Báo chí cần trở thành ngọn hải đăng để xác tín thông tin cho cộng đồng

PGS, TS Bùi Chí Trung, Phó Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) điều phối phiên thảo luận.

Các diễn giả tham dự bao gồm: PGS, TS Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Văn hóa, Thể thao và Du lịch; TS Trần Đăng Tuấn, Chuyên gia Báo chí-Truyền thông; ông Lê Quốc Vinh, Chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies; TS Nguyễn Thanh Hòa, Chuyên gia báo chí truyền thông, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh và ông Hoàng Nam Tiến, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường đại học FPT.

Báo chí đang đứng trước ngã rẽ quan trọng

Mở đầu phiên, PGS, TS Lê Hải Bình trình bày tham luận "Sự vận động của báo chí truyền thông toàn cầu và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam".

Theo diễn giả, sau một thế kỷ phát triển, báo chí Việt Nam đang đối mặt với một loạt thách thức, bao gồm yêu cầu chuyển đổi số, vấn nạn tin giả, sự bùng nổ nội dung do người dùng tạo ra (UGC) và áp lực giữ vững niềm tin công chúng.

Về kinh tế báo chí, PGS, TS Lê Hải Bình cho rằng, chúng ta đang đứng trước ngã rẽ quan trọng khi những con số đã phản ánh rõ sự chuyển dịch mạnh mẽ trong mô hình hoạt động và nguồn thu.

Cụ thể, trong khi tổng doanh thu báo chí truyền thống giảm hơn 6% và lượng phát hành báo in sụt giảm đến 77% trong vòng một thập kỷ, báo điện tử lại ghi nhận hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm, tăng trưởng vượt bậc so với trước đây.

Đây là minh chứng rõ nét cho sự dịch chuyển của người đọc từ hình thức truyền thống sang nền tảng số. Tuy nhiên, tỷ lệ tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí chỉ đạt khoảng 39% và còn khoảng 60% phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, làm hạn chế khả năng đổi mới, thích ứng với thị trường.

Đáng chú ý, lượng phát hành báo in - loại hình báo chí có vị thế chủ lực đã giảm từ 1,1 tỷ bản năm 2013 xuống còn dưới 250 triệu bản vào thời điểm này. Mức sụt giảm tới 77% đã phản ánh xu hướng thoái trào không thể đảo ngược của báo in truyền thống. Dù báo điện tử bùng nổ với hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm song lại gặp khó khăn trong việc khai thác nguồn thu hiệu quả từ môi trường số do sự cạnh tranh từ mạng xã hội như: Facebook, Youtube và TikTok cũng như các hạ tầng truyền thông mới…

Tại Việt Nam, các cơ quan báo chí đã và đang từng bước chuyển đổi mạnh mẽ mô hình hoạt động để theo kịp xu thế toàn cầu. Từ báo chí địa phương đến trung ương từng bước thay đổi trong việc xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ vào hoạt động sản xuất nội dung, hệ thống quản trị, phân phối đa nền tảng.

PGS, TS Lê Hải Bình cũng đề xuất một số giải pháp để báo chí Việt Nam "thực sự hòa mình vào dòng chảy của thực tiễn cuộc sống, thể hiện rõ vai trò dẫn dắt tư tưởng và đồng hành với những bước đi lớn của Đảng, tạo sự lan tỏa niềm tin, trách nhiệm, khát vọng phát triển trong mọi tầng lớp nhân dân”, cụ thể là:

Thứ nhất, giữ vững lý tưởng cách mạng, luôn là kênh thông tin truyền thông chính sách của Đảng và Nhà nước trong công tác tuyên truyền, định hướng dư luận, bảo vệ nền tảng tư tưởng, kiên quyết phản bác các luận điệu sai trái, thù địch. Điều này không chỉ củng cố niềm tin của người dân mà còn duy trì sự ổn định xã hội.

Thứ hai, thực hiện việc đổi mới mô hình sản xuất và nâng cao chất lượng nghiệp vụ: Đầu tư vào đào tạo đội ngũ nhà báo có năng lực, kỹ năng viết tốt, và đạo đức nghề nghiệp là điều cần thiết. Ưu tiên sản xuất nội dung chất lượng cao, hấp dẫn và kịp thời để đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Thứ ba, khuyến khích sự tham gia của thế hệ trẻ: Cần có các chương trình đào tạo và phát triển kỹ năng cho thế hệ nhà báo trẻ, khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động báo chí, từ đó tạo ra một đội ngũ nhà báo năng động, sáng tạo và có trách nhiệm.

