Đổi mới sáng tạo trong kỷ nguyên vươn mình

Thế giới đang bước vào giai đoạn biến chuyển chưa từng thấy. Những cuộc cách mạng công nghệ về trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới, năng lượng tái tạo và y sinh học đang đồng thời định hình lại trật tự toàn cầu. Trong bối cảnh này, quốc gia nào nắm bắt được công nghệ mới không chỉ rút ngắn con đường đến thịnh vượng mà còn củng cố nền tảng bảo vệ độc lập, chủ quyền. Ở ngưỡng cửa phát triển mới, Việt Nam không nằm ngoài quy luật đó.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính giao lưu cùng sinh viên tại Lễ phát động “Cả nước thi đua đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, vào cuối tháng 4 tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông. (Ảnh TRẦN HẢI)
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính giao lưu cùng sinh viên tại Lễ phát động “Cả nước thi đua đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, vào cuối tháng 4 tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông. (Ảnh TRẦN HẢI)

Kể từ Đổi mới (năm 1986), Việt Nam đã có những bước tiến đáng ghi nhận về khoa học-công nghệ. Từ một nền kinh tế nông nghiệp truyền thống, chúng ta đã định vị trên bản đồ công nghệ với một số thành tựu như sản xuất vệ tinh NanoDragon, vắc-xin Covid-19 nội địa và tạo dựng hệ sinh thái khởi nghiệp trong một số lĩnh vực. Tuy nhiên, nhìn rộng ra, khoảng cách với khu vực và thế giới vẫn còn lớn. Chỉ số Đổi mới sáng tạo Toàn cầu (GII) 2024 xếp Việt Nam ở vị trí thứ 44/133 quốc gia - cải thiện so với trước nhưng vẫn cách xa so với Singapore (4) hay Malaysia (33).

Ba trở lực chính cho phát triển công nghệ ở Việt Nam là hạ tầng, nhân lực và môi trường pháp lý. Về hạ tầng, các phòng thí nghiệm từ đại học, viện nghiên cứu đến doanh nghiệp chưa được đầu tư thích đáng. Thiết bị hiện đại phải nhập khẩu với chi phí cao, trong khi bảo trì và nâng cấp gặp nhiều khó khăn.

Nhân lực đang là điểm nghẽn nghiêm trọng. Mặc dù Việt Nam có lợi thế dân số trẻ, nhưng tỷ lệ nhân lực được đào tạo bài bản về khoa học-công nghệ còn hạn chế. Theo số liệu của World Bank, Việt Nam có khoảng 800 nhà nghiên cứu trên một triệu dân, thấp hơn nhiều so các nước mạnh về công nghệ trong khu vực như Singapore (7.900), Hàn Quốc (9.400), hay Trung Quốc (1.800). Vấn đề này hiện hữu rõ nhất trong ngành công nghiệp bán dẫn, khi hiện tại Việt Nam mới chỉ có hơn 5.000 kỹ sư, trong khi nhu cầu thực tế lên đến hơn 50.000 người.

Bên cạnh đó, môi trường pháp lý chưa thật sự tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo phát triển. Những rào cản về thủ tục hành chính, quy định bảo hộ sở hữu trí tuệ, cơ chế đầu tư mạo hiểm còn nhiều bất cập. Đặc biệt, các cơ chế đặc thù cho hoạt động nghiên cứu phát triển vẫn chưa đủ linh hoạt để khuyến khích sáng tạo và chấp nhận rủi ro.

Để khơi dòng cho tiến bộ công nghệ và gạt bỏ ba trở lực này, trước hết cần tái định hình vai trò của nhà nước. Yêu cầu đầu tiên là cần kiến tạo môi trường chính sách thuận lợi với khung pháp lý riêng cho đổi mới sáng tạo, tập trung vào cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) cho các mô hình kinh doanh và công nghệ mới. Thêm vào đó, cần tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ - vấn đề chưa được quan tâm đúng mức ở nước ta. Một môi trường pháp lý cởi mở, khoan dung với thất bại và khuyến khích sáng tạo sẽ là chất xúc tác cho hệ sinh thái công nghệ bền vững.

Không chỉ vậy, Nhà nước cần chủ động đóng vai trò “bà đỡ” cho khoa học-công nghệ. Tổng Bí thư Tô lâm đã đề xuất nâng mức chi tiêu cho khoa học-công nghệ lên ít nhất bằng 3% chi ngân sách. Mục tiêu này tuy thách thức, nhưng rất cần thiết nếu Việt Nam muốn “đi tắt đón đầu” về phát triển công nghệ.

