Đầu tư công “chạy nước rút”

Theo báo cáo mới nhất của Bộ Tài chính, tính đến ngày 30/11/2024, kết quả giải ngân vốn đầu tư công đạt 410.953 tỷ đồng, tương đương 54,8% kế hoạch và 60,43% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao (trong khi cùng kỳ năm 2023, tỷ lệ này lần lượt là 59,4% và 65,1%). Bộ Tài chính cho biết, mặc dù tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách trung ương cao hơn cùng kỳ năm 2023, song giải ngân nguồn vốn ngân sách địa phương lại thấp hơn.

Dồn lực cho “chặng nước rút”

Điểm đáng ghi nhận là có 16/46 bộ, cơ quan trung ương và 37/63 địa phương đạt tỷ lệ ước giải ngân (so với tổng kế hoạch) cao hơn bình quân chung cả nước. Ngược lại, 30/46 bộ, cơ quan trung ương và 26/63 địa phương lại có tỷ lệ thấp hơn mức bình quân. Đáng chú ý, một số cơ quan trung ương giải ngân bằng 0% hoặc rất thấp; một số địa phương chỉ đạt dưới 50%.

Hiện nay, các bộ, ngành và địa phương đang dồn sức cho “chặng nước rút”, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, hướng tới mục tiêu hoàn thành 95% kế hoạch vốn được giao. Dù chưa cập nhật số liệu giải ngân tháng 12/2024 (thường cao hơn các tháng trước nhờ quyết toán nhiều hạng mục) và vốn năm 2024 còn được phép giải ngân đến cuối tháng 1/2025 (thêm 1 tháng gia hạn), nhưng khả năng hoàn thành mục tiêu 95% vẫn rất khó.

Trước bối cảnh này, Thủ tướng Chính phủ đã lập các tổ công tác do các Phó Thủ tướng phụ trách, trực tiếp chỉ đạo và đôn đốc tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Các thành viên Chính phủ cũng làm việc cùng các địa phương để rà soát và tháo gỡ những vướng mắc cụ thể.

Theo đó, Bộ Giao thông vận tải, đơn vị quản lý nguồn vốn đầu tư quy mô lớn, yêu cầu các chủ đầu tư đẩy nhanh thi công các hạng mục bổ sung (như hệ thống giao thông thông minh, trạm thu phí...) trong tháng 12/2024 để có cơ sở giải ngân; đồng thời sớm hoàn thiện thủ tục hoàn công, thanh quyết toán dự án, hỗ trợ tiến độ giải ngân vốn năm 2024.

Với dự án đường cao tốc bắc - nam giai đoạn 2021-2025 và một số tuyến cao tốc trục ngang (Biên Hòa - Vũng Tàu, Khánh Hòa - Buôn Ma Thuột...) đang thi công, Bộ Giao thông vận tải tiếp tục phối hợp với địa phương để giải quyết triệt để các vướng mắc về giải phóng mặt bằng, di dời công trình hạ tầng kỹ thuật, đồng thời đẩy nhanh cấp phép khai thác mỏ vật liệu. Nguyên tắc “tạm ứng, nghiệm thu, thanh toán ngay khi có khối lượng” cũng được áp dụng, giúp sử dụng hiệu quả nguồn vốn đã phân bổ.

Tại Nghệ An, UBND tỉnh yêu cầu người đứng đầu các sở, ban, ngành, địa phương và chủ đầu tư dồn lực cho nhiệm vụ giải ngân vốn đầu tư công năm 2024, phân rõ người - việc - trách nhiệm - tiến độ - kết quả, thúc đẩy thanh toán và quyết toán ngay khối lượng đã hoàn thành, tránh dồn vốn về cuối năm.

Ở Hà Nội, UBND thành phố chỉ đạo các đơn vị và địa phương tăng tốc giải ngân hết kế hoạch vốn năm 2024, nhất là các dự án do thành phố giao cho quận, huyện, thị xã làm chủ đầu tư, vì tỷ lệ giải ngân vẫn còn chậm. Thành phố cũng yêu cầu các dự án lập kế hoạch chi tiết theo tuần, kịp thời nhắc nhở nhà thầu và các bên liên quan đẩy nhanh tiến độ, trong bối cảnh vướng mắc lớn nhất chủ yếu nằm ở khâu giải phóng mặt bằng.

