Giữ hương đen làng Chóa

Lớn lên trong làn khói hương đen

Hương đen làng Chóa vốn nổi tiếng nhờ hương thơm tự nhiên, mang lại cảm giác thư giãn cho người dùng do được làm hoàn toàn từ các nguyên liệu tự nhiên như nhựa trám, than củi, trầm (đối với hương trầm đen).

Những năm gần đây, khách hàng biết đến hương đen nhiều hơn, một số hộ dân cũng chuyển qua sử dụng máy móc để làm hương được nhanh hơn. Nhưng vì thế, sẽ ít nhựa trám hơn, không còn giữ nguyên giá trị hương đen làng Chóa truyền thống. Đây cũng là lý do khiến chị Nguyễn Thị Tỉnh, một trong số ít người tiếp tục chọn con đường se nhang thủ công để giữ gìn chất lượng cho sản phẩm. Chị bộc bạch: “Hương đen làm công nghiệp sẽ tăng lượng than đá. Nhiều nhựa trám thì sẽ bị dính máy, không tạo hình được và hương không được thơm như truyền thống. Còn khi làm thủ công thì lượng nhựa trám phải nhiều mới có độ dính và không bị vỡ hương”.

Chị Tỉnh bén duyên với nghề từ những năm 11, 12 tuổi. Lúc nhỏ, mỗi ngày đi học về chị đều se nhang phụ bố mẹ. Tình yêu nghề cứ thế lớn lên. Người phụ nữ với thân hình nhỏ bé và đôi bàn tay “đen” vẫn miệt mài tìm cách để hương đen được nhiều người biết đến.

Việc se nhang thành hình đòi hỏi sự khéo léo và lực tay vừa đủ để bột nhang cuốn tròn đều chung quanh thanh nứa. Người thợ sẽ phải hấp phôi nhang để nhựa trám chảy ra, làm dẻo hỗn hợp. Sau đó lấy một lượng vừa đủ để se quanh thân thanh nứa đã được vót nhọn từ trước và cắm vào hũ cát để hong khô. Theo chị Tỉnh, công đoạn chuẩn bị thường diễn ra ngay sau Tết Âm lịch để kịp phục vụ khách hàng vào những dịp lễ lớn trong năm. Vào những ngày lễ lớn, nhiều chùa, đền cũng đặt hương thủ công của gia đình chị.

Dụng cụ se nhang cũng không cầu kỳ, chỉ cần một nồi hấp phôi nhang, một bát nước, một hũ cắm phơi nhang và mặt bàn phẳng là đã đủ cho công việc ấy. Hằng ngày, bên cạnh chiếc bàn gỗ đã cũ, chị Tỉnh vừa se nhang, vừa bán tạp hóa để kiếm thêm thu nhập. Không đòi hỏi không gian lớn, với chị Tỉnh, nơi đâu cũng có thể làm được, chỉ cần tay vẫn còn thì hương đen làng Chóa vẫn sẽ còn.

Trăn trở giữ nghề ông cha

Một lý do khiến cho các hộ dân từ bỏ nghề làm hương chính là kinh tế của nghề làm hương không cao, đặc biệt là so với việc làm hương công nghiệp thì thật sự rất thấp. Hương đen vốn khó làm, phải khai thác vào ngày hanh khô thì hương thơm mới đạt đến độ tốt nhất. Nhưng giá hương đen khá cao khi được làm theo lối truyền thống và nguồn nguyên liệu đều từ thiên nhiên. Riêng thị trường hương đen thì không quá sôi nổi, chỉ bán được vào những dịp lễ lớn, đặc biệt là vào dịp Tết Nguyên đán khi nhu cầu của người dân tăng cao.

Hiện tại chỉ còn vài hộ dân ở làng Chóa làm hương đen truyền thống, một số đã chuyển sang làm bằng máy móc. Chưa có một ai hay tổ chức nào đứng ra để tập hợp và xây dựng định hướng phát triển thương mại cho người dân. Theo ông Nguyễn Hữu Tư, bố của chị Tỉnh, hầu như không nhận được sự hỗ trợ mấy từ hợp tác xã, chính quyền địa phương. Người dân tự tìm kiếm khách hàng và đầu ra. Một phần cũng bởi vì quy mô kinh doanh đang phát triển nhỏ lẻ và tách biệt nên cũng khó quản lý. Một phần khác, dù là làng nghề truyền thống nhưng hương đen làng Chóa chưa được biết rộng rãi và có chỗ đứng trên thị trường.

