Trong đời sống nghệ thuật đương đại, cái tên Trần Lê Nam không xa lạ với giới hội họa Hà Nội. Bắt đầu xuất hiện trong các triển lãm nhóm đầu những năm 2000, ông dần khẳng định phong cách riêng đầy mạnh mẽ, quyết liệt, dữ dội và có chiều sâu tư tưởng.
Từng là "giai phố" cá tính, một người lính dũng cảm ở chiến trường biên giới Tây Nam, Trần Lê Nam mang vào tranh mình cái nhìn của người từng đi qua thăng trầm. Ở ông, hội họa vừa là cái đẹp, đồng thời cũng là hành trình đào sâu vào bản thể, vào những cấu trúc vô hình của đời sống.
Chọn tên triển lãm "Đi từ trong ra – Inside Out", ông muốn lan tỏa tinh thần nghệ thuật đích thực phải trình bày được bản chất cốt lõi ẩn dưới lớp vỏ vật chất. Khi vẽ, người nghệ sĩ cần thực sự khai mở thế giới bên trong để tư tưởng, xúc cảm, trải nghiệm được chuyển hóa thành hình, thành sắc, thành nhịp điệu của đường nét.
Trước khi đến với hội họa trừu tượng, họa sĩ Trần Lê Nam từng say mê với Ấn tượng và Biểu hiện, hai trường phái đòi hỏi người vẽ cảm thụ tinh tế về ánh sáng và cảm xúc. Nhưng rồi, chính trong quá trình ấy, ông nhận ra mình cần một lối đi tự do hơn, không bị gò bó trong mô phỏng hình thể.
Tự học, tự nghiên cứu, tự thực hành, ông dành nhiều năm mày mò "xoay sở" để tìm ra tiếng nói riêng. Bước ngoặt đến vào năm 2005, khi trong triển lãm nhóm "Exit", ông lần đầu trưng bày những bức tranh trừu tượng. Kể từ đó, hành trình trừu tượng hóa trở thành mạch chính trong sáng tạo của ông không phải là thoát ly thực tại mà là đi sâu vào thực tại bằng con đường khác với tư duy hình khối và cảm xúc cấu trúc.
Hai mươi năm qua, ông lặng lẽ vẽ, nghiên cứu, thử nghiệm vật liệu, kiên trì tạo dựng phong cách. Đến nay, ở tuổi ngoài sáu mươi, Trần Lê Nam chính thức ra mắt triển lãm cá nhân đầu tiên như quãng lặng nhìn lại chặng đường nhưng cũng là khởi điểm mới cho những hành trình phía trước.
Triển lãm "Đi từ trong ra - Inside Out" gồm hai giai đoạn sáng tác tiêu biểu từ 2018 đến nay, phản ánh quá trình vận động tư duy và thực hành của họa sĩ. Giai đoạn 2018 - 2022, Trần Lê Nam sử dụng thao tác "loại bỏ" như một phương pháp tạo hình. Sau khi phủ sơn lên mặt toan, ông gạt, cạo, bóc, lấy đi lớp sơn đã vẽ, một hành động tưởng nghịch lý song đầy chủ ý. Chính sự "lấy đi" ấy lại làm hiện ra cấu trúc, đường nét, chiều sâu của không gian thị giác.
Tranh của họa sĩ giai đoạn này thường có bố cục phóng khoáng, các mảng lớn chuyển động theo chiều ngang-dọc-xoắn, tạo cảm giác như đang nhìn vào những lớp địa tầng bị lộ ra sau một cơn lũ hay một cuộc khai phá. Cái đẹp được tìm trong sự thô ráp, trong dấu vết của quá trình, hơn là ở hình thức hoàn hảo.
Nếu giai đoạn trước là "lấy đi" thì giai đoạn 2022-2025 lại là "đắp lên". Trần Lê Nam chồng nhiều lớp sơn, rồi lại bóc, lại đắp, tạo nên những bề mặt dày, nặng, có khi như phù điêu. Sự co kéo, chồng lấn giữa các lớp sơn tạo nên cảm giác vừa cơ học, vừa ảo giác.
