...Đây không chỉ là nỗ lực gìn giữ bản sắc mà còn mở ra hướng đi mới cho phát triển kinh tế-xã hội địa phương.
Xã Mường Bi đang phối hợp triển khai Đồ án Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 Khu Bảo tồn không gian văn hóa dân tộc Mường tại xóm Lũy Ải. Đây là khu tổ hợp không gian văn hóa Mường có diện tích hàng trăm héc-ta gồm các khu: bảo tàng; khu dịch vụ, khách sạn cao cấp; khu trang trại; khu tổ chức lễ hội; khu lưu trú, homestay, resort... Xóm Lũy Ải là mái nhà chung của 34 gia đình với 165 nhân khẩu, 100% là người dân tộc Mường. Những nếp nhà sàn truyền thống, quần tụ đã tạo nên một không gian cộng đồng bền chặt.
Giá trị đặc biệt của Lũy Ải đã được công nhận từ năm 2008, sau khi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đầu tư bảo tồn và công nhận đây là làng truyền thống tiêu biểu của dân tộc ít người, là xóm đại diện cho dân tộc Mường trên toàn quốc. Đồng chí Bùi Minh Hồng, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Mường Bi cho biết: Để triển khai dự án hiệu quả, giai đoạn 1 (2025-2027) tập trung vào việc xây dựng nền tảng hạ tầng thiết yếu như: giao thông, điện, nước. Đồng thời, khởi công xây dựng các công trình cốt lõi khu bảo tàng, khu lễ hội, khu ẩm thực; tiến hành bảo tồn, chỉnh trang khu nhà Mường cổ và xây dựng khu đón tiếp cùng bãi đỗ xe.
Giai đoạn 2 (2027-2030) hoàn thiện và nâng cấp các hạng mục còn lại như nhà văn hóa, chỉnh trang hệ sinh thái ven suối, tôn tạo mở rộng khu đền thờ. Đặc biệt, giai đoạn này sẽ tập trung xây dựng trục giao thông chính mới kết nối với Quốc lộ 6 và Tỉnh lộ 436, phát triển khu du lịch sinh thái cao cấp và các sản phẩm du lịch trải nghiệm, dịch vụ thương mạilàng nghề. Tại xã Cao Phong, dự án Khu không gian bảo tồn di sản văn hóa Mo Mường gắn với dịch vụ du lịch cũng đang được nỗ lực triển khai.
Dự án được tỉnh Hòa Bình (trước đây) phê duyệt, có quy mô diện tích 36,02 ha, tổng mức đầu tư 50 tỷ đồng. Việc hình thành khu không gian bảo tồn di sản văn hóa Mo Mường gắn với dịch vụ du lịch tại xã Cao Phong là một trong những điều kiện quan trọng để đưa di sản Mo Mường vào danh mục trình Chính phủ và trình Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại.
Khu bảo tồn di sản văn hóa Mo Mường gắn với du lịch tại xã Cao Phong có quy mô đầu tư xây dựng gồm: khu đền Bụt; khu cổng vào và quảng trường; khu vực đỉnh núi Cối... Công trình sẽ trở thành bước tiến quan trọng trong bảo tồn văn hóa truyền thống và mở ra cơ hội phát triển du lịch, quảng bá hình ảnh độc đáo của vùng đất Cao Phong. Đây là công trình hết sức cần thiết và cấp bách, nhằm tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của di sản Mo Mường; lưu giữ đầy đủ các giá trị về cội nguồn văn hóa dân tộc, nền tảng văn hóa tinh thần dân tộc, khắc phục nguy cơ mai một giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Mo Mường.
Qua đó góp phần nâng cao nguồn lực phát triển kinh tế-xã hội, đưa di sản Mo Mường trở thành sản phẩm du lịch tiêu biểu đặc sắc gắn với khai thác tiềm năng, phát triển du lịch trên địa bàn xã Cao Phong nói riêng và tỉnh Phú Thọ nói chung. Đồng chí Nguyễn Phi Long, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phú Thọ nhấn mạnh: Công tác quy hoạch, triển khai khu bảo tồn không gian văn hóa dân tộc Mường tại xóm Lũy Ải và xã Cao Phong là cụ thể hóa Đề án "Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và nền văn hóa Hòa Bình".
Theo đó tỉnh sẽ ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù, đào tạo nghề; tạo điều kiện cho người dân tại Khu bảo tồn lưu giữ bản sắc dân tộc như: ngôn ngữ, trang phục, nhà ở, nếp sinh hoạt,... qua đó tạo không gian phát triển du lịch bền vững, góp phần phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân. Ngày 24/11/2023, tỉnh Hòa Bình (cũ) đã ban hành Đề án Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và nền văn hóa Hòa Bình giai đoạn 2023-2030 để tiếp tục nghiên cứu, bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa và truyền thống tốt đẹp của người Mường; góp phần quảng bá, giới thiệu về vùng đất, con người Hòa Bình, xây dựng những sản phẩm du lịch độc đáo để thu hút du khách trong nước và quốc tế, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội tỉnh trong thời gian tới”.
Đồng thời, tỉnh hoàn thiện hồ sơ khoa học Di sản văn hóa Mo Mường trình Thủ tướng Chính phủ, trình tổ chức UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Tỉnh tổ chức kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa, khôi phục, phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Mường về tập quán xã hội và tín ngưỡng, lễ hội truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian, nghề thủ công truyền thống, tri thức dân gian, tiếng nói, chữ viết, ngữ văn dân gian.
Trong đó, lựa chọn lập hồ sơ năm di sản văn hóa phi vật thể của người Mường đề nghị đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đáng chú ý, công tác khôi phục các lễ hội truyền thống tiêu biểu, các trò chơi dân gian gắn với xây dựng sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn được tỉnh chú trọng. Ngoài ra tỉnh phục dựng, phát huy các lễ hội truyền thống đặc sắc, trang phục truyền thống, nhà sàn truyền thống, hát dân ca, nghệ thuật chiêng Mường, Mo Mường và phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc Mường. Hiện, tỉnh Phú Thọ đang đưa chữ viết của người Mường vào giảng dạy tại một số trường học trên địa bàn.
Những giải pháp đồng bộ trên sẽ mang lại hiệu quả thiết thực trong việc khai thác giá trị di sản văn hóa dân tộc Mường và nền văn hóa Hòa Bình vừa khơi dậy niềm tự hào, vừa trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tếxã của hội địa phương trong thời gian tới.
