nhiều làng xóm, khu dân cư bị cô lập. Càng gần khu vực tiếp giáp hồ Kẻ Gỗ, mức độ ngập lụt càng nặng. Thống kê vào ngày 2/11 cho thấy, toàn tỉnh Hà Tĩnh có hơn 5.400 nhà dân bị ngập, phần lớn nằm trong vùng hạ du hồ Kẻ Gỗ. Riêng vùng Cẩm Duệ, Cẩm Bình, Hà Huy Tập mực nước ngập cao từ 1,3-1,8 m.
Ông Nguyễn Đình Ngọ ở thôn Trung Nam, xã Cẩm Bình cho biết, chưa kể những thiệt hại khi toàn bộ lương thực, mùa màng bị ngập úng, hư hại, việc liên tục phải chống chịu các trận lũ lớn, xen giữa là cơn bão số 10 khiến bà con nông dân nơi đây hết sức mệt mỏi, lo lắng.
Ông Đặng Văn Thành, Trưởng phòng Kinh tế xã Cẩm Duệ nhìn nhận, sinh kế lâu dài của người dân bị ảnh hưởng rất nhiều do thường xuyên phải sơ tán, chống lũ. Kéo theo đó, các công trình hạ tầng phục vụ dân sinh, sản xuất trên địa bàn cũng bị hư hại nghiêm trọng, cần nhiều thời gian mới tái thiết được.
Mong mỏi giải pháp
Lâu nay, việc điều tiết nước từ hồ Kẻ Gỗ được thực hiện qua tràn Dốc Miếu sau đó chảy về hệ thống các sông Rào Cái, Ngàn Mọ xuôi về cửa Sót, trên lưu vực có diện tích 223 km. Nhằm giảm tải áp lực lũ cho khu vực phía bắc hạ du hồ Kẻ Gỗ, năm 2015, tỉnh Hà Tĩnh đã xây dựng phương án điều tiết, phân lũ một phần từ sông Ngàn Mọ về các sông Hoàng Long, Gia Hội. Với phương án này, địa phương phải xây dựng cống điều tiết nước tại cầu Bến Mồ nằm trên kênh chính Kẻ Gỗ để điều tiết chủ động với lưu lượng 300 m³/giây, giảm áp lực lũ cho vùng hạ du. Phương án phân lũ này cũng nhận được sự đồng tình của người dân.
Theo ông Trần Đức Thịnh, Chi cục trưởng Thủy Lợi Hà Tĩnh, phương án chủ động điều tiết nước về Hoàng Long, Gia Hội thực chất là trả lại phần lũ trước đây cho hệ thống sông này, bởi từ khi có kênh chính Kẻ Gỗ chặn dòng, toàn bộ nước từ thượng nguồn đều chảy theo sông Ngàn Mọ về hạ lưu, chính vì thế mức lũ chênh lệch giữa hai bên kênh chính Kẻ Gỗ đo được tại các trận lũ lớn rất cao, từ 0,8-1 m. Tuy nhiên, sông Hoàng Long hiện nay đã bị bồi lấp, dân cư hai bên cũng đã đông đúc hơn. “Cao trình đất ở tự nhiên tại các khu dân cư xã Cẩm Xuyên rất thấp nên việc điều tiết nước lũ về sông Hoàng Long, Gia Hội cần phải tính toán căn cơ, phải đánh giá được tác động đến hiện trạng dân cư, hạ tầng xung quanh để có phương án xử lý phù hợp, bảo đảm hài hòa giữa tiêu thoát lũ và phát triển kinh tế-xã hội”, ông Thịnh lưu ý.
Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai dự án tăng khả năng thoát lũ cho vùng hạ du Kẻ Gỗ với hai hợp phần: Hợp phần nâng cấp, xây dựng công trình đầu mối nhằm nâng cao khả năng phòng lũ cho hồ; hợp phần hạ du bao gồm xây dựng gần 3 km tuyến đê bao và cải tạo, mở rộng lòng dẫn các trục tiêu chính, các tuyến nhánh trên sông Rào Cái, sông Cày với chiều dài gần 67 km.
Theo đánh giá của lãnh đạo Chi cục Thủy lợi Hà Tĩnh, dự án hoàn thành sẽ nâng cao năng lực tách lũ cho khu vực phía tây hạ du, cũng như ngăn nước xả lũ vào các phường Thành Sen, Trần Phú. Tuy vậy, do khối lượng nạo vét, mở rộng lòng dẫn các lòng sông còn khiêm tốn nên khó đáp ứng được yêu cầu giảm tải lũ từ hồ Kẻ Gỗ về sông Ngàn Mọ và khu vực hạ du.
Cùng quan điểm, ông Nguyễn Thanh Phong, Phó Chủ tịch UBND xã Cẩm Duệ cho rằng, sông Ngàn Mọ chảy quanh xã với chiều dài hơn 20 km, là dòng thoát lũ chủ lực mỗi khi hồ Kẻ Gỗ xả tràn. Hiện sông đang bị bùn đất bồi lắng, cây cối mọc um tùm khiến dòng chảy thu hẹp đáng kể. “Lòng dẫn đang trở thành nút thắt cổ chai trên hệ thống thoát lũ Kẻ Gỗ. Hàng nghìn hộ dân sẽ khó tránh tình cảnh ngập lụt mỗi khi mưa lớn và hồ xả tràn. Việc nạo vét lòng dẫn và khơi thông dòng thoát lũ là mong mỏi bức thiết của nhân dân”, ông Phong khẳng định.
Hồ Kẻ Gỗ được xây dựng từ năm 1976, hoàn thành 1979 với tổng dung tích 345 triệu m³. Qua thời gian dài vận hành, dù từng được đầu tư nâng cấp, nhưng thiên tai ngày càng khắc nghiệt đặt ra yêu cầu phải tiếp tục nghiên cứu tổng thể để hiện đại hóa công trình, bảo đảm an toàn cho vùng hạ du, trung tâm kinh tế-chính trị-hành chính của tỉnh Hà Tĩnh.