Màu sắc cũng thay đổi rõ rệt: không còn tươi rực, mà là những tông "câm", đục, nặng, nhiều lớp sáng mỏng bị chôn dưới lớp sơn tối. Bề mặt tranh trở thành "trường lực" của các tương tác vật chất giúp năng lượng sáng tạo được tích tụ, nén ép, rồi bật ra thành rung động thị giác mạnh mẽ.
Dù cách thể hiện khác nhau, hai giai đoạn đều hướng đến cùng một triết lý đó là vẻ đẹp của sự mộc mạc, nguyên sơ và đầy sức sống. Với họa sĩ Trần Lê Nam, nghệ thuật không nằm ở chi tiết cầu kỳ mà ở tinh thần khái quát, sự chân thực của cảm xúc và độ "sống" của cấu trúc.
Họa sĩ từng chia sẻ: "Hình ảnh từ cuộc sống vốn rất phong phú. Ta chỉ cần có con mắt và trái tim để phát hiện vẻ đẹp của nó, rồi cho nó một tinh thần là có được tác phẩm nghệ thuật". Câu nói ấy tóm gọn cách ông nhìn hội họa: Không ồn ào mà trung thành với nhịp thở của tự nhiên và nội tâm. Khi vẽ, ông có thể làm đi làm lại nhiều lần trên cùng một bức tranh cho đến khi đạt đến "sự xuất thần".
Tranh của Trần Lê Nam khó thưởng thức theo lối thông thường. Không có hình ảnh cụ thể, không câu chuyện, không nhân vật. Nhưng khi đứng trước tranh, người xem cảm nhận được nhịp chuyển động bên trong của màu, nét, khối và năng lượng.
Cái nhìn "từ trong ra" ở đây là quan điểm thẩm mỹ, cũng là cách thức tồn tại của tác phẩm. Mỗi bức tranh như một lớp trầm tích cảm xúc, nơi người vẽ dùng vật chất (sơn, dao, toan) để ghi lại hành trình nội tâm - hành trình của tư duy đang tìm hình thức để biểu đạt.
Nếu chiêm ngưỡng kỹ, có thể nhận ra những yếu tố tự nhiên ẩn hiện, đó là vết gió, đường đất, dòng chảy, lớp đá, mảng mây... Song, các yếu tố ấy đã không còn là hình ảnh cụ thể mà biến thành cấu trúc. Bằng cách đó, Trần Lê Nam tái hiện thế giới tự nhiên bằng tư duy trừu tượng.
Triển lãm bố trí thành hai mảng đối lập song hành với những bức tranh của giai đoạn "lấy đi" và những bức của giai đoạn "chồng lớp". Khi bước qua các không gian, người xem như được đi từ sáng sang tối, từ nhẹ sang nặng, từ rỗng sang đặc. Sự đối lập ấy không nhằm tạo kịch tính, mà để phơi bày chu trình sáng tạo tự nhiên, từ sự giản lược đến sự tích tụ, từ hư vô đến đầy đặn.
Triển lãm vừa ghi dấu mốc cá nhân, đồng thời gợi mở nhiều suy tư cho mỹ thuật Việt Nam đương đại. Giữa bối cảnh nghệ thuật đang bị chi phối bởi thị trường và xu hướng "làm cho dễ bán" việc một hoạ sĩ ở tuổi ngoài sáu mươi vẫn bền bỉ đi theo con đường trừu tượng là điều hiếm có.
Họa sĩ Trần Lê Nam lặng lẽ làm việc, tự nghiên cứu, tự lý giải, tự mày mò. Từ góc nhìn đó, "Đi từ trong ra" cho thấy nghệ thuật phải là một hành trình sống với tư duy, với cảm xúc và với sự cô độc sáng tạo. Với ông, hội hoạ không chỉ là nghề, mà là cách tồn tại.
![[Video] Bảo tàng 800m2 lưu giữ "ngân hàng ký ức" của Quốc hội Việt Nam](https://cdn.nhandan.vn/images/8f0e69cb696c03bfdf91ec30c3d24bbdcd8aeef2121709053d99bcab1df6bee6064c7c44182f4fe92cce4a23dc16989d7c5548edf8497a7cfcbd1f880caab688/bao-tang-qh-1101.jpg.webp)
