Giám đốc Cơ quan Y tế và sinh học (FMBA) Liên bang Nga Veronika Skvortsova thông báo vaccine chống ung thư của Nga đã vượt qua các thử nghiệm tiền lâm sàng thành công, chứng minh cả tính an toàn và hiệu quả cao.
Bước tiến lớn
Ngày 6/9 vừa qua, tại Diễn đàn Kinh tế phương Đông ở thành phố Vladivostok (LB Nga), bà Veronika Skvortsova tuyên bố vaccine ngừa ung thư của Nga đã sẵn sàng sử dụng, đánh dấu cột mốc lịch sử. Sau ba năm thử nghiệm tiền lâm sàng, vaccine này đã chứng minh khả năng giảm kích thước khối u từ 60-80% và an toàn khi sử dụng lặp lại, theo TASS.
Không chỉ nước Nga, các quốc gia phương Tây như Mỹ, Đức và Anh cũng đang đạt được những bước tiến vượt bậc với vaccine mRNA và liệu pháp miễn dịch. Theo Hiệp hội Nghiên cứu Ung thư Mỹ (AACR), hơn 200 thử nghiệm vaccine ngừa ung thư đang diễn ra, với dự báo giảm 20% tỷ lệ tử vong do ung thư vào năm 2030. “Chúng ta đang chứng kiến cuộc cách mạng trong điều trị ung thư, nơi công nghệ mRNA và miễn dịch mở ra hy vọng chưa từng có”, ông Joshua Brody, Giám đốc Viện Miễn dịch Ung thư tại Icahn School of Medicine (Mỹ) nhận định.
Theo Gazeta, Nga đang dẫn đầu cuộc đua phát triển vaccine chống ung thư với hai hướng tiếp cận chính, bao gồm vaccine mRNA cá nhân hóa và vaccine tiêu khối u Enteromix. Vaccine mRNA, do Trung tâm Gamaleya phối hợp với Trung tâm Quốc gia về X-quang (NMRRC) phát triển, sử dụng AI để phân tích di truyền khối u, tạo ra vaccine riêng cho từng bệnh nhân. “Sau khi giải trình tự DNA khối u, chúng tôi thiết kế vaccine kích thích hệ miễn dịch tấn công các neoantigen đặc hiệu”, Alexander Gintsburg, Giám đốc Trung tâm Gamaleya, giải thích. Thử nghiệm tiền lâm sàng cho thấy, vaccine giảm 75-80% kích thước khối u, đặc biệt hiệu quả với u hắc tố và ung thư đại trực tràng, theo Izvestia.
Enteromix sử dụng 4 virus không gây bệnh để tiêu diệt tế bào ung thư, kích hoạt miễn dịch bẩm sinh. Thử nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu với 48 tình nguyện viên từ tháng 6/2025 cho thấy tác dụng phụ rất không đáng kể. “Enteromix hoạt động như “con ngựa thành Troy”, đưa đầu đạn trực tiếp bắn phá khối u”, Andrey Kaprin - Tổng Giám đốc NMRRC, mô tả. Cả hai vaccine dự kiến được cung cấp miễn phí, với chi phí nhà nước 300.000 ruble (tương đương 3.300 USD) mỗi bệnh nhân.
Vaccine mRNA dự kiến triển khai từ tháng 9/2025 tại 18 trung tâm y tế của Nga. Các loại ung thư mục tiêu ban đầu bao gồm u hắc tố, ung thư đại trực tràng và ung thư nguyên bào thần kinh đệm (glioblastoma), với kế hoạch mở rộng sang ung thư phổi, tuyến tụy và thận, theo Interfax. “Chúng tôi nhắm đến các khối u có tính miễn dịch cao nhưng công nghệ này có tiềm năng ứng dụng rộng hơn”, Vyacheslav Kosorukov, Giám đốc Viện Ung thư Blokhin, nhấn mạnh.
Giới chuyên gia quốc tế, trong đó có cả các bác sĩ phương Tây đánh giá cao tiềm năng của Nga. “Kết quả tiền lâm sàng của vaccine ngừa ung thư Nga rất hứa hẹn nhưng cần thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn được công bố trên các tạp chí uy tín”, chuyên gia y tế Magnus Hoffmann từ Viện Gladstone, San Francisco (Mỹ), nhận xét.
Tại Mỹ, Công ty Moderna và Merck đã đạt bước tiến lớn với vaccine mRNA-4157 (V940) kết hợp Keytruda (hoạt chất pembrolizumab), giảm 49% nguy cơ tái phát và 62% nguy cơ di căn ở bệnh nhân u hắc tố giai đoạn 3 và 4. Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) và Cơ quan Dược phẩm châu Âu (EMA) đã phê duyệt liệu pháp này làm điều trị bổ trợ. “Sự kết hợp mRNA và Keytruda là bước ngoặt, giúp tăng tỷ lệ sống sót đáng kể”, Stéphane Bancel, CEO Moderna, khẳng định.
