Giảm ô nhiễm môi trường bằng kinh tế tuần hoàn

Nhiều ngành kinh tế ở Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để chuyển đổi theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Việc tận dụng phụ phẩm, tái chế chất thải không chỉ giúp giảm ô nhiễm mà còn mở ra hướng phát triển bền vững, gia tăng giá trị kinh tế.

Thứ Tư, ngày 13/08/2025 - 06:34

Đốt rác phát điện trong chuỗi kinh tế tuần hoàn tại Công ty Trách nhiệm hữu hạn Năng lượng mới EU-CONCH VENTURE Bắc Ninh.

Nền kinh tế hiện đại

Tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, nhu cầu nâng cao chất lượng tăng trưởng bền vững, yêu cầu bảo vệ môi trường và nhất là sự cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên là những yếu tố khiến cho nhiều quốc gia chuyển hướng đến một nền kinh tế tuần hoàn. Điều dễ nhận thấy, vận hành nền kinh tế tuần hoàn giúp giảm tác động tiêu cực tới môi trường. Nguồn tài nguyên được sử dụng, tái sử dụng nhiều lần trong vòng đời cùng việc ứng dụng công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường đã hình thành các chuỗi liên kết; từ đó, có thể tận dụng tối đa tất cả các chất thải loại, sản phẩm phụ… trong quá trình sản xuất.

Trên thế giới, nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn được ứng dụng thành công như: Chia sẻ (Grab, AirBnb), tái chế (Ellen Mac Arthur Foundation, Loop), vòng đời khép kín (Bosch Philips), công nghiệp sinh thái (Kalundborg), hoặc tái chế, phục hồi và tái sử dụng đối với xe hết hạn ở các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Anh, Liên minh châu Âu (EU)…

Đối với Việt Nam, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Chiến lược, chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hầu hết các ngành kinh tế hiện nay đều có tiềm năng thực hiện kinh tế tuần hoàn như: Thu hồi nhiệt, sử dụng vật liệu tái chế trong công nghiệp; thu hồi, tái sử dụng phụ phẩm, chất thải trong nông nghiệp; sản xuất vật liệu xanh; các loại hình năng lượng tái tạo; chuyển đổi xanh trong giao thông; tái chế chất thải.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc chuyển sang kinh tế tuần hoàn, Việt Nam đã hoàn thiện hành lang pháp lý làm cơ sở cho việc triển khai thực hiện tại các văn bản như: Quyết định số 222/QĐ-TTg ngày 23/1/2025 Ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn đến năm 2035; Quyết định số 21/2025/ QĐ-TTg ngày 4/7/2025 quy định tiêu chí môi trường và xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh; Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 12/7/2025 về một số giải pháp cấp bách ngăn chặn tình trạng ô nhiễm môi trường.

Ngoài ra, Điều 142 của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định rõ trách nhiệm của các bên trong thực hiện kinh tế tuần hoàn, từ cơ quan nhà nước đến cơ sở sản xuất, thương mại. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn phải đối mặt và vượt qua nhiều thách thức như thói quen tiêu dùng của người dân; những hạn chế về khoa họccông nghệ, hạ tầng, vốn, nhân lực chất lượng, khung pháp lý thiếu đồng bộ.

Tác động tích cực tới môi trường

Hiện, nhiều ngành kinh tế được “điểm danh” gây ô nhiễm cần chuyển đổi, thí dụ như ngành thủy sản. Theo Phó Tổng thư ký Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam Lê Hằng, với kim ngạch xuất khẩu lên đến 11 tỷ USD mỗi năm, ngành thủy sản đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội, tạo sinh kế cho hàng triệu lao động. Tuy nhiên cũng đối mặt thách thức từ biến đổi khí hậu, cạn kiệt nguồn lợi tự nhiên, mô hình sản xuất lạc hậu, thiếu gắn kết theo chuỗi, yêu cầu chất lượng khắt khe…

