Bảo đảm minh bạch, không làm phát sinh cơ chế xin-cho

Sáng 23/6, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội thảo luận tại hội trường dự thảo Nghị quyết về cơ chế xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật.

Thiết lập cơ chế công khai, minh bạch

Phát biểu tại hội trường, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) tán thành cao việc Quốc hội sớm ban hành một nghị quyết về xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn, không còn phù hợp hoặc không rõ. Theo đại biểu, đây là một sáng kiến rất quan trọng, kịp thời để đáp ứng được yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn phát triển kinh tế-xã hội và quản lý nhà nước.

Đại biểu đánh giá cao cách tiếp cận mang tính thực tiễn, chọn lọc 25 nhóm vướng mắc tiêu biểu, có ảnh hưởng rộng, và đã được rà soát kỹ lưỡng qua quá trình chuẩn bị; trong đó có một số nội dung rất đáng chú ý như: gỡ vướng về phương thức thanh toán hợp đồng BT trong đầu tư PPP; tháo gỡ các vướng mắc liên quan đến quy trình chuyển mục đích sử dụng đất, giao đất, cho thuê đất, góp vốn bằng quyền sử dụng đất…

Tuy nhiên, đại biểu Hà Sỹ Đồng đề nghị cần bổ sung nguyên tắc bảo đảm minh bạch, không làm phát sinh cơ chế xin-cho.

“ Một số nội dung giao thẩm quyền xử lý cho bộ, ngành, địa phương, nếu không có nguyên tắc minh bạch rõ ràng sẽ dễ dẫn đến tùy nghi áp dụng. Đề nghị bổ sung quy định về trách nhiệm giải trình và công khai phương án xử lý”, đại biểu kiến nghị.

Từ thực tiễn xây dựng nghị quyết này, đại biểu kiến nghị Quốc hội nghiên cứu, thể chế hóa cơ chế "thí điểm lập pháp có kiểm soát" , tức là cho phép xử lý linh hoạt trong khuôn khổ nghị quyết, nhưng phải có báo cáo, giám sát chặt chẽ. Điều này theo đại biểu phù hợp với định hướng của Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Trà Vinh) cũng chỉ ra, dự thảo nghị quyết chưa quy định việc công khai thông tin về tình trạng xử lý các vướng mắc pháp luật, dẫn đến người dân và doanh nghiệp không biết văn bản nào đang trong diện xem xét, không có cơ hội góp ý, phản hồi, và không theo dõi được tiến độ cải cách. Do đó, đại biểu đề nghị cần bổ sung quy định yêu cầu Bộ Tư pháp hoặc Văn phòng Chính phủ công bố định kỳ danh mục văn bản đang có vướng mắc, phương án dự kiến xử lý, tiến độ thực hiện, và cho phép các cơ quan, tổ chức, cá nhân theo dõi, góp ý. Theo đại biểu, việc cập nhật nên thực hiện trên Cổng thông tin pháp luật quốc gia, có tính công khai và minh bạch cao.

Quy rõ trách nhiệm pháp lý khi thực hiện chậm trễ việc rà soát, đề xuất phương án xử lý

Theo đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Trà Vinh), dự thảo nghị quyết đã giao trách nhiệm rõ ràng cho các bộ, ngành, địa phương trong việc rà soát, đề xuất phương án xử lý các khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật. Tuy nhiên, dự thảo chưa có quy định cụ thể về trách nhiệm pháp lý hoặc hành chính nếu các cơ quan này không thực hiện, thực hiện chậm trễ hoặc chỉ thực hiện mang tính hình thức. Điều này dễ dẫn đến tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai nghị quyết. Do đó, đại biểu đề xuất cần bổ sung quy định về chế tài, đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của người đứng đầu bộ, ngành, địa phương gắn với việc thực hiện nghĩa vụ rà soát, kiến nghị sửa đổi, bổ sung văn bản pháp luật. Kết quả thực hiện có thể được đưa vào tiêu chí xếp loại công chức, công vụ, thi đua, khen thưởng.

Một điểm tích cực khác theo đại biểu là quy định xem xét miễn trách nhiệm cho cán bộ nếu tuân thủ đúng quy trình và không có động cơ vụ lợi, qua đó góp phần “cởi trói tâm lý sợ sai” khi thực hiện nhiệm vụ công.

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, cơ chế miễn trách nhiệm tuy có tính nhân văn nhưng chưa có tiêu chí kiểm chứng cụ thể, có thể bị lợi dụng để bao che sai sót hoặc tránh né trách nhiệm. Vai trò của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh còn khá mờ nhạt, chủ yếu ở vai trò giám sát, chưa có quyền đề xuất trực tiếp các biện pháp xử lý văn bản vướng mắc từ địa phương. Ngoài ra, thiếu vắng quy định về kiểm tra, đánh giá định kỳ kết quả thực hiện nghị quyết.

