Bứt phá trong xây dựng, hoàn thiện thể chế

Từ đổi mới tư duy xây dựng pháp luật đến thiết kế lại hệ thống pháp luật

Theo Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế pháp luật, năm 2025, các Đảng ủy: Quốc hội; Chính phủ; Bộ Tư pháp và các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương đã hoàn thành 100% số nhiệm vụ theo Nghị quyết số 66-NQ/TW năm 2025 của Bộ Chính trị. Đảng ủy Chính phủ, Đảng ủy các bộ, ngành Trung ương đã rà soát, xác định có 2.088 phản ánh, kiến nghị, trong đó có 787 phản ánh, kiến nghị được xác định có khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật. Dự kiến hết năm 2025, xử lý được 462/470 phản ánh, kiến nghị cần giải quyết ngay (đạt 98,3%), qua đó hoàn thành mục tiêu tháo gỡ điểm nghẽn do quy định pháp luật theo Nghị quyết số 66-NQ/TW.

Trong năm 2025, Chính phủ trình Quốc hội ban hành khoảng 102 luật và nghị quyết. Đây là một khối lượng công việc kỷ lục với số lượng văn bản lớn nhất từ xưa đến nay ban hành trong một năm. Mới đây nhất, kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV đã thông qua 51 luật, 39 nghị quyết, tương đương gần 30% tổng số văn bản lập pháp của cả nhiệm kỳ. Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Nguyễn Văn Hiển cho biết, số lượng văn bản được sửa đổi, bổ sung ban hành tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV là rất lớn, qua đó thể chế không còn là “điểm nghẽn của điểm nghẽn” mà từng bước trở thành “đột phá của đột phá”.

Những kết quả này chính là minh chứng cho những nỗ lực của Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tư pháp và các bộ, ngành, địa phương khi triển khai sâu rộng Nghị quyết số 66-NQ/TW. Công tác hoàn thiện thể chế, cơ chế và quy trình lập pháp, hướng tới mô hình soạn thảo tập trung, chuyên nghiệp, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm được đẩy mạnh. Công tác xây dựng pháp luật được gắn chặt hơn với thực tiễn, chú trọng đánh giá tác động chính sách ngay từ khâu đề xuất, soạn thảo để bảo đảm tính khả thi và hiệu quả khi áp dụng.

Một điểm đột phá là việc thông qua và thực thi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật-nền tảng cho quy trình lập pháp mới, trong đó quy định các cơ quan trình văn bản phải chịu trách nhiệm đến cùng đối với các chính sách, nội dung văn bản do mình đề xuất. Cơ chế phân công, phối hợp cụ thể rõ ràng giữa các cơ quan góp phần hạn chế tình trạng “thiếu tính khả thi” của chính sách.

Nhiều vấn đề pháp lý “chưa có tiền lệ” được ban hành như cho phép sự tham gia của thẩm phán người nước ngoài làm việc tại tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm Tài chính quốc tế, hành lang pháp lý cho lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), chuyển đổi số…

Đáp ứng yêu cầu tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, sắp xếp đơn vị hành chính, một khối lượng văn bản rất lớn đã được Bộ Tư pháp chủ trì cùng các bộ, ngành, địa phương rà soát, sửa đổi, bổ sung kịp thời nhằm giúp bộ máy mới vận hành trơn tru.

Bên cạnh sửa đổi từng luật cụ thể, chúng ta cần thiết kế lại một cách tổng thể hệ thống pháp luật trong bối cảnh mới, trong đó xác định rõ những trụ cột cần thiết để đáp ứng mục tiêu phát triển đất nước trong 100 năm tới.

Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh

Theo Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, bên cạnh sửa đổi từng luật cụ thể, chúng ta cần thiết kế lại một cách tổng thể hệ thống pháp luật trong bối cảnh mới, trong đó xác định rõ những trụ cột cần thiết để đáp ứng mục tiêu phát triển đất nước trong 100 năm tới. Với Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”, các lĩnh vực cần điều chỉnh pháp luật được bao quát theo hướng tinh gọn, thống nhất, đồng bộ… với nhiều giải pháp trọng tâm như hoàn thiện cấu trúc pháp luật cân đối giữa các lĩnh vực; hình thành ngành luật mới về kinh tế số, dữ liệu, AI, chuyển đổi xanh; xây dựng cơ sở dữ liệu pháp luật quốc gia công khai, ứng dụng AI trong tra cứu và giám sát…

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Mai Thị Phương Hoa đánh giá, nếu tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã “thẳng hàng, ngay lối” thì hệ thống pháp luật cũng phải được cấu trúc lại để các văn bản pháp luật “thẳng hàng” và vững chãi, ổn định hơn. Như vậy, thể chế sẽ không còn là điểm nghẽn mà sẽ là động lực cho kiến tạo phát triển.

Lấy kết quả thực thi làm thước đo chất lượng luật pháp

Thực tế, điểm đột phá quan trọng không chỉ nằm ở việc ban hành văn bản, mà phải tập trung vào đổi mới cách thức thực thi để pháp luật đi vào cuộc sống. Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh, pháp luật dù hay đến mấy cũng phải đo lường được hiệu quả, giải quyết được vấn đề thực tiễn hay đưa thể chế, pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh.

Bên cạnh các giải pháp chuyển từ quản lý thủ công sang quản lý bằng công nghệ số dựa trên dữ liệu, nhằm xây dựng cơ chế phản hồi nhanh, năm 2025, Cổng Pháp luật quốc gia và hệ thống tiếp nhận, xử lý phản ánh kiến nghị về văn bản quy phạm pháp luật được Bộ Tư pháp triển khai, tạo điều kiện tương tác hai chiều giữa các cơ quan có thẩm quyền, người dân, doanh nghiệp, chính quyền địa phương về công tác pháp luật. Hàng nghìn kiến nghị phản ánh về khó khăn vướng mắc do quy định pháp luật của chính quyền địa phương, của doanh nghiệp, người dân, các cơ quan đã sàng lọc, xác định vướng mắc và trả lời công khai trên Cổng Pháp luật quốc gia theo tinh thần những gì cấp bách khẩn trương thì phải xử lý ngay được người dân và doanh nghiệp hưởng ứng.

Đặc biệt, với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, để bảo đảm các văn bản sau khi ban hành thật sự hiệu quả, các cơ quan ban hành cũng thường xuyên rà soát, lấy ý kiến đánh giá để kịp thời điều chỉnh. Thực tế, quá trình phân cấp hiện vẫn tập trung vào khía cạnh hành chính, trong khi phân quyền thực chất lại chưa được quan tâm đúng mức. Trong nhiều trường hợp, chúng ta mới chỉ chú trọng tới việc chuyển giao nhiệm vụ theo chiều dọc, mà chưa bảo đảm trao quyền tương ứng. Theo Giáo sư Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, chúng ta cần phải thực hiện đồng thời hai nhiệm vụ phân cấp và phân quyền. Phân quyền phải rõ ràng, phân cấp phải đầy đủ. Phân cấp nhiệm vụ phải đi kèm điều kiện và nguồn lực bảo đảm thực hiện hiệu quả.

Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật đề nghị năm 2026, tiếp tục hoàn thiện pháp luật trong thực hiện phân cấp, phân quyền, sớm rà soát, xem xét ban hành văn bản hướng dẫn, giải thích đối với 355 nhiệm vụ mà địa phương phản ánh; nghiên cứu ban hành hoặc sửa đổi bổ sung các nội dung liên quan 10 nhiệm vụ cần điều chỉnh thẩm quyền giữa Trung ương với địa phương hoặc giữa các cấp của chính quyền địa phương...