Nỗi lo không có người giữ nghề truyền thống cũng là điều mà ông Tư và chị Tỉnh thao thức bao năm qua. Từng có thời điểm chị Tỉnh định bỏ nghề để đi tìm công việc với mức thu nhập tốt hơn. Nhưng dù khó khăn nhưng chị cũng nỗ lực giải thích và hướng dẫn hai đứa con của mình cách làm. Chị trăn trở: “Giờ cứ cố gắng để giữ nghề là truyền lại cho con cái mình. Dù chưa biết con có định hướng gì cho nghề nghiệp tương lai nhưng mình cứ cho làm dần, rồi cũng sẽ nhen nhóm một chút tình yêu đối với nghề này. Giờ đây hai con của mình đều có thể thay mẹ se nhang mỗi buổi chiều đi học về”.

Mang hương đen lên “sàn”

Chị Tỉnh là người đầu tiên ở làng quyết định đưa hương đen làng Chóa đến rộng rãi hơn với mọi người bằng cách quảng bá thương hiệu trên các nền tảng mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử như Shopee hay Lazada. Từ đơn vị kinh doanh hộ gia đình nhỏ lẻ, giờ đây khách hàng có thể dễ dàng tìm kiếm thông tin về hương sạch thủ công làng Chóa trên Facebook hay Zalo.

Vào các sàn thương mại điện tử, chúng tôi bất ngờ khi cụm từ “Hương đen làng Chóa” xuất hiện rất nhiều. Nháy vào shop của chị Tỉnh trên Lazada, có thể nhìn thấy đủ loại mặt hàng, từ nụ hương trầm, hương vòng cho đến hương thẻ với hình ảnh và thông tin cho từng mặt hàng rất cụ thể và chi tiết. Nhiều ý kiến từ người dùng trên các trang thương mại điện tử cho rằng mùi nhang lạ, thơm rất trong lành, không bị hắc và tạo cảm giác dễ chịu.

Chị Hồ Thị Kim Oanh ở Hà Nội đã sử dụng hương đen trong thời gian dài, chị chia sẻ: “Mùi hương nhang đen rất lạ, chỉ thơm thoang thoảng thanh mát, mỗi lần thắp, mình đều thấy rất thư giãn. Mình bị dị ứng với nhang vàng thông thường, mỗi lần đốt lên đều cay mắt và hắt hơi liên tục. Từ ngày đổi qua nhang đen shop chị Tỉnh thì không còn thấy vậy nữa. Mỗi lần đặt mình cũng đặt số lượng lớn luôn để cả anh chị trong gia đình cùng dùng”. Hay như chị Vũ Phương Thảo ở Bắc Ninh lại thấy rằng hương đen làng Chóa khi mới thắp sẽ nhiều khói hơn hương vàng, nhưng mùi lại dễ chịu hơn nhiều.

Chị Tỉnh vốn không quá thông thạo công nghệ, nhưng chị cảm nhận, nếu mình không bắt tay vào thì ai sẽ làm điều đó. Những ngày đầu khi mới xây dựng kênh buôn bán online, chị phải dò từng bước. Chiếc điện thoại cũ không thể nào cho ra những hình ảnh sắc nét và hấp dẫn, góc ảnh cũng không được hoàn chỉnh. Những bài đăng đầu tiên còn đơn sơ cả về hình ảnh và nội dung, không đầy đủ thông tin như bây giờ. Dần dần chị mới quen và sử dụng thành thạo hơn, các bài viết về hương cũng chỉn chu hơn. Theo đó mà khách hàng biết đến hương đen làm thủ công và biết đến chị.

Lo lắng ở những ngày đầu tiên đã qua đi khi chị có những đơn đặt hàng đầu tiên các kênh online. Chị đã quyết định làm bao bì cho sản phẩm của nhà mình. Với những khách hàng mua trực tiếp tại sạp, các que nhang được xếp gọn trong túi nylon bóng. Còn khi giao tới những khách hàng ở xa, thẻ hương còn được đóng gói vào những hộp giấy cứng đỏ, nụ trầm được đóng trong hộp micca. Trên bao bì có thông tin sản phẩm, từ nguyên liệu, đến nơi sản xuất và cách dùng. Tuy vẫn còn đơn giản, nhưng đây lại là bước chuyển mình cho thương hiệu hương đen làng Chóa nói chung và gia đình chị Tỉnh nói riêng.

Ngày qua ngày, tiếng lạch xạch của thanh nứa khi se hương vẫn vang lên trong góc nhỏ tại gia đình chị Tỉnh. Giờ đây còn cả những tiếng đóng hộp, dán bao bì sản phẩm để giao cho những vị khách ở xa. Những thanh âm ấy như đang mở ra cùng ước mơ phát triển hơn của hương đen làng Chóa.