Mục tiêu vẫn khó đạt

Mặc dù các bộ, ngành và địa phương đang ráo riết “chạy nước rút” để giải ngân vốn đầu tư công, vẫn dấy lên lo ngại khó hoàn thành mục tiêu. Thực tế, ngay từ đầu năm 2024, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều chỉ đạo quyết liệt nhằm đẩy nhanh tiến độ, nhưng kết quả đến nay vẫn chưa khả quan, thậm chí một số đơn vị còn giải ngân bằng 0 hoặc gần 0.

Nhiều “điểm nghẽn” trong giải ngân vốn đầu tư công đã được Bộ Tài chính báo cáo định kỳ lên Thủ tướng, điển hình như việc lập và phân bổ kế hoạch chưa bám sát thực tế của từng dự án, hay khâu tổ chức thực hiện ở một số nơi chưa hiệu quả. Ngoài ra, vướng mắc về cơ chế, chính sách, các quy định quản lý đầu tư công, đấu thầu, giải phóng mặt bằng, quy hoạch đất đai, nguồn vật liệu, thủ tục đầu tư và quy trình giải ngân ODA… vẫn tồn tại và chưa được xử lý dứt điểm, làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công.

Nói về vấn đề này, ông Lê Tiến Dũng, Phó Vụ trưởng Đầu tư, Bộ Tài chính cho biết, thống kê qua nhiều năm có thể thấy, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công thường chậm trong những tháng đầu năm rồi tăng mạnh vào giai đoạn cuối năm. Điều này ngoài lý do chủ quan là một số chủ đầu tư còn mang tâm lý “thong thả đầu năm”, nguyên nhân chính lại xuất phát từ đặc thù quy trình thực hiện và giải ngân dự án đầu tư công.

Cụ thể, đầu năm là thời điểm các chủ đầu tư thường tập trung xử lý phần tạm ứng khối lượng từ năm trước chuyển sang. Với những dự án được phép kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân, đầu năm cũng là lúc giải ngân nốt phần vốn cũ. Trong khi đó, để khởi công một dự án mới, phải mất khá nhiều thời gian hoàn thiện thủ tục, đặc biệt là lựa chọn nhà thầu. Thường đến cuối năm, sau khi ký kết xong hợp đồng, các chủ đầu tư mới tiến hành tạm ứng hoặc bước vào giai đoạn thi công để tạo khối lượng giải ngân.

Năm 2024, ngay sau Tết Nguyên đán Giáp Thìn, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 06/CT-TTg (ngày 15/2/2024) về việc đôn đốc triển khai các nhiệm vụ trọng tâm. Dựa trên chỉ đạo của Thủ tướng, các bộ, ngành và địa phương đã nỗ lực thúc đẩy thực hiện và giải ngân ngay từ đầu năm. Tuy nhiên, do tính chất đặc thù trong quy trình thực hiện dự án đầu tư công, tỷ lệ giải ngân vẫn tập trung nhiều hơn vào những tháng cuối năm.

Chính phủ vừa trình Quốc hội Tờ trình về dự toán ngân sách nhà nước năm 2025, trong đó dự kiến kế hoạch đầu tư công nguồn ngân sách Trung ương sẽ tăng khoảng 75.000 tỷ đồng so với năm 2024. Năm 2025 cũng là thời điểm then chốt để thực hiện mục tiêu 5 năm (2021-2025).

Vì vậy, song song với việc xây dựng và trình dự toán, Bộ Tài chính đang soạn thảo Nghị quyết của Chính phủ về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu trong việc thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2025, đồng thời ban hành Thông tư hướng dẫn điều hành dự toán 2025, hướng đến việc hoàn thành tốt nhất các chỉ tiêu, trong đó có giải ngân vốn đầu tư công.

Cũng theo ông Dũng, trong bối cảnh cần thúc đẩy tiến độ và nâng cao hiệu quả của các dự án đầu tư công từ năm 2025 trở đi, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo quyết liệt việc sửa đổi, thay thế đồng bộ các cơ chế, chính sách có liên quan, được kỳ vọng sẽ tạo cú huých mạnh mẽ, đẩy nhanh tiến độ triển khai và giải ngân vốn cho các dự án đầu tư công giai đoạn tới.