Ghi lại lịch sử chiến tranh bằng hội họa

“Cửu Long Giang khói lửa – Ký họa và Thơ” là một art book nghệ thuật với các tác phẩm ký họa, tranh màu nước, thơ và thư từ của các họa sĩ – chiến sĩ được sáng tác ngay giữa chiến trường trong kháng chiến chống Mỹ. Cuốn sách do Sherry Buchanan cùng Nam Anandaroopa Nguyen biên soạn, dịch giả Phan Thanh Hảo chuyển ngữ tiếng Việt.

Đây là những sáng tác của các họa sĩ chiến trường tên tuổi như Huỳnh Phương Đông, Lê Lam, Nguyễn Văn Trừ, Nguyễn Thanh Châu… Các họa sĩ tham gia đoàn quân chiến sĩ văn hóa chi viện chiến trường miền nam từ những ngày đầu, cùng với các lớp học mỹ thuật của Trung ương Cục miền nam giữa rừng già Cà Mau, Tây Ninh, Đồng Tháp Mười... được mở ra giữa bom đạn khốc liệt, dưới hầm, trong khu lán trại. Từ Hà Nội, họ vượt Trường Sơn vào nam theo đường mòn Hồ Chí Minh.

Họa sĩ Huỳnh Phương Đông chia sẻ: "Là người họa sĩ, tôi ra trận để ghi lại nỗi đau thương mà chiến tranh gây ra. Tranh của tôi ghi lại lịch sử bằng hội họa".

Các họa sĩ đã ghi lại những hình ảnh chân thực và sống động của cuộc chiến tranh bằng những nét vẽ của mình. Họ sáng tác trong chiến tranh, dưới làn mưa bom bão đạn, trong căn hầm tối, khi xe tăng địch chỉ cách vài mét. Mỗi tác phẩm nghệ thuật còn là một hồ sơ lịch sử bằng hình ảnh.

Không chỉ vậy, các họa sĩ đã ghi lại chân thực hình ảnh đời sống chiến sĩ, hậu phương và phong cảnh chiến trường miền nam từ Tây Ninh, Bến Tre đến Cà Mau trong giai đoạn 1964-1975.

Cuốn sách còn giới thiệu thơ của Nguyễn Duy và Lê Anh Xuân, tiêu biểu cho văn học kháng chiến, như bài “Dáng đứng Việt Nam” ca ngợi sự hy sinh của người lính Giải phóng quân. Các bài thơ được đan xen giữa những ký sự, nhật ký, thư từ đầy cảm động gửi về từ chiến trường.

Tác giả Sherry Buchanan là một nhà báo, giám tuyển và nhà nghiên cứu mỹ thuật, biết đến mỹ thuật kháng chiến Việt Nam qua tranh “Thiếu nữ, Súng và hoa” của Trần Trung Tín, rồi tình cờ chiêm ngưỡng bức tranh “Qua sông Ba Thắc”.

Bà đã xúc động đến mức quyết định thực hiện hành trình tìm hiểu, sưu tầm và giới thiệu đến thế giới những tác phẩm nghệ thuật chiến tranh Việt Nam. “Cửu Long Giang khói lửa - Ký họa và Thơ” là một kết quả trong hành trình nghệ thuật đó.

Sherry Buchanan đã cùng Nam Anandaroopa Nguyen - một nhà nghiên cứu nghệ thuật người Mỹ gốc Việt đi khắp Việt Nam trong gần hai thập kỷ (từ năm 1998 đến 2015), phỏng vấn hàng chục họa sĩ chiến trường, sưu tầm các bức ký họa, tranh màu nước và các tài liệu chưa từng công bố.

“Cửu Long Giang khói lửa - Ký họa và Thơ” là nguồn tư liệu quý giá giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về cuộc kháng chiến dưới một góc nhìn đầy cảm xúc, nhân bản, giàu hình ảnh. Về mặt nghệ thuật, đây là một di sản thị giác độc đáo, tái hiện bằng đường nét và màu sắc một chương sử Việt Nam bi tráng.