Độc đáo nghi lễ rước rể của người Ê Đê

-------------

Dân tộc Ê Đê mang đậm chế độ mẫu hệ, cho nên người con gái có vai trò đặc biệt trong gia đình, trong đó quyền cưới chồng là một trong những quyền quan trọng. Đây là nét văn hóa truyền thống thể hiện rõ chế độ mẫu hệ trong hôn nhân của dân tộc Ê Đê.

Già Ama H’loan ở buôn Akô Dhông, phường Tân Lợi, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk cho biết: Bao đời nay, người Ê Đê quan niệm khi sinh con ra, công sinh thành nuôi dưỡng, mang nặng, đẻ đau là công của người mẹ. Con cái sinh ra phải mang họ của người mẹ, trong hôn nhân người con gái phải đi hỏi cưới chồng. Vì vậy, khi đến độ tuổi lập gia đình, những cô gái Ê Đê sẽ là người chủ động lo mọi chi phí để cưới hỏi thì mới được làm lễ rước rể về nhà. Và nghi thức rước rể là nét văn hóa truyền thống thể hiện chế độ mẫu hệ trong hôn nhân của dân tộc Ê Đê.

Lễ cưới của người Ê Đê trải qua 4 bước: Lễ hỏi chồng (Nao hul), Lễ thỏa thuận (Knăm), Lễ rước rể (Tuhan) và Lễ lại mặt (Siê Knăm). Khi muốn lấy người con trai ưng ý về làm chồng, cô gái Ê Đê phải nhờ ông mai. Người mai mối thường là em trai của mẹ hoặc người lớn tuổi trong dòng họ nhà gái có uy tín, khỏe mạnh, am hiểu luật tục, ăn nói lưu loát...

Lúc này, nghi lễ chuẩn bị là một ché rượu cần và một chiếc vòng đồng để ông mai mang đến nhà trai làm lễ hỏi chồng. Sau đó, đại diện hai bên gia đình gặp mặt, nói chuyện, chàng trai nhận lời ngỏ của nhà gái sẽ nhận chiếc vòng đồng làm vật đính hôn.

Tiếp đến, nhà gái sẽ dẫn cháu gái của mình đến nhà trai thỏa thuận về tục gửi dâu ở nhà trai. Thời gian này, nhà trai sẽ thử thách lòng chung thủy, nết na, chịu thương, chịu khó của người con gái trong khoảng thời gian từ 2-3 năm. Việc này sẽ tùy theo sự thỏa thuận, thống nhất của hai bên.

Tại lễ gửi dâu phía nhà trai có quyền yêu cầu các lễ vật, buộc nhà gái phải đáp ứng đủ theo yêu cầu. Việc này nhằm tỏ lòng biết ơn đối với công sức nuôi dưỡng, chăm sóc của ba mẹ chàng trai đối với người chồng tương lai của cô gái Ê Đê.

Sau thời gian gửi dâu, nếu nhà trai chấp thuận cô gái thì sẽ đồng ý cho nhà gái tiến hành lễ rước rể. Nếu người con trai đổi ý, không muốn lấy cô gái thì phía nhà trai sẽ mời nhà gái đến nói lời từ chối.

Theo Nghệ sĩ ưu tú Vũ Lân, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Tây Nguyên, trong ngày rước rể, nhà trai sẽ chuẩn bị một ché rượu và một con heo để tiễn con trai về nhà vợ. Về phía nhà gái, để rước chàng rể về thì họ phải mang các lễ vật mà gia đình nhà trai đã yêu cầu trong lễ gửi dâu. Trong đó, quan trọng nhất là chiếc vòng đồng được xem như là lời cam kết thủy chung của chàng trai đối với cô gái. Trong ngày cưới, cô dâu, chú rể mặc trang phục truyền thống để thể hiện sự trang nghiêm trong ngày lễ trọng đại của cuộc đời.

Trên đường rước rể về nhà, đoàn rước rể bị các nhóm thanh niên trêu chọc, chặn lại và chú rể phải trao cho họ vòng đồng. Theo quan niệm, trên đường rước rể về gặp nhiều thử thách, cản trở thì cuộc hôn nhân bền chặt, hạnh phúc, làm ăn giàu sang, sinh đẻ được nhiều con cái.

Rước rể về đến nhà, già làng sẽ thay mặt hai họ giới thiệu ông cậu, bố, mẹ, các chị em nhà trai, nhà gái và họ hàng hai bên. Ngoài ra, nhà gái cũng sẽ nhắc lại các khoản thách cưới, món nào đã đưa đủ, món nào còn thiếu thì nhà gái sẽ trả đầy đủ.

Đặc biệt nhất là việc đôi bạn trẻ sẽ trao vòng đồng cho nhau và từ đây chính thức gọi nhau là vợ chồng. Điều này nhắc nhở vợ chồng phải sống thủy chung. Nếu ai trả lại vòng, thay lòng đổi dạ hay làm điều gì sai trái sẽ phải bồi thường lại đầy đủ sính lễ.

Sau khi các nghi thức lễ cưới thực hiện xong, dàn chiêng nổi lên, cô dâu, chú rể cầm cần rượu cho nhau, cùng nhau ăn chung một miếng cơm, một miếng gan heo để cùng nhau chia ngọt sẻ bùi. Về phía gia đình họ hàng, bạn bè trao các món quà cưới cho cô dâu và chú rể.

Theo bà H’Yam Bkrông ở buôn Tơng Jú, xã Ea Kao thì người Ê Đê quan niệm, nếu đôi vợ chồng trẻ cùng nhau thức đến 4-5 giờ hôm sau thì cuộc hôn nhân của họ sẽ kéo dài đến già. Còn nếu đi ngủ trước 12 giờ đêm thì cuộc sống hôn nhân sẽ ngắn hơn so với mong muốn”.