Song song với việc tăng đầu tư, cần thiết lập các khu công nghệ cao, các trung tâm đổi mới sáng tạo và chương trình đặt hàng nghiên cứu cho doanh nghiệp và viện, trường trong nước. Singapore đã chứng minh tính hiệu quả của mô hình này khi xây dựng các “vườn ươm công nghệ” từ hơn hai thập kỷ trước, thiếp lập nền tảng vững chắc cho nền kinh tế tri thức số một châu Á hiện nay.

Trong thế giới cạnh tranh gay gắt ngày nay, là nước đi sau, Việt Nam cần tạo môi trường hấp dẫn để trở thành điểm đến thu hút công nghệ hàng đầu. Những sáng kiến như chương trình cư trú điện tử (e-Residency) của Estonia hay thị thực khởi nghiệp của Dubai cho thấy một quốc gia nhỏ cũng có thể hấp dẫn tinh hoa toàn cầu nếu có chính sách đủ linh hoạt. Thu hút chuyên gia quốc tế không chỉ mang lại tài năng, mà còn mở rộng cánh cửa tiếp nhận tri thức, kinh nghiệm và công nghệ tiên tiến cho nền kinh tế.

Tại Lễ phát động phong trào “Cả nước thi đua đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, sáng 24/4, Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu, người dân và doanh nghiệp mới là chủ thể chính của tiến bộ công nghệ, nhà nước không thể làm thay.

Đổi mới đòi hỏi phải chấp nhận thất bại, khuyến khích thử nghiệm, và tôn vinh những ai dám đi những con đường chưa ai từng đi. Chính vì vậy, ngay từ bản thân của mỗi cá nhân và tổ chức, cần thay đổi tinh thần sợ sai, sợ chịu trách nhiệm, sang tư duy cầu tiến, chủ động sáng tạo, tìm tòi và phát hiện cái mới. Nhiệm vụ của nhà nước và xã hội là nâng đỡ và bảo vệ tinh thần đó.

Đổi mới sáng tạo, xét đến cùng, không phải là cuộc đua nước rút mà là một hành trình dài hạn. Cơ hội chỉ dành cho những quốc gia nào chuẩn bị tốt từ thể chế, giáo dục, đến tài chính và quốc tế hóa. Trong lịch sử, Cách mạng công nghiệp đưa Anh trở thành “công xưởng thế giới”, cách mạng tin học đưa Mỹ lên vị trí siêu cường. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư chứng kiến sự trỗi dậy của các nước Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, và Trung Quốc. Hôm nay, khi trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng sạch đang mở ra những chân trời mới, Việt Nam cũng đứng trước cơ hội lịch sử để bứt phá.

Để tận dụng được cơ hội này, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, kết hợp lực đẩy nội địa - từ doanh nghiệp, trường viện, cộng đồng đổi mới sáng tạo trong nước - với lực kéo quốc tế - thông qua học hỏi, thu hút công nghệ và nhân tài toàn cầu. Nếu nhanh chóng hành động, chúng ta hoàn toàn có thể đặt nền móng vững chắc để bước vào nhóm quốc gia phát triển vào năm 2045 như mục tiêu đề ra.

Hiện nay, đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) của Việt Nam mới chiếm chưa đến 0,8% tổng chi ngân sách, tương đương khoảng 0,5% GDP - thấp hơn nhiều so với mức trung bình 2,7% của các nước OECD, 5,2% của Hàn Quốc và 3,6% của Nhật Bản.

Có thể bạn quan tâm

Hiện có tới hơn 90% khối lượng hàng cà phê xuất khẩu của Việt Nam là sản phẩm sơ chế. (Ảnh Danh Lam)

Cấp bách gỡ điểm nghẽn thuế VAT

Mang đến nhiều lợi ích cho hoạt động kinh doanh, đặc biệt đối với khu vực tư nhân, song Luật Thuế giá trị gia tăng sửa đổi số 48/2024/QH15 (Luật Thuế VAT) vẫn tồn tại nhiều "rào cản" lớn đối với ngành hàng nông sản xuất khẩu, hàng nông sản đầu vào chưa qua chế biến.