Từ đó, đại biểu đề nghị cần làm rõ điều kiện để được miễn trách nhiệm, cụ thể là phải có kết luận của cơ quan thanh tra, kiểm tra hoặc kiểm toán xác định cán bộ không sai phạm. Đồng thời, cần mở rộng vai trò cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, cho phép kiến nghị xử lý hoặc bãi bỏ các văn bản pháp luật không còn phù hợp tại địa phương. Bộ Tư pháp và Văn phòng Chính phủ cần tổ chức kiểm tra định kỳ 6 tháng một lần về việc thực hiện nghị quyết, báo cáo kết quả trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Cơ bản tán thành với những nguyên tắc xử lý trong dự thảo luật, song đại biểu Nguyễn Thị Thuỷ (Đoàn Bắc Kạn) đề nghị bổ sung thêm một nguyên tắc nữa đó là việc xử lý những khó khăn, vướng mắc cần phải bảo đảm tính hợp hiến và tính thống nhất của hệ thống pháp luật, để tránh việc sau khi tháo gỡ được những vướng mắc ở văn bản pháp luật này lại làm nảy sinh những mâu thuẫn, vướng mắc mới ở các văn bản pháp luật khác và dẫn tới không thể thực hiện được các văn bản pháp luật này.

Theo đại biểu: “việc ban hành nghị quyết này tại thời điểm hiện nay là rất cấp bách, những con tàu tốc hành đang mang đến cho đất nước rất nhiều cơ hội để phát triển nhưng thời gian tàu dừng lại ở mỗi ga là rất ngắn, không thể để lỡ cơ hội phát triển của đất nước chỉ vì những điểm nghẽn của pháp luật”.

Do đó, kiến nghị Quốc hội thông qua cơ chế đặc biệt cho phép sửa các luật, nghị quyết của Quốc hội như tờ trình và dự thảo nghị quyết và đề nghị Quốc hội cho phép nghị quyết này sẽ có hiệu lực ngay kể từ ngày Quốc hội bấm nút thông qua để các cơ quan có đủ thời gian, vật chất tập trung cho công tác rà soát, xử lý, tháo gỡ những điểm nghẽn của pháp luật.

Sẽ tăng cường cơ chế giám sát, kiểm tra

Tham gia giải trình một số nội dung đại biểu Quốc hội quan tâm, Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nêu rõ: Các ý kiến phát biểu tại tổ và hội trường hôm nay đều bày tỏ sự nhất trí rất là cao với sự cần thiết ban hành nghị quyết để làm cơ sở cho Chính phủ ban hành các nghị quyết cụ thể để xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật.

Về phạm vi điều chỉnh, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, một số đại biểu đề nghị cần phải loại trừ những nội dung liên quan đến các yếu tố nền tảng, yếu tố hiến định, yếu tố về quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân, những nội dung liên quan đến các luật về tố tụng tư pháp, liên quan đến quyền con người, quyền công dân không áp dụng nghị quyết này.

“Nội dung này Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã có thông báo và các đại biểu cũng phát biểu rất nhiều, chúng tôi xin hoàn toàn đồng tình và tiếp thu để chỉnh lý nội dung này”, Bộ trưởng nói.

Về tiêu chí xác định khó khăn, ý kiến thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, một số đại biểu phát biểu tại tổ cũng nêu trên thực tế có những vướng mắc phát sinh do chúng ta chưa quy định, chẳng hạn như những vấn đề AI, những vấn đề blockchain hiện nay là chưa quy định cụ thể, Bộ trưởng cho biết sẽ tiếp thu và bổ sung nội dung này vào dự thảo nghị quyết.

Liên quan đến các nguyên tắc xử lý, người đứng đầu ngành tư pháp cho biết, một số ý kiến đại biểu đề nghị phải có bổ sung nguyên tắc về tính hợp hiến, tính thống nhất của hệ thống pháp luật; về vấn đề này, ban soạn thảo sẽ tiếp thu và sẽ nêu trong dự thảo luật. Đồng thời, sẽ tiếp thu bổ sung nguyên tắc công khai, minh bạch trong dự thảo luật.

Trước một số ý kiến đại biểu băn khoăn và đề nghị phải quy định rõ hơn về tăng cường cơ chế giám sát, kiểm tra của các chủ thể đối với việc thi hành nghị quyết này, Bộ trưởng khẳng định, ban soạn thảo “xin tiếp thu ý này, ngay bản thân trong dự thảo nghị quyết đã lường trước và đã có một số cơ chế”.