Thứ tư, tăng cường hợp tác quốc tế: Đề xuất xây dựng các chương trình hợp tác quốc tế trong lĩnh vực báo chí, giúp các nhà báo Việt Nam có cơ hội học hỏi từ các mô hình báo chí tiên tiến trên thế giới.

Thứ năm, khuyến khích các cơ quan báo chí xây dựng một môi trường làm việc tích cực, nơi mà các nhà báo có thể sáng tạo và phát triển.

Thứ sáu, báo chí cách mạng Việt Nam cần chủ động áp dụng công nghệ số hiện đại, khai thác dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) và đồng thời đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số.

Báo chí hôm nay không chỉ là “cây bút, trang giấy” mà còn là nền tảng dữ liệu lan tỏa giá trị văn hóa và sức mạnh tuyên truyền của quốc gia. Mỗi nhà báo không chỉ là người đưa tin, mà còn là người giữ gìn giá trị và tạo niềm tin xã hội.

PGS, TS Lê Hải Bình

Báo chí cần trở thành ngọn hải đăng để xác tín thông tin cho cộng đồng

Nêu ra 4 nhóm thách thức bao gồm: sự bùng nổ của không gian số, sự thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, thách thức về nguồn thu/mô hình kinh doanh, tin giả..., ông Lê Quốc Vinh cho rằng đã đến lúc cần định vị lại vai trò, sứ mệnh của báo chí trong thực tại mới.

Theo đó, báo chí vẫn phải dựa trên nền tảng sự thật, đi đến cùng sự thật; thay vì "vuốt ve" và là bản sao của mạng xã hội. Báo chí ở đây phải là một người "gác cổng", đưa những thông tin xác thực, uy tín tới với độc giả.

"Khi công chúng đang phân vân trước những thông tin họ đọc được trên mạng xã hội, báo chí phải trở thành ngọn hải đăng để xác tín lại cho cộng đồng. Đó là cách để chúng ta tạo ra vị thế mới của báo chí trong trận chiến thông tin này", ông Vinh ví von.

Để làm được điều này, báo chí cần hướng tới mô hình kiến tạo và giải pháp, thay vì dừng ở việc phản ánh thông thường. Bên cạnh đó, báo chí cũng phải trở thành trung tâm kết nối và tương tác, tạo lập các diễn đàn mở nhằm gia tăng sự tham gia của công chúng; xây dựng cộng đồng trung thành.

Ông Vinh cũng đề xuất các trụ cột kiến tạo thực tại mới của báo chí, bao gồm: Chất lượng nội dung là cốt lõi; đổi mới công nghệ và chuyển đổi số toàn diện; đa dạng hóa mô hình kinh doanh bền vững và chú trọng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực.

Báo chí cần tiếp tục mục tiêu: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu quả

Trong tham luận có tựa đề: Tương lai của Báo chí Việt Nam - Tầm nhìn và hành động, TS Nguyễn Thanh Hòa, Chuyên gia báo chí truyền thông, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh thẳng thắn thừa nhận, hiện nay, báo chí nói chung, báo chí ở cấp độ địa phương nói riêng đang đối mặt với rất nhiều thách thức. Mặc dù vậy, báo chí cũng sở hữu nhiều lợi thế cạnh tranh.

Đặt ra vấn đề cần xác định tầm nhìn 10 năm tới, ông Hòa kiến giải, báo chí cần tiếp tục thực hiện mục tiêu: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu quả.

"Nhà báo phải tinh, cơ quan báo chí phải gọn, quy trình phải hiệu năng, mô hình hoạt động hiệu quả. Muốn vậy, chúng ta cần hướng đến một nền báo chí nhân văn và hiện đại", ông Hòa nhấn mạnh.

Theo đó, chuyên gia đưa ra một số quan điểm cốt lõi, bao gồm:

Thứ nhất, nền báo chí nhân văn lấy việc phục vụ cho mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh làm đầu. Trước yêu cầu của đất nước hôm nay, từng cơ quan báo chí phải mạnh, thì mới có tổ hợp báo chí mạnh, và mới có thể tạo dựng cộng đồng, giúp người dân, doanh nghiệp, và hoạt động thực thi chính sách.

