1/Chiếc trống này chưa có điều kiện xác định nguồn gốc chính xác mà chỉ được lưu giữ tại nhà dân, nên chúng tôi tạm đặt tên là trống Hương Ngải, theo địa danh nơi trống đang được lưu giữ và bảo quản.
Đây là chiếc trống Đông Sơn còn nguyên vẹn, mầu patin gỉ xanh, kích thước: đường kính mặt 52,3 cm, chiều cao 39,8 cm, đường kính chân trống 57 cm độ dày đo ở phần chân trống 2 mm. Chiều cao quai 7,2 cm, chiều rộng quai 3,1 cm.
Thân trống được chia làm ba phần rõ rệt, mặt chưa chờm khỏi tang. Tang trống phình, lưng có hình gần trụ, chân loe, có 4 quai chia thành 2 cặp đối xứng hai bên thân trống. Mặt quai được trang trí hoa văn bông lúa. Trống thuộc loại không có tượng cóc. Trên thân có đường chỉ nổi là dấu vết của kỹ thuật đúc, nằm đối xứng hai bên. Trống được đúc bằng kỹ thuật ghép khuôn 3 mang: một khuôn mặt và hai khuôn thân. Còn tìm thấy một số dấu vết “con kê” để cố định vị trí khuôn, có hình vuông ở trên mặt và thân trống.
Trống được trang trí hoa văn trên mặt: Giữa mặt trống có hoa văn ngôi sao nổi 10 cánh nhọn, giữa các cánh sao là hoa văn “lông công” và gạch ngắn song song. Ngôi sao giữa mặt biểu tượng hình mặt trời của người Đông Sơn. Từ trong ra ngoài có các vành hoa văn như sau: Vành 1, 3, 6 và 9: Hoa văn gạch ngắn song song. Vành 2, 7 và 8: Hoa văn vòng tròn đồng tâm chấm giữa tiếp tuyến. Vành 4 là vành hoa văn rộng nhất có nhiều hoa văn hiện thực gồm 2 hoạt cảnh tương tự nhau và đối xứng nhau qua tâm trống.
 |
Họa tiết trên trống đồng Hương Ngải. |
2/Mỗi hoạt cảnh trên được miêu tả chi tiết như sau: Ngôi nhà sàn mái cong nằm đối diện với tâm trống, có chim đậu trên mái. Đầu hồi có hoa văn vòng tròn chấm giữa. Bên trong có hình hai người ngồi quay vào nhau. Một bên đầu hồi có hình người đang đánh trống da, một bên có hình chiếc trống đồng đặt nằm ngang.
Tiếp đến là hình 4 người ngồi trên sàn tay cầm dùi gõ xuống 4 chiếc trống đồng đặt úp. Tiếp theo là dàn người múa hóa trang, trên đầu cắm lông chim, cặp chân lộ ra bên trong chiếc váy lông chim. Có 5 người múa, mắt là hình vòng tròn chấm giữa. Có người đang thổi khèn bè, có 3 người cầm giáo nhọn trong 1 tay và 1 tay xòe ngang trong động tác múa.
Tiếp đến là ngôi nhà sàn mái cong, đầu hồi có hoa văn vòng tròn đồng tâm chấm giữa (trên một nhà sàn mái cong có cảnh đôi chim đang đậu châu đầu vào nhau). Đây là một loại nhà kho dự trữ lương thực, giữa nhà có người đang đứng hai tay xòe ngang, hai bên được xếp những bao thóc gạo tượng trưng là các vòng tròn chấm giữa dày đặc. Cạnh nhà kho có cảnh hai người đang cầm chày dài giã gạo, có một con chim xòe cánh bay trên đầu một người giã gạo.
Vành 5 là vành trang trí 12 hình chim bay ngược chiều kim đồng hồ, mỏ dài, cổ dài, mắt là hình vòng tròn chấm giữa, cánh xòe, đuôi hình tam giác, có đôi chân dài.
3/Phần tang trống được trang trí các vành hoa văn từ trên xuống dưới như sau: Vành 1 và 4: Hoa văn gạch ngắn song song. Vành 2 và 3: Hoa văn vòng tròn đồng tâm chấm giữa tiếp tuyến. Vành 5 là vành hoa văn chủ đạo, trang trí hình 6 chiếc thuyền đang nối đuôi nhau theo hướng từ trái sang phải. Giữa các thuyền có hình chim bồ nông đứng có vẻ đang ngậm mồi là con cá. Thuyền có bánh lái ở đuôi. Trên thuyền là những hình người đang trong trang phục hóa trang, có khoảng 5 người. Có người đứng hay ngồi cầm mái chèo ở đuôi thuyền, người đứng trên lầu cầm cung, tên, người đánh trống da đang được treo trên cột thuyền, người cầm giáo, đều là những người đội mũ lông chim.
Phần lưng trống được chia thành ô chữ nhật, ngăn cách bằng hoa văn gạch chéo song song và vòng tròn đồng tâm chấm giữa tiếp tuyến. Giữa các ô là hoa văn người múa hóa trang đầu cắm lông chim, mặc váy lông chim lộ cả hai chân đang nhún nhảy, mắt là hình vòng tròn chấm giữa. Một tay cầm khiên và một tay cầm rìu xéo gót vuông. Có khi trong ô có 2 người múa, có khi là 3 người múa.
Phần dưới của lưng trống còn có một tổ hợp hoa văn hình học gồm hoa văn gạch ngắn song song và vòng tròn đồng tâm chấm giữa tiếp tuyến. Chân trống không được trang trí hoa văn và có dấu vết con kê hình vuông rõ rệt.
4/Bước đầu có thể nhận xét về chiếc trống này như sau: Đây là chiếc trống Đông Sơn (trống loại I Heger) thuộc nhóm A1, là trống được đúc bằng phương pháp kỹ thuật của cư dân Đông Sơn, làm khuôn ba mang (một mang mặt và hai mang thân ghép lại). Trống có nhiều hoa văn hiện thực có giá trị, khá giống trống Ngọc Lũ và Hoàng Hạ, có thể xếp chung vào cùng nhóm với trống Ngọc Lũ, Hoàng Hạ, Sông Đà, Cổ Loa và Kính Hoa. Trống có niên đại vào khoảng thế kỷ IV-III trước Công nguyên. Đây là chiếc trống nguyên vẹn, khá đẹp, mang nhiều ý nghĩa lịch sử và văn hóa của người Việt cổ, chủ nhân của nền văn hóa Đông Sơn và là chủ nhân đúc ra những chiếc trống đồng Đông Sơn.
Hương Ngải là chiếc trống đồng đẹp và quý không kém gì những chiếc trống Bảo vật Quốc gia hàng đầu của Việt Nam. May mắn là trống còn được lưu hành trong dân gian, nhưng không vì thế mà giảm giá trị so những chiếc trống đang bày trong bảo tàng. Dẫu sao, trống cũng là di sản chung của tổ tiên truyền lại. Những chiếc trống đẹp như vậy cần được đông đảo mọi người chiêm ngưỡng và khai thác cho văn hóa du lịch di sản, cũng đồng thời quảng bá cho bản sắc văn hiến ngàn đời của người Việt.