Lựa chọn giữ lại bên mình chiếc xe quen thuộc, nhưng với diện mạo mới, bớt khí thải, không ồn, giảm mùi xăng… là mong muốn có thật của nhiều người dân.

Trách nhiệm với niềm tin

Mới đây, Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh đã có văn bản gửi Cục Đăng kiểm Việt Nam, đề nghị xem xét xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý để hợp pháp hóa hệ thống chuyển đổi động cơ điện cho xe chạy xăng.

Thực tế, việc cho phép xây dựng kho bãi trên đất nông nghiệp, nếu thiếu kiểm soát, rất có thể bị biến tướng thành nhà ở hoặc cơ sở kinh doanh phi nông nghiệp. (NGUỒN: CAND)

Hiểu đúng để làm đúng!

Quy định “cho phép xây dựng công trình tạm trên đất nông nghiệp” có trong Luật Đất đai 2024 đã mở ra cơ hội thuận lợi cho việc đầu tư sản xuất nông nghiệp.

Mô hình Triple Helix, với sự hợp tác chặt chẽ giữa "Nhà nước-viện/trường-doanh nghiệp" được coi là nền tảng tạo nên sự phát triển bền vững trong lĩnh vực R&D. (Ảnh: KHIẾU MINH)

Hợp lực "ba nhà" - lời giải của bài toán đầu tư cho R&D

Sau khi Bộ Chính trị ban hành chuỗi nghị quyết mang tính chiến lược, bao phủ từ khoa học-công nghệ, hội nhập, giáo dục đến phát triển năng lượng và kinh tế tư nhân, tinh thần đổi mới sáng tạo trong nước trở nên sôi động hơn bao giờ hết.

Với hai văn phòng tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, Queensland trở thành bang đầu tiên của Úc thiết lập trung tâm của khu vực tại Việt Nam.

Việt Nam trở thành trọng tâm Chiến lược Đông Nam của Queensland

Tuần này, bang Queensland (Úc) khai trương văn phòng thương mại và đầu tư thứ hai ở Việt Nam, đặt tại Hà Nội. Qua đó, khẳng định Việt Nam là trọng tâm trong chiến lược mở rộng sang Đông Nam Á của Queenssland. Động thái này cũng củng cố vị thế trụ cột của nước ta trong khu vực. 

Diễn đàn Quốc gia phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam lần thứ 6.

Nhiều rào cản vẫn chờ gỡ bỏ

Chỉ cách đây chừng 5 năm thôi, chuyển đổi số còn là một khái niệm rất mới mẻ. Khi đó, việc Chính phủ ban hành Chương trình Chuyển đổi số quốc gia năm 2020 được coi là một quyết sách mạnh mẽ.

Thứ trưởng Tài chính Nguyễn Đức Chi chủ trì buổi họp báo thường kỳ tháng 10 của Bộ Tài chính.

Sớm hoàn thiện khung pháp lý cho tài sản mã hóa

Với nguyên tắc “triển khai thận trọng, có kiểm soát, minh bạch và hiệu quả”, bảo vệ lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân tham gia, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP về việc thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam.

Luật sư Nguyễn Tiến Lập.

Vai trò, trách nhiệm của KOL đối với công chúng và thị trường

Với sự vụ mới nhất là khởi tố điều tra KOL, doanh nhân Hoàng Hường, chúng ta có thể nói gì về nghịch lý từ nổi tiếng trở nên tai tiếng? Từ đó, có thể bàn thêm về vai trò cũng như trách nhiệm xã hội và pháp lý của các KOL đối với công chúng và thị trường.

Từ ngày 15/10/2025 tới đây, Việt Nam sẽ chính thức áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu 15% đối với các doanh nghiệp FDI có doanh thu hợp nhất từ 750 triệu Euro (EUR) trở lên.

Nâng tầm chất lượng dòng FDI

Theo Nghị định số 236/2025/NĐ-CP của Chính phủ về việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, từ ngày 15/10/2025 tới đây, Việt Nam sẽ chính thức áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu 15% đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đạt doanh thu hợp nhất từ 750 triệu Euro (EUR) trở lên.

