Dân tộc La Chí

1.Nguồn gốc lịch sử:

Người La Chí đã sinh sống ở miền núi phía bắc nước ta từ lâu đời. Trừ bộ phận họ Lùng vốn gốc là người Nùng đã di cư từ Nà Cô (Vân Nam, Trung Quốc) sang Việt Nam cách đây khoảng 100-120 năm và họ Vương vốn gốc là người Hoa mới sang nước ta cách đây không lâu, đa số người La Chí còn lại đều được coi là cư dân gốc tại đây.

2.Phân bố địa lý:

Hiện nay, người La Chí ở Hà Giang cư trú tập trung đông nhất ở 4 xã: Bản Phùng, Bản Díu, Bản Pắng và Bản Máy thuộc huyện Xín Mần, kế đến là ở các huyện Hoàng Su Phì và Bắc Quang.

Ngoài ra, họ còn cư trú rải rác ở các huyện Đồng Văn, Mèo Vạc, Yên Minh, Quản Bạ, Bắc Mê, Vị Xuyên và thành phố Hà Giang. Ở xã Bản Díu, huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang, người La Chí cư trú xen kẽ với người Tày, Dao, Nùng và H’Mông.

3.Dân số, ngôn ngữ:

* Dân số: Theo số liệu Điều tra 53 dân tộc thiểu số năm 2019, dân số dân tộc La Chí là 15.126 người (trong đó, nam: 7.523 người và nữ: 7.603 người); cư trú tập trung đông nhất ở Hà Giang và Lào Cai.

* Ngôn ngữ: Hiện nay, ở một số địa phương, người La Chí gần như đã quên hẳn tiếng mẹ đẻ của mình. Nhiều người chỉ biết nói tiếng Nùng hoặc tiếng Dao. Do thuộc nhóm ngôn ngữ Kađai, nhiều từ vị và cách phát âm của tiếng La Chí gần giống với tiếng Nùng và tiếng Tày nên dễ học.

(Ảnh: Thành Đạt)

4.Đặc điểm chính:

Thiết chế xã hội truyền thống: Gia đình người La Chí là gia đình phụ quyền. Người cha điều khiển mọi công việc trong nhà, từ sản xuất, cưới xin đến việc giao thiệp với bà con làng xóm. Gia đình là một đơn vị kinh tế chung dưới sự quản lý của người bố hay người con trai cả nếu bố đã già yếu.

Tôn giáo, tín ngưỡng:

Đồng bào cũng tin rằng, mỗi con người đều có 12 hồn, trong đó, có 2 hồn trọng yếu nhất nằm ở 2 vai. Người La Chí thờ cúng tổ tiên tới ba đời tính từ đời bố ngược lên tới đời ông và đời cụ. Người La Chí tổ chức quản lý và điều hành các hoạt động tôn giáo khá chặt chẽ.

Nhà ở: Người La Chí ở nhà nửa sàn, nửa đất. Phần nền đất là nơi đặt bếp, phần sàn là nơi ở và sinh hoạt chủ yếu của gia đình. Nhà có một cầu thang lên xuống. Phần sàn gồm ba gian, rộng khoảng hơn 6m và dài khoảng hơn 7m.

Trang phục: Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ La Chí gồm có: khăn, áo, yếm, váy, thắt lưng, túi, vòng tay, hoa tai và xà tích. Riêng phụ nữ La Chí ở xã Nàn Xỉn, huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang do sống tương đối cách biệt nên đến nay vẫn còn giữ được bộ nữ phục truyền thống này. Trang phục của nam giới La Chí gồm có: khăn quấn đầu, áo dài, quần và túi đeo.

Ẩm thực: Người La Chí ăn cơm là chính. Khi nấu cơm, đồng bào cho gạo vào chảo nước đun sôi, khi hạt gạo sắp chín thì đổ ra rá, sau đó, cho vào chõ đồ tiếp cho chín. Món ăn đặc trưng của đồng bào là món da trâu sấy khô và thịt ướp chua.

Rượu là đồ cúng và đồ uống thông dụng trong đời sống hằng ngày của người La Chí. Người La Chí hút thuốc bằng tẩu hoặc điếu cày.

Giáo dục: Theo số liệu Điều tra 53 dân tộc thiểu số năm 2019, tỷ lệ người từ 15 tuổi trở lên biết đọc, biết viết chữ phổ thông chiếm 64,8%, tỷ lệ đi học chung của trẻ em ở cấp tiểu học chiếm 100,4%. Tỷ lệ đi học chung của trẻ em ở cấp trung học cơ sở là 87,9%, tỷ lệ đi học chung của trẻ em ở cấp trung học phổ thông là 39,1%, tỷ lệ trẻ em ngoài trường là 17,9%.

5.Điều kiện kinh tế:

Trồng trọt: Đến nay, trồng trọt vẫn là sinh kế chính của người La Chí. Đồng bào trồng cả lúa nếp và lúa tẻ. Lúa tẻ có ba loại: kim phai thồ hạt dài, nấu cơm dẻo nhưng năng suất không cao; kho ti tung và kho ta bì, trong đó, kho ta bì có năng suất cao nên hiện nay đã trở thành giống lúa chủ đạo. Lúa nếp có hai loại là péo nhì nhí và peo y lô. Đây là giống nếp địa phương rất thơm ngon và được trồng chủ yếu để sử dụng cho những dịp lễ, Tết.

Cây chè đã thực sự trở thành hàng hóa có giá trị của người La Chí từ những năm 1990. Nuôi cá ruộng cũng là một hoạt động kinh tế mới nhưng có xu hướng trở nên phổ biến ở người La Chí.

Chăn nuôi: Chăn nuôi gia súc, gia cầm ở người La Chí khá phát triển, gồm có: trâu, ngựa, dê, lợn, gà, vịt...; ngoài góp phần tăng thu nhập cho người dân còn dùng làm sức kéo, làm vật cúng tế trong các nghi lễ.

Thủ công nghiệp: Nghề dệt của người La Chí vẫn tồn tại nhưng không còn phát triển như xưa. Đan lát của người La Chí khá phát triển. Đồng bào tự đan các đồ dùng trong gia đình như: cót phơi thóc, bồ đựng thóc, dậu để đựng thóc vận chuyển từ ngoài ruộng về nhà. Ngoài đan đồ gia dụng, đồng bào còn đan đồ mỹ nghệ phục vụ cho cưới xin.