Bên cạnh đó, Công ty BioNTech đang hợp tác với hãng dược Genentech thử nghiệm vaccine mRNA cho ung thư tuyến tụy và phổi, với kết quả giai đoạn 3 dự kiến vào năm 2026. “mRNA cho phép nhắm mục tiêu chính xác vào các đột biến ung thư, tương tự vaccine Covid-19”, ông Özlem Türeci, đồng sáng lập BioNTech, chia sẻ trên Cure Today.
Tại Anh, Dịch vụ Y tế quốc gia (NHS) đang triển khai thử nghiệm vaccine mRNA cá nhân hóa cho 10.000 bệnh nhân, tập trung vào ung thư phổi và đại trực tràng. Trường đại học Oxford cũng nhận tài trợ để phát triển OvarianVax, vaccine ngăn ngừa ung thư buồng trứng từ giai đoạn sớm. “OvarianVax có thể thay đổi cách chúng ta tiếp cận ung thư buồng trứng, căn bệnh giết chết 200.000 phụ nữ mỗi năm”, chuyên gia Lawrence Young, Giáo sư Trường đại học Warwick (Anh), nhận định.
Ngoài mRNA, phương Tây còn phát triển vaccine vector virus và peptide (chuỗi các axit amin). Công ty Transgene (Pháp) công bố vaccine vector virus ngăn tái phát ung thư đầu cổ, trong khi Ose Immunotherapeutics thử nghiệm vaccine cho ung thư phổi giai đoạn cuối. “Đa dạng hóa công nghệ là chìa khóa để mở rộng hiệu quả vaccine ngừa ung thư”, Catherine J. Wu, chuyên gia từ Hiệp hội AACR, nhấn mạnh.
Thách thức và triển vọng
Theo Forbes, ung thư là bệnh phức tạp với hàng nghìn đột biến, khiến việc phát triển vaccine phổ quát gần như bất khả thi. “Mỗi khối u là một câu đố riêng, đòi hỏi vaccine cá nhân hóa”, chuyên gia Kosorukov giải thích. Dù vaccine của Nga và phương Tây cho thấy sự an toàn trong thử nghiệm lâm sàng, các tác dụng phụ như mệt mỏi hay đau tại chỗ tiêm vẫn tồn tại. “Dữ liệu dài hạn về an toàn vẫn cần thêm thời gian”, chuyên gia Brody cảnh báo.
Vaccine mRNA đòi hỏi giải trình tự khối u và sản xuất cá nhân hóa, mất nhiều tuần và chi phí cao. Nga giới hạn triển khai tại 18 trung tâm, trong khi phương Tây đối mặt chi phí đắt đỏ. Thí dụ, Keytruda kết hợp mRNA-4157 có giá lên tới 185.000 USD một liệu trình. “Tiếp cận công bằng là thách thức lớn nhất. Vaccine không thể chỉ dành cho người giàu”, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WHO, kêu gọi.
Dữ liệu Nga hiện thiếu công bố trên các tạp chí quốc tế uy tín, có thể gây nghi ngại đối với dư luận. “Chúng ta cần các bài báo được bình duyệt để xác thực”, chuyên gia Hoffmann nhấn mạnh. Cùng với đó, phương Tây cũng cần công khai các dữ liệu qua tạp chí uy tín như Nature và The Lancet để tăng độ tin cậy. Về triển vọng, vaccine của Nga, với cam kết miễn phí, có thể cứu hàng nghìn mạng sống trong bối cảnh 600.000 ca ung thư mới mỗi năm tại nước này. “Việc miễn phí là tuyên ngôn về công bằng y tế”, chuyên gia Kaprin khẳng định.
Hiệp hội AACR dự báo, vaccine mRNA sẽ giảm 50% tái phát ung thư vào năm 2030. “Chúng ta đang chuyển từ điều trị triệu chứng sang kích hoạt miễn dịch lâu dài”, chuyên gia Türeci nhận định. Các nước đang phát triển có thể hưởng lợi từ mô hình miễn phí của Nga, tạo tiền đề cho hợp tác quốc tế. Theo giới chuyên gia, Nga, Mỹ và châu Âu cần hợp tác, học hỏi lẫn nhau trong phát triển vaccine ngừa ung thư. “Nga mạnh về sản xuất nhanh, chi phí thấp, trong khi phương Tây dẫn đầu về thử nghiệm lâm sàng minh bạch”, ông Hoffmann đề xuất. Hợp tác với các tổ chức như WHO có thể đẩy nhanh tiến độ tiếp cận toàn cầu.
Từ vaccine mRNA cá nhân hóa của Nga đến các thử nghiệm tiên tiến ở phương Tây, năm 2025 đánh dấu bước ngoặt lớn trong cuộc chiến chống căn bệnh ung thư quái ác. Dù còn thách thức về khoa học, hậu cần và tính minh bạch trong kết quả thử nghiệm, những tiến bộ này đang thắp lên hy vọng cho hàng triệu bệnh nhân.
“Chúng ta đang ở ngưỡng cửa của kỷ nguyên mới, nơi ung thư không còn là án tử”, ông Brody kết luận. Với sự kết hợp giữa công nghệ, ý chí chính trị và hợp tác quốc tế, vaccine chống ung thư không chỉ là giấc mơ mà đang dần trở thành hiện thực, mang lại ánh sáng cho những người đang chiến đấu với căn bệnh quái ác này.