Dù EVN đã ban hành quy trình quản lý đối với điện mặt trời tự sản, tự tiêu, song việc triển khai trên thực tế và thủ tục còn nhiều vướng mắc. (Ảnh Ngọc Hà)

Bài 2: Giải mã những góc khuất

Cạnh tranh hóa thị trường bán lẻ điện là cái đích mà bất cứ quốc gia nào cũng đặt mục tiêu tiến tới, dù nhanh hay chậm. Tuy vậy, để tạo dựng một sân chơi thật sự công bằng và sôi động đòi hỏi phải có đầy đủ thể lệ và người chơi dù khỏe hay yếu đều phải tuân thủ nghiêm túc.

Theo tính toán của Bộ Tài chính, với chính sách miễn giảm 30% tiền thuê đất, người dân và doanh nghiệp cả nước sẽ tiết kiệm được khoảng hơn 4.000 tỷ đồng trong năm 2025.

Nguồn trợ lực mang nhiều ý nghĩa

Mới đây, cơ quan thuế thành phố Hà Nội có thông báo hướng dẫn các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân liên quan đến chính sách giảm tiền thuê đất năm 2025 thực hiện các quy định tại Nghị định số 230/2025/NĐ-CP của Chính phủ, ban hành ngày 19/8/2025.

Toàn cảnh Hội thảo phổ biến Nghị định số 242/2025/NĐ-CP do Chính phủ ban hành ngày 10/9/2025, do Bộ Tài chính tổ chức vào sáng 26/9.

Đơn giản hóa thủ tục quản lý vốn vay ODA

Với nhiều điểm mới về đơn giản hóa thủ tục hành chính, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, Nghị định số 242/2025/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vay ưu đãi nước ngoài được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và tạo thuận lợi hơn trong triển khai dự án sử dụng nguồn vốn quan trọng này.

Dự án Nhà máy Nhiệt điện Quảng Trạch 1 do EVN làm chủ đầu tư, về cơ bản đã hoàn thành đáp ứng tiến độ với gói thầu EPC, tiến độ hòa đồng bộ Tổ máy 1 trong năm 2025 và phát điện các tổ máy trong năm 2026. (Ảnh Ngọc Hà)

Phá vòng “kim cô” trong cung ứng điện năng

Ngày 20/8/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm thay mặt Bộ Chính trị ký Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn năm 2045. Nhiệm vụ đặt ra cấp bách, đầy thách thức - phát triển thị trường năng lượng theo hướng tăng tính cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, đồng bộ với bảo đảm an ninh năng lượng.

Thông qua các chương trình hành động cụ thể trong hợp tác trồng rừng, bảo vệ đa dạng sinh học, Heineken Việt Nam triển khai bù hoàn 690,64 triệu lít nước trong năm 2024 tại lưu vực sông Tiền - đạt mục tiêu sớm 5 năm.

Bảo đảm nguồn nước vì tương lai bền vững

Trước những thách thức ngày càng gia tăng từ biến đổi khí hậu và áp lực phát triển kinh tế, việc quản trị và bảo tồn tài nguyên nước đã trở thành yêu cầu sống còn cho tương lai bền vững của Việt Nam.

Đến hết ngày 31/7/2025, số vốn giải ngân tại 12 dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực giao thông vận tải ước chỉ đạt 22.579,5 tỷ đồng, đạt tỷ lệ 23,5% kế hoạch được giao. (Nguồn: BXD)

Gỡ vướng cho giải ngân đầu tư công

Trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều vướng mắc khi cùng lúc triển khai sắp xếp lại đơn vị hành chính và thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công năm 2025 đã được các bộ, ngành, địa phương nỗ lực đẩy mạnh thực hiện để hỗ trợ tăng trưởng.

Việc sử dụng năng lượng sạch đã dần trở thành yêu cầu tất yếu trong xã hội hiện đại. (Nguồn BTP)

Nhu cầu đã có, vẫn khó thực thi?

Khi việc sử dụng năng lượng sạch không còn là xu hướng mà dần trở thành yêu cầu tất yếu, nhu cầu sở hữu và sử dụng xe điện, cả ô-tô và xe máy, đang có dư địa tăng trưởng lớn.

Cộng đồng doanh nghiệp hỗ trợ đang đứng trước cơ hội mới khi Chính phủ đã mở rộng các ưu đãi về vốn, công nghệ, nhân lực và thị trường. (Nguồn HANSIBA)

"May đo" chính sách cho công nghiệp hỗ trợ

Có hiệu lực từ ngày 1/9/2025, Nghị định số 205/2025/NĐ-CP của Chính phủ được kỳ vọng tạo đột phá trong chính sách ưu đãi cho công nghiệp hỗ trợ. Như vậy, sau một thập niên, cùng với việc sửa đổi nghị định, các doanh nghiệp trong nước có cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Diễn đàn Doanh nghiệp Phát triển bền vững Việt Nam năm 2025 (VCSF 2025) - diễn đàn lần thứ 12 do VCCI tổ chức tại Hà Nội, ngày 22/8/2025.

