Điểm nóng chưa hạ nhiệt
Trong năm 2023, làn sóng di cư ở khu vực Mỹ latin chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Theo AP, 2023 là năm kỷ lục về số người di cư, ước tính có từ 100.000 - 105.000 người đã đến biên giới giữa Mexico và Mỹ và con số này sẽ vẫn ở mức cao trong năm tới. Nhiều người di cư xếp hàng từ tháng 5, nhưng vẫn chưa đặt được lịch hẹn theo quy trình để bắt đầu làm thủ tục nhập cảnh Mỹ. Điều này khiến cuộc khủng hoảng trở nên trầm trọng hơn.
Theo CNN, mỗi ngày, từng đoàn người vẫn tiếp tục tiến về khu vực Bắc Mỹ bất chấp vô vàn hiểm nguy dọc đường. Một trong những tuyến di cư từ Nam Mỹ là đi qua rừng rậm Darién - biên giới tự nhiên giữa Colombia và Panama, nơi hết sức nguy hiểm và bị các nhóm vũ trang kiểm soát. Ghi nhận của giới chức Panama cho thấy, hoạt động di cư qua khu rừng rậm hiểm trở này không phải là mới, nhưng bắt đầu phức tạp từ năm 2019. Tính đến ngày 20/12/2023, đã có 513.782 người di cư vượt qua Darién, tăng mạnh so con số 248.000 người vào năm ngoái.
Lợi dụng dòng người di cư, các băng nhóm tội phạm đã biến Darién thành “tụ điểm buôn người”, giúp chúng kiếm hàng triệu USD nhờ tổ chức hoạt động di cư bất hợp pháp. CNN dẫn lời một người di cư giấu tên tiết lộ, tội phạm thu khoảng 200 USD/người với cam kết cho họ đi lại an toàn qua rừng Darién, song đây chỉ là những hứa hẹn suông. Có hàng trăm người di cư băng qua đây mỗi ngày, bất chấp nguy hiểm như bị thú hoang tấn công, thời tiết khắc nghiệt, những cơn lũ bất chợt, xâm hại tình dục hoặc bị cướp.
Số liệu của Tổ chức Di cư quốc tế (IOM) ghi nhận 42 trường hợp tử vong hoặc mất tích ở Darién tính từ đầu năm 2023 đến tháng 12/2023, mặc dù các số liệu thực tế có thể cao hơn rất nhiều. Con số này năm ngoái là 141 trường hợp. Chuyên gia của Quỹ Nhi đồng LHQ (UNICEF) Johana Tejada López cho biết, hơn 100.000 trẻ em và thanh, thiếu niên đã thiệt mạng trên đường di cư từ Nam Mỹ tới Bắc Mỹ, 50% trong số các em chưa đến 5 tuổi. Chuyên gia UNICEF cảnh báo về xu hướng gia tăng số lượng trẻ vị thành niên bị tách khỏi cha mẹ trong hành trình và hiện tượng thanh, thiếu niên vượt biên một mình.
Ở khu vực biên giới phía bắc Mexico giáp Mỹ, lực lượng an ninh ở đây tiếp nhận hàng nghìn người di cư mỗi ngày. Nhiều người chưa đến lượt đã cắm trại trú ngụ quanh đó để chờ cơ hội vào Mỹ. Chính quyền của Tổng thống Joe Biden đã triển khai nhiều biện pháp nhằm kiểm soát tình hình, trong đó bao gồm hạn chế quyền tiếp cận nơi tị nạn, đe dọa trục xuất lập tức những người vượt biên trái phép và đưa ra chính sách đối ngoại nhằm thuyết phục các quốc gia khác trong khu vực như Colombia, Panama hay Mexico đóng vai trò làm vùng đệm cho dòng người di cư. Cùng các biện pháp ở biên giới để hạn chế việc đi lại bằng đường bộ, Mỹ đã thúc đẩy “các tuyến đường hợp pháp” để đến nước này. AP dẫn số liệu từ Văn phòng Hải quan và bảo vệ biên giới (CBP), hơn 260.000 người di cư đã nhập cảnh Mỹ trong năm nay nhờ giấy phép nhân đạo.
