Công ước Hà Nội: Dấu ấn Việt Nam trong kiến tạo trật tự số dựa trên niềm tin và hợp tác

Trong kỷ nguyên số hóa, khi các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, blockchain hay điện toán đám mây đang định hình lại mọi mặt đời sống xã hội, tội phạm mạng đã trở thành một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với an ninh quốc gia, kinh tế và quyền con người.

Với tính chất xuyên biên giới và mức độ tinh vi ngày càng cao, tội phạm mạng không chỉ thách thức hệ thống pháp luật của từng quốc gia mà còn đòi hỏi một cách tiếp cận toàn cầu, thống nhất và hiệu quả để ứng phó.

Trong bối cảnh đó, Công ước Hà Nội về tội phạm mạng của Liên hợp quốc, được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua ngày 24/12/2024 theo Nghị quyết 79/243, đã đánh dấu bước ngoặt lịch sử trong việc hình thành khuôn khổ pháp lý quốc tế toàn diện nhằm ngăn chặn, xử lý và phòng ngừa các hành vi tội phạm mạng.

Công ước không chỉ mang giá trị pháp lý vượt trội khi chuẩn hóa các khái niệm và hành vi phạm tội mạng, mà còn thể hiện tầm nhìn cân bằng giữa bảo đảm an ninh không gian mạng và bảo vệ quyền con người trong môi trường số.

Ngày 25-26/10/2025, Lễ mở ký và Hội nghị cấp cao về Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng diễn ra tại Hà Nội, trở thành biểu tượng của niềm tin, trách nhiệm và tinh thần hợp tác toàn cầu trong thế kỷ số.

Sự kiện cũng là sự ghi nhận vai trò của Việt Nam trong xử lý các thách thức an ninh phi truyền thống, đồng thời phản ánh niềm tin của cộng đồng quốc tế vào năng lực hợp tác của quốc gia chủ nhà.

Lễ mở ký đón hơn 2.500 đại biểu đến từ 119 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có 110 đoàn quốc gia chính thức cùng đại diện của 150 tổ chức quốc tế, giới học giả và doanh nghiệp công nghệ hàng đầu.

Đặc biệt, 72 quốc gia đã chính thức đặt bút ký ngay trong lễ mở ký - con số được đánh giá là kỷ lục, thể hiện sự ủng hộ hiếm có dành cho một văn kiện quốc tế mới. Trong số đó có 19 quốc gia khu vực châu Á-Thái Bình Dương, 21 quốc gia châu Phi, 19 nước thuộc Liên minh châu Âu và 12 quốc gia khu vực Mỹ Latinh.

Theo quy định, Công ước sẽ có hiệu lực khi đạt đủ 40 quốc gia phê chuẩn. Việc có tới 72 quốc gia ký ngay từ đầu cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế trong việc đưa Công ước vào thực tiễn, bảo đảm hiệu quả và tính ràng buộc pháp lý.

Tại Hội nghị cấp cao, các giá trị cốt lõi của Công ước cũng được khẳng định rõ ràng. Trước hết, đây là khuôn khổ pháp lý toàn cầu hỗ trợ chia sẻ thông tin, điều tra và truy tố tội phạm mạng, đặc biệt đối với các hành vi như lừa đảo xuyên biên giới hay tội phạm tình dục trẻ em trên mạng.

Cùng với đó, Công ước bảo đảm các quyền con người và quyền tự do cơ bản trong không gian mạng, khẳng định rằng an ninh số không thể tách rời nhân quyền. Ngoài ra, văn kiện tạo điều kiện tăng cường năng lực cho các quốc gia đang phát triển, nhất là trong việc bảo vệ trẻ em và nhóm người dễ bị tổn thương trước các rủi ro kỹ thuật số.

Sự kiện tại Hà Nội cũng mở ra một chương mới trong hợp tác đa phương. Nhiều quốc gia coi đây là cơ hội để hài hòa hóa pháp luật nội địa, thành lập cơ quan chuyên trách, hoàn thiện chiến lược an ninh mạng và xây dựng hệ sinh thái số công bằng, nhân văn hơn.

Các tổ chức quốc tế, doanh nghiệp công nghệ và tổ chức phi chính phủ cũng cam kết đồng hành, đẩy mạnh phòng ngừa, tuyên truyền và hợp tác công-tư nhằm thực thi hiệu quả Công ước.

Lễ mở ký chỉ là khởi đầu cho hành trình đưa Công ước Hà Nội vào đời sống. Các quốc gia thống nhất rằng để văn kiện thực sự phát huy giá trị, cần đầu tư cho đào tạo, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật - đặc biệt với các nước đang phát triển.

Việc bảo đảm quyền con người và sự tham gia của khu vực tư nhân được coi là yếu tố then chốt trong quá trình thực thi, nhằm duy trì niềm tin và trách nhiệm chung của toàn cầu.

Dù phía trước còn nhiều thách thức, khi tội phạm mạng liên tục biến đổi, nhưng với quyết tâm chính trị mạnh mẽ và tinh thần hợp tác thể hiện tại Hà Nội, Công ước đang đặt nền móng cho một không gian mạng an toàn, mở và tin cậy hơn.

Khung pháp lý toàn cầu cho kỷ nguyên số

Công ước Hà Nội gồm 9 chương, 71 điều, quy định rõ ràng về định danh tội phạm mạng, điều tra kỹ thuật số, thu thập và trao đổi dữ liệu điện tử, dẫn độ, hỗ trợ tư pháp và hợp tác kỹ thuật giữa các quốc gia.