Biến khát vọng vươn mình thành hành động

Trong quá trình thúc đẩy phát triển bền vững ở Việt Nam, cộng đồng doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm và những cam kết của Chính phủ trong việc tạo nền tảng vững chắc cho quá trình chuyển đổi là lời khẳng định chắc chắn về vai trò kiến tạo phát triển và đồng hành cùng doanh nghiệp.

Tình trạng nhiều trụ sở cơ quan hành chính bị bỏ trống thời gian dài có thể gây ra hiệu ứng tiêu cực đối với phát triển kinh tế-xã hội ở các địa phương. (Nguồn TTXVN)

Gấp rút “vá” lỗ hổng quản trị địa phương

Từ ngày 1/7/2025, nhiều tỉnh và thành phố mới được hình thành trên cơ sở hợp nhất các đơn vị hiện hành, tạo tiền đề cho mô hình quản trị mới, hiện đại và linh hoạt hơn. Tuy nhiên, đi cùng với những kỳ vọng cải cách, tái cấu trúc hành chính cũng bộc lộ nhiều hệ lụy, nổi bật là tình trạng lãng phí tài sản công sau sáp nhập.

Theo số liệu thống kê, tính đến cuối tháng 7/2025, tín dụng toàn hệ thống ghi nhận mức tăng cao nhất ở khoảng thời gian này trong hơn 10 năm qua.

Co kéo điều hành chính sách tiền tệ

Năm 2025, triển vọng kinh tế toàn cầu tiếp tục đối mặt rủi ro từ các diễn biến phức tạp, khó lường, đặc biệt là những căng thẳng thương mại leo thang, biến động tài chính; lạm phát trong xu thế giảm nhưng thiếu chắc chắn do tác động từ chính sách tăng thuế nhập khẩu của chính quyền Mỹ.

Các doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam tập trung vào sản xuất chế biến chất lượng cao cung cấp cho thị trường Mỹ - thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. (Ảnh TTXVN)

Thích ứng với những điều chỉnh thuế quan

Sự thay đổi trong chính sách thương mại và thuế đối ứng của Hoa Kỳ đang thúc đẩy cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam xem xét lại chiến lược xuất khẩu, đồng thời mở ra cơ hội để đổi mới, nâng cao hiệu quả kinh doanhg và tăng cường năng lực cạnh tranh bền vững.

Trong 5 năm gần đây, số lượng sản phẩm từ các doanh nghiệp Việt Nam bán ra trên nền tảng Amazon đã tăng hơn 300%. (Nguồn AMAZON GLOBAL Selling Việt Nam)

Rộng cửa đưa thương hiệu Việt ra thế giới

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, thương mại quốc tế đang bước vào một kỷ nguyên phát triển mới - nơi chuyển đổi số và thương mại điện tử xuyên biên giới không chỉ là xu hướng mà đã trở thành nền tảng thiết yếu giúp doanh nghiệp vươn xa, tiếp cận và chinh phục người tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt tại các thị trường lớn.

Lực lượng chức năng Công an Hà Nội kiểm tra phương tiện kinh doanh vận tải. (Ảnh PHẠM ĐÔNG-AN TRẠCH)

Nâng cao tinh thần thượng tôn pháp luật

Từ ngày 25/7 đến hết ngày 25/8, Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an) thực hiện kế hoạch tổng kiểm soát, xử lý vi phạm liên quan phương tiện kinh doanh vận tải trên đường bộ và đường thủy.

Thị trường chứng khoán Việt Nam đã phát triển mạnh cả về chất lượng và quy mô hàng hóa, và đang trở thành kênh dẫn vốn trung, dài hạn quan trọng cho nền kinh tế. (Ảnh Minh Dũng)

Bước ngoặt của thị trường vốn

Dòng chảy vốn Việt Nam đang đứng trước nhiều dấu mốc quan trọng, với mục tiêu nâng hạng lên thị trường mới nổi, thu hút các dòng vốn trong và ngoài nước, thúc đẩy hoạt động của doanh nghiệp và cả nền kinh tế.