Đánh giá về hiệu quả của giải pháp này, nhà phân tích Ariel Ruiz của Viện Chính sách di cư có trụ sở tại Thủ đô Washington D.C cho rằng, Mỹ sẽ không thể có đủ nguồn lực trục xuất hoặc giam giữ số lượng lớn những người đang tìm kiếm “giấc mơ Mỹ”. Nước này cũng đã phối hợp với các quốc gia khác và Cao ủy LHQ về người tị nạn (UNHCR) triển khai Sáng kiến “Di chuyển an toàn” nhằm hướng người di cư đến với chương trình tị nạn. Tuy nhiên, kế hoạch không mấy thành công và theo dữ liệu mới nhất, chưa đến 10% trong số hàng nghìn lượt đăng ký có thể tham gia chương trình này. Đây là một con số quá nhỏ và không thể giúp “gỡ rối” cho các điểm tiếp nhận đang ngày càng ùn ứ hiện nay.
 |
Ảnh: CNN |
“Lục địa già” gặp khó
Trong nhiều năm qua, làn sóng nhập cư bất hợp pháp đã gây ra những hệ lụy lớn và là thách thức của toàn Liên minh châu Âu (EU). Hàng triệu người từ nhiều quốc gia, chủ yếu tại Trung Đông, châu Phi và châu Á vẫn không ngừng đổ tới đây. Số liệu của Cơ quan Bảo vệ biên giới châu Âu (Frontex) cho thấy, trong 10 tháng đầu năm 2023, số người nhập cư bất hợp pháp đến EU là hơn 250.000 người. Còn theo dữ liệu của Bộ Nội vụ Italy, trong chín tháng đầu năm 2023 có 127.207 người nhập cư trái phép đến nước này, gần gấp đôi so cùng kỳ năm ngoái và gấp ba lần so năm 2021.
Mặc dù đã trải qua gần 10 năm từ đỉnh điểm của cuộc khủng hoảng di cư, nhưng EU vẫn chưa tìm ra một cách ứng phó chung hữu hiệu cho toàn khối. Giới chức EU đã nhất trí về việc cho phép các nước không tiếp nhận người tị nạn, người di cư nếu không muốn, thay vào đó sẽ hỗ trợ nhân sự, tài chính và trang thiết bị cho những nước tiếp nhận. Đồng thời, EU nỗ lực đẩy nhanh việc phê duyệt đơn xin tị nạn để người di cư không đáp ứng tiêu chuẩn phải hồi hương hoặc quay lại điểm trung chuyển.
Vào tháng 10/2023, EU đã đạt được thống nhất về một Hiệp định về di cư và tị nạn mới. Tuy nhiên, các nước thành viên EU khó tìm được tiếng nói chung về chia sẻ gánh nặng, hay việc mở hành lang cho người nhập cư hợp pháp. Năm quốc gia, trong đó có Ba Lan và Hungary, đã phản đối hiệp định và bỏ phiếu chống, CH Czech, Slovakia và Áo bỏ phiếu trắng đối với hiệp định. Ba Lan và Hungary chỉ trích các quyết định về di cư giữa các nước EU không dựa trên nguyên tắc đồng thuận. Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã gọi việc bắt buộc các quốc gia thành viên EU phải tiếp nhận một phần người di cư hoặc phải trả tiền là “hành động cưỡng bức hợp pháp”.
Điều này cũng đã chỉ ra rằng, tầm nhìn khác nhau của các quốc gia trong việc kiểm soát tình trạng di cư đã khiến cho khối này suốt nhiều năm qua không thống nhất được về việc tái định cư người di cư. EU lại càng không thể giải quyết tận gốc vấn đề khủng hoảng nhập cư, vì hầu hết những người di cư từ Trung Đông - Bắc Phi không có lựa chọn nào khác ngoài việc liều mình băng qua Địa Trung Hải để đến được châu Âu.
Trước đây, nhiều nước EU như Pháp, Đức, Thụy Điển, Hà Lan và Bỉ từng tiếp nhận hàng triệu người di cư và tìm cách hòa nhập những người này vào cơ cấu xã hội. Việc mở cửa cho nhập cư hợp pháp để tiếp nhận một lượng lớn người trong độ tuổi lao động, dựa trên nhu cầu của thị trường việc làm, là một giải pháp phù hợp với các quốc gia này.
Còn tại Diễn đàn Người tị nạn toàn cầu do UNHCR tổ chức ở Geneva (Thụy Sĩ) tháng 12/2023, các quốc gia và doanh nghiệp đã cam kết đóng góp tổng cộng hơn 2,2 tỷ USD để giải quyết cuộc khủng hoảng di cư toàn cầu và tạo việc làm cho hàng chục nghìn người tị nạn. Ước tính số người di cư trên toàn cầu đã vượt mức kỷ lục 114 triệu người, hầu hết những người phải rời bỏ quê hương của mình do xung đột, nghèo đói và biến đổi khí hậu.
Bên cạnh những cam kết tài chính, những nước tham gia đã cam kết đến năm 2030 sẽ tiếp nhận một triệu người tị nạn. Các công ty, doanh nghiệp cũng đang được vận động để tham gia hỗ trợ người tị nạn tìm được việc làm. Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres nhận định: “Các cam kết đem lại hy vọng rằng chúng ta có thể tạo dựng được sự đồng thuận để giải quyết một lần và mãi mãi những thách thức lớn của thời đại đang làm nghiêm trọng thêm cuộc khủng hoảng người tị nạn”.