Thứ hai, hiện đại hóa báo chí chính là phá bỏ tính rập khuôn, lối mòn, thể hiện qua cả nội dung và hình thức. Kiến tạo một thực tại mới cho báo chí đồng nghĩa với hành động để tạo ra những biến chuyển tích cực cho mối tương tác giữa nghề báo và không gian mạng. Càng tạo ra được những dòng chủ lưu thông tin thì báo chí càng tiệm cận với sứ mệnh giám sát và phản biện xã hội. Chính quyền số, kinh tế số, xã hội số và đặc biệt là công dân số đòi hỏi báo chí cũng phải am tường hoạt động, thói quen, hành vi mới của những lớp công chúng mới.

"Báo chí đang đứng trước cơ hội để hiện đại hóa mô hình hoạt động khi công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang bày ra trước mắt những đại lộ thông tin mới. Công nghệ blockchain giúp sản xuất và phân phối sản phẩm báo chí và bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm", ông Hòa nêu quan điểm.

Điều cốt lõi sau cùng của báo chí vẫn phải là nâng cao chất lượng

Ở phần thảo luận, TS Trần Đăng Tuấn tỏ ra khá bi quan khi cho rằng, mặc dù báo chí đã cố gắng "xông pha vào tất cả các nền tảng", từ xây dựng app, web, mạng xã hội... nhưng bức tranh chung vẫn khá ảm đạm. Nhiều tờ báo lớn bị sụt giảm mạnh về cả lượng người đọc lẫn phát hành với tốc độ rất khủng khiếp.

"Chúng ta không nên loay hoay về 'chỗ bán' nữa, mà cần quan tâm đến cốt lõi, đó là: Phải nâng cao chất lượng báo chí. Báo chí chỉ có một con đường đi là trở thành một nguồn khả tín, mang tính khai mở để mang lại giá trị để sau tất cả, bạn đọc phải tìm đến", TS Trần Đăng Tuấn nêu quan điểm.

Bên cạnh đó, ông cũng cho rằng, các cơ quan báo chí cũng nên nghĩ tới việc kết hợp với các hoạt động truyền thông, thăm dò dư luận xã hội... để đa dạng hóa và tăng nguồn thu.

"Chúng ta có rất nhiều cách làm. Nhưng đi xa, hay đi gần thì cuối cùng vẫn phải quay về câu chuyện cốt lõi: Báo chí chất lượng", TS Trần Đăng Tuấn nhấn mạnh.

Cùng đồng tình với quan điểm trên, ông Hoàng Nam Tiến, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường đại học FPT dẫn thí dụ về những bài báo, ấn phẩm báo chí đặc biệt vừa qua được "săn đón" liên tục từ cộng đồng. Ông Tiến cho rằng: Một số cơ quan báo chí đã thành công vì "đã nói được điều mà mọi tầng lớp nhân dân mong muốn được đón nhận".

"Làm được như vậy, thì dù dài bao nhiêu, họ cũng đọc. Tôi đã tận mắt chứng kiến hàng nghìn bạn Gen Z ngay trước mắt tôi mở tờ báo ra, quét QR Code và đọc say mê. Ở đây, chúng ta cần quay trở lại giá trị cũ: Tất cả độc giả đều mong muốn có những nguồn tin khả tín, chính thống. Bản thân các nhà báo cũng cần phải thực sự là nhà báo, thực sự phải coi báo chí là vũ khí cách mạng. Càng đối mặt với sức ép từ mạng xã hội, AI, những yêu cầu này càng cần thiết", ông Tiến nêu quan điểm.

Nói thêm về "nguy cơ từ AI" với báo chí, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường đại học FPT thẳng thắn thừa nhận AI làm được rất nhiều điều, nhưng có 3 thứ trí tuệ nhân tạo không thể làm được.

"AI không biết tò mò, AI bắt chước sáng tạo rất tốt nhưng lại không biết điều tra. Và cuối cùng, AI không có trí tuệ cảm xúc. Nếu những dòng bạn viết ra vẫn có thể chạm tới trái tim của ai đó, các bạn không phải lo sợ AI", ông Tiến nhấn mạnh.