Việc chuyển đổi kinh tế tuần hoàn của ngành không chỉ mở ra cơ hội khai thác nguồn tài nguyên mới từ chính cách phụ phẩm và chất thải trong quá trình sản xuất, chế biến mà còn giảm tác động xấu, góp phần tái tạo môi trường. Tiêu biểu, có thể kể đến giải pháp công nghệ và sinh học “Hệ thống tuần hoàn nước (RAS)” do Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) đang thúc đẩy; công nghệ xử lý nước không hóa chất Aqua Mina; hệ thống lọc tuần hoàn Thăng Long; thiết bị hút xác tôm tự động CDSS của Uni-President; ứng dụng công nghệ vi sinh và sinh học trong kiểm soát vi khuẩn, quản lý thức ăn; công nghệ enzyme; quản lý rác thải nhựa…

Bên cạnh những giá trị kinh tế trong sản xuất, các cơ sở của ngành thủy sản khi thực hiện kinh tế tuần hoàn đã giảm được hơn 40% tác nhân gây ô nhiễm môi trường. Đây là tín hiệu tốt đối với các ngành kinh tế có mối liên kết chặt chẽ với môi trường như thủy sản, chăn nuôi.

Bản thân một doanh nghiệp nhỏ, khi áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn cũng cho thấy hiệu quả. Không chỉ là những giá trị về kinh tế, mô hình của chúng tôi mang đến cảnh quan môi trường, giảm rác thải từ các loại phụ phẩm, phế liệu sau sản xuất”.

Bà Phan Thị Nhuận, Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn dâu tằm tơ Mỹ Đức

Đối với các ngành sử dụng nguyên liệu từ sản phẩm nông sản cũng có tác động không nhỏ. “Bản thân một doanh nghiệp nhỏ, khi áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn cũng cho thấy hiệu quả. Không chỉ là những giá trị về kinh tế, mô hình của chúng tôi mang đến cảnh quan môi trường, giảm rác thải từ các loại phụ phẩm, phế liệu sau sản xuất”, bà Phan Thị Nhuận, Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn dâu tằm tơ Mỹ Đức - doanh nghiệp chuyên sản xuất tơ lụa từ dâu tằm, tơ sen chia sẻ. Mỗi năm, lượng rác thải từ hoạt động sản xuất của công ty vào khoảng 500 tấn. Sau khi áp dụng quy trình xử lý rác thành các loại hàng hóa như phân bón, chế phẩm sinh học… đã tạo ra nguồn thu 500 triệu đồng, chưa kể còn tiết kiệm được chi phí xử lý rác thải.

Trên thế giới, kinh tế tuần hoàn được định hình và triển khai một cách hệ thống, đồng nhất từ chính sách đến thực hiện. Thí dụ như Nhật Bản, các mô hình kinh tế tuần hoàn có sự tham gia sâu rộng từ chính phủ đến người dân. Các doanh nghiệp như Toyota, Uniqlo, Honda… hướng đến sử dụng sản phẩm dễ tái chế, tái sử dụng cũng như yếu tố giảm phát thải đối với toàn bộ chuỗi sản xuất. Các nông trại cũng áp dụng chu trình xử lý chất thải, nước thải khép kín. Thành công trong mô hình kinh tế tuần hoàn của Nhật Bản đến từ khung pháp lý đồng bộ và rõ ràng cùng ý thức của cộng đồng và doanh nghiệp trong việc bảo vệ môi trường. Ngoài ra, họ cũng có chính sách tốt để hỗ trợ tài chính, thuế và chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp áp dụng.

Từ những mô hình thành công ở các quốc gia phát triển đến các mô hình thí điểm tại Việt Nam cho thấy, đây là xu thế tất yếu của nền kinh tế hiện đại. Chưa nói đến hiệu quả kinh tế vượt trội, riêng về những tác động tích cực đối với môi trường đã cho thấy tiềm năng và tương lai của kinh tế tuần hoàn trong cơ cấu kinh tế.

Tuy nhiên, để kinh tế tuần hoàn phát huy được hiệu quả cần triển khai các giải pháp đồng bộ, từ việc hoàn thiện khung pháp lý, chính sách; cơ chế huy động vốn, thuế; đầu tư hạ tầng, khoa học-công nghệ; huy động nguồn lực; xây dựng thị trường tài chính; hình thành thói quen tiêu dùng xanh; xây dựng chuỗi cung ứng khép kín. Ngoài ra, cần phải có chiến lược dài hạn đầu tư nâng cao chất lượng nhân lực, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho người dân, nhất là thế hệ trẻ.

NAM PHONG