Gắn bản sắc dân tộc với mô hình phát triển kinh tế
Nằm cách sân bay Pleiku khoảng 25km, làng Kép 1 và Kép 2 thuộc xã Ia Ly vốn là nơi cư trú lâu đời của đồng bào dân tộc Jrai. Địa danh này không chỉ nổi bật bởi vẻ đẹp nguyên sơ của núi rừng Tây Nguyên, mà còn bởi những giá trị văn hóa đặc sắc được cộng đồng bảo tồn và gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Tận dụng lợi thế này, từ tháng 4/2023, mô hình du lịch cộng đồng làng Kép (bao gồm làng Kép 1 và Kép 2) chính thức triển khai. Chỉ trong thời gian ngắn, nơi đây đã đón hàng ngàn lượt khách trong và ngoài nước đến tham quan, trải nghiệm. Điểm khác biệt của làng Kép so với nhiều điểm du lịch cộng đồng khác là sự kết hợp hài hòa giữa gìn giữ văn hóa truyền thống và quy hoạch không gian du lịch một cách bài bản. Hơn 95% nhà sàn được duy trì làm nơi sinh hoạt, là nơi lưu giữ ký ức văn hóa của người Jrai, đồng thời cũng là không gian đón tiếp du khách.
Chị H’Uyên Niê, Phó Ban Quản lý du lịch cộng đồng làng Kép 1, chia sẻ: “Trước đây, chị em phụ nữ trong làng chỉ biết làm nương rẫy, chăn nuôi tự cung tự cấp. Từ khi tham gia mô hình du lịch cộng đồng, chúng tôi học cách phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống để tạo thu nhập. Người lớn tuổi dệt vải, đan lát, người trẻ hướng dẫn du khách hoặc hóa thân thành các nhân vật trong truyền thuyết Jrai để kể chuyện bằng ngôn ngữ bản địa”.
Không chỉ tạo sinh kế, mô hình du lịch cộng đồng còn trở thành “bệ đỡ” để bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan mây tre, làm rượu ghè… Nghệ nhân Rơ Châm Phaih, một người gắn bó với nghề dệt thổ cẩm từ thuở nhỏ, xúc động cho biết: “Tôi không nhớ rõ bắt đầu dệt từ khi nào, chỉ biết từ nhỏ trong nhà đã có khung dệt. Mỗi tấm thổ cẩm là cả tâm huyết của người phụ nữ Jrai. Chúng tôi dệt để giữ nghề, để con cháu sau này còn biết tổ tiên đã từng sống như thế nào”.
Tại làng Kép, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng các sản phẩm thủ công tinh xảo mà còn được trải nghiệm quy trình làm ra chúng, từ chọn sợi, nhuộm màu đến dệt vải. Đây chính là điểm nhấn giúp làng Kép trở thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá văn hóa Tây Nguyên.
Một trong những điểm nhấn không thể bỏ qua khi đến làng Kép là khu nhà mồ, nơi thể hiện đậm nét thế giới quan, nhân sinh quan của người Jrai qua nghệ thuật điêu khắc tượng mồ độc đáo. Theo quan niệm truyền thống, nhà mồ là nơi đưa tiễn người đã khuất về “thế giới vĩnh hằng”. Sau lễ Pơ Thi (lễ bỏ mả), linh hồn người chết sẽ không còn vương vấn trần gian. Vì vậy, nhà mồ càng đẹp, càng nhiều tượng mồ thì càng thể hiện sự thành kính và tình cảm của người sống với người đã khuất.
Du khách đến làng Kép thường được hướng dẫn tham quan khu nhà mồ và tìm hiểu về ý nghĩa các bức tượng gỗ với hình thù đa dạng: từ mô tả sinh hoạt thường nhật như giã gạo, đánh trống, múa hát… đến những biểu tượng phồn thực, mẫu tử, tượng thú… Mỗi bức tượng là một câu chuyện, thể hiện sự tài hoa và tâm linh sâu sắc của người Jrai đối với cõi âm.
Để tăng tính hấp dẫn cho sản phẩm du lịch, người dân làng Kép đã chủ động kết hợp giữa việc giới thiệu nhà mồ và trình diễn nghi lễ “ma bùn”, một nghi thức mang tính biểu tượng trong văn hóa Jrai. Qua đó, du khách không chỉ được “mắt thấy tai nghe” mà còn được “trải nghiệm” không gian văn hóa độc đáo giữa đại ngàn.
Hướng đến phát triển bền vững
Nhằm nâng cao chất lượng phục vụ du khách, đồng thời giúp người dân bản địa vận hành tốt mô hình du lịch cộng đồng, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) vừa tổ chức lớp tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ tại làng Kép. Nội dung tập huấn tập trung vào các kỹ năng nghiệp vụ như: chế biến món ăn, phục vụ bàn, pha chế đồ uống, hướng dẫn viên du lịch cộng đồng…
Đây là hoạt động nằm trong Dự án 6 về “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 (theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ).
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai Nguyễn Thị Kim Chung cho biết: “Làng Kép đang trở thành điểm sáng trong phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa. Chúng tôi đang xúc tiến kết nối với các doanh nghiệp lữ hành để xây dựng tour tuyến đưa du khách đến tham quan, trải nghiệm. Không gian văn hóa truyền thống với mái nhà rông, tiếng cồng chiêng, lễ hội dân gian… sẽ là điểm nhấn thu hút du khách trong và ngoài nước”.
Hiện nay, mô hình du lịch cộng đồng làng Kép không chỉ mang lại sinh kế cho người dân mà còn góp phần khơi dậy niềm tự hào về bản sắc dân tộc trong mỗi người dân Jrai. Trẻ em trong làng được học về cội nguồn, người già có cơ hội truyền dạy nghề truyền thống, còn khách du lịch thì được khám phá một “Tây Nguyên nguyên bản” ngay tại làng Kép.
Để phát triển du lịch cộng đồng bền vững, bên cạnh việc giữ gìn bản sắc văn hóa, làng Kép cũng đang từng bước triển khai các giải pháp bảo vệ môi trường, xây dựng hạ tầng du lịch thân thiện. Cùng với sự hỗ trợ từ các cấp chính quyền và cơ quan chuyên môn, người dân nơi đây đã có nhận thức rõ hơn về vai trò của du lịch trong phát triển kinh tế-xã hội địa phương.
Làng Kép, với cách làm bài bản, sự đồng lòng của cộng đồng và sự hỗ trợ từ chính quyền, đang trở thành hình mẫu để nhân rộng mô hình du lịch cộng đồng tại các địa phương khác trong cả nước. Và hơn hết, nơi đây đang giữ gìn một “kho báu” văn hóa vô giá, không chỉ cho người Jrai, mà cho cả nền văn hóa Việt Nam đa sắc màu.