Theo lộ trình, Công ước được mở cửa ký chính thức tại Hà Nội từ ngày 25/10/2025 và tiếp tục tại trụ sở Liên hợp quốc ở New York đến hết ngày 31/12/2026. Văn kiện sẽ có hiệu lực 90 ngày sau khi đủ 40 quốc gia phê chuẩn, dự kiến vào năm 2027 theo kế hoạch của Văn phòng Liên hợp quốc về Ma túy và Tội phạm (UNODC).

Việc chuẩn hóa các định nghĩa và tội danh được xem là bước tiến quan trọng. Công ước lần đầu tiên đưa ra hệ thống thuật ngữ chung về tội phạm mạng, bao gồm hạ tầng ICT, dữ liệu điện tử, tiền kỹ thuật số và hình sự hóa 10 nhóm hành vi phạm tội phổ biến - từ truy cập trái phép, can thiệp dữ liệu đến các hành vi sử dụng môi trường mạng để lừa đảo, rửa tiền hay khai thác tình dục trẻ em.

Sự thống nhất này giúp giảm thiểu xung đột pháp lý và tăng khả năng phối hợp điều tra xuyên quốc gia.

Một trong những điểm nổi bật là cơ chế hợp tác quốc tế được thiết kế toàn diện. Chương V của Công ước quy định cụ thể các biện pháp như dẫn độ, chuyển giao người bị kết án, tương trợ tư pháp trong truy cập và thu thập bằng chứng điện tử, điều tra chung và thu hồi tài sản.

Đặc biệt, mạng lưới liên lạc 24/7 giữa các quốc gia thành viên sẽ cho phép phản ứng nhanh khi xảy ra sự cố, tăng khả năng truy vết và giảm thiểu thiệt hại.

Đối với các cơ quan thực thi pháp luật, Công ước mang lại công cụ pháp lý cần thiết để điều tra hiệu quả trong môi trường số - từ quyền bảo quản dữ liệu, thu giữ bằng chứng điện tử đến truy cập có kiểm soát các luồng dữ liệu.

Tất cả đều phải tuân thủ chuẩn mực quốc tế về quyền con người, bảo đảm sự cân bằng giữa an ninh và tự do. Song song với đó, yếu tố phòng ngừa được đặt ngang hàng với yếu tố chống, thông qua việc tăng cường hợp tác công-tư, nâng cao nhận thức cộng đồng và hỗ trợ kỹ thuật cho các nước có năng lực hạn chế.

Đây là cách tiếp cận giúp thu hẹp khoảng cách số giữa các khu vực và thúc đẩy phát triển an ninh mạng bền vững.

Công ước còn thiết lập cơ chế giám sát định kỳ nhằm bảo đảm tính minh bạch, tạo động lực cho các nước phê chuẩn sớm và thực thi nghiêm túc. Khi được vận hành hiệu quả, Công ước Hà Nội sẽ trở thành nền tảng hợp tác tin cậy, đóng góp vào việc xây dựng trật tự kỹ thuật số toàn cầu dựa trên luật pháp, niềm tin và trách nhiệm chung.

Kiến tạo chủ quyền số vững mạnh từ kỷ nguyên số

Công ước Hà Nội không chỉ tạo ra một khuôn khổ pháp lý mà còn khơi dậy tinh thần trách nhiệm toàn cầu trong bảo vệ không gian mạng. Khi các quốc gia cùng chia sẻ thông tin, hỗ trợ điều tra và tôn trọng quyền riêng tư, thế giới sẽ hình thành một lớp phòng thủ chung trước tội phạm mạng - nơi niềm tin được xem là nền tảng của an ninh.

Đối với Việt Nam, việc đăng cai lễ mở ký không chỉ thể hiện uy tín mà còn khẳng định vị thế là trung tâm kết nối, đối thoại và hợp tác an ninh mạng khu vực. Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có chỉ số an toàn, an ninh mạng cao nhất Đông Nam Á, đồng thời đang triển khai Chiến lược quốc gia về an ninh mạng đến năm 2030, hướng tới mục tiêu chủ quyền số, niềm tin số và an toàn số cho mọi công dân.

Công ước cũng mở ra cơ hội tăng cường hợp tác đào tạo, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật trong khu vực ASEAN. Với nền kinh tế số phát triển nhanh, Việt Nam có điều kiện để tham gia sâu vào quá trình thực thi, nâng cao năng lực điều tra kỹ thuật số, củng cố hạ tầng dữ liệu và thúc đẩy hợp tác công-tư trong bảo vệ người dùng mạng.

Khi chính thức có hiệu lực, Công ước được kỳ vọng sẽ tạo ra cơ chế phối hợp toàn cầu trong điều tra, truy tố và phòng ngừa - lần đầu tiên thế giới có một “ngôn ngữ chung” để bảo vệ an ninh mạng.

Đối với Việt Nam, Công ước Hà Nội vừa là niềm tự hào, vừa là trách nhiệm: tự hào vì Việt Nam đã góp phần viết nên chương mới của luật pháp quốc tế trong kỷ nguyên số; trách nhiệm vì quốc gia chủ nhà cần tiếp tục đồng hành, thúc đẩy phê chuẩn và hỗ trợ kỹ thuật để Công ước được triển khai đúng tinh thần hợp tác, nhân văn và công bằng.

Công ước Hà Nội khẳng định rằng an ninh mạng không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà là vấn đề của lòng tin và tương lai nhân loại. Từ Hà Nội - nơi khởi nguồn của văn kiện lịch sử này, thế giới đang nhìn thấy một thông điệp mạnh mẽ: “Hợp tác là con đường duy nhất để xây dựng không gian mạng an toàn, nhân văn và bền vững cho tất cả mọi người”.

Chương trình có sự đồng hành của Vietinbank, PVN, EVN, MB Bank, Agribank, SSI, FPT, VPBank, Gelex, Vietnam Airlines, VIX, BIDV, VIETTEL...