Nhiều người dân bỗng dưng trắng tay
Sau hai cơn bão liên tiếp, khu vực Bắc Trung Bộ - bao gồm các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh - hứng chịu thiệt hại nặng nề về nông nghiệp và thủy sản. Bão số 5 (Kajiki) khiến hơn 81.500 ha lúa và 4.500 ha hoa màu bị ngập úng, trong khi khoảng 1.690 ha nuôi trồng thủy sản cũng chịu thiệt hại. Chưa kịp khôi phục, bão số 10 (Bualoi) tiếp tục tàn phá, làm thêm hơn 34.000 ha lúa và hoa màu hư hỏng, cùng 9.985 ha thủy sản bị ảnh hưởng.
Những con số ấy không chỉ biểu thị thiệt hại vật chất, mà còn là dấu hiệu của một “lỗ hổng sinh kế” đang ngày càng mở rộng - nơi người dân không chỉ mất tài sản, mà mất cả điểm tựa để gây dựng lại cuộc sống.
Miền trung sống dựa nhiều vào nông nghiệp. Những cánh đồng lúa ven sông Lam, sông La, sông Mã và các thung lũng chân núi Trường Sơn là nguồn sống bền bỉ của người dân. Bão số 5 đổ bộ đúng lúc lúa đang đứng đòng, chuẩn bị thu hoạch. Nước lũ dâng cao quá nhanh khiến hàng nghìn héc-ta lúa bị ngập sâu, hạt mẩy vàng thành lớp bùn nhão đen dưới nước. Những người nông dân không kịp trở tay, nhìn cả vụ mùa trôi qua như ác mộng.
Không ít hộ gia đình, hợp tác xã vừa mạnh dạn đầu tư nông nghiệp công nghệ cao nhà màng, nhà lưới, hệ thống tưới nhỏ giọt - vốn được xem là “lối thoát” khỏi cảnh làm ruộng bấp bênh. Nhưng mái lưới căng cường lực cũng không trụ được trước sức gió. Có nơi chỉ sau một đêm, nhà màng trị giá cả tỷ đồng chỉ còn lại khung sắt cong queo. Sự đổ vỡ ở đây không chỉ là vật chất, mà là sự vỡ vụn của khát vọng đổi đời bằng tri thức và kỹ thuật.
Cây ăn quả như bưởi Phúc Trạch, na Quỳnh Lưu, cam Xã Đoài bị gió quật rụng trắng gốc. Những cây lâu năm, vốn là của để dành của gia đình nhiều thế hệ, cũng trốc gốc nằm phơi rễ trong bùn. Ông Nguyễn Hữu Chương - nông dân ở xã Đại Đồng, tỉnh Nghệ An giọng xót xa: “Trồng cây mất năm năm mới có quả. Bão một đêm là toi công”.
Ở vùng biển Cửa Lò, Kỳ Ninh, Hải Thành, Vũng Áng… cuộc sống dựa vào biển. Nhưng biển cũng lấy đi tất cả khi nổi giận. Hàng nghìn lồng bè nuôi cá hồng, cá chim, tôm hùm, hàu… bị sóng đánh vỡ tung thành từng mảng. Chỉ cần một lồng bè mất là vài trăm triệu đồng trôi theo nước. Bão số 10 còn làm hàng chục tàu cá bị chìm hoặc mắc cạn; nhiều ngư dân không còn phương tiện để tiếp tục đi biển, nguồn thu nhập bị cắt đứt hoàn toàn.
Tại các vùng nuôi tôm nước lợ, nước lũ tràn qua bờ, mang theo bùn và nước mặn pha lẫn ô nhiễm. Tôm chết trắng ao không kịp vớt, không kịp bán tháo. Những gia đình nuôi tôm công nghiệp vốn đã chịu rủi ro cao do dịch bệnh giờ đối mặt với khoản nợ không biết bao giờ trả nổi.
Anh Phan Lĩnh ở phường Vũng Áng (Hà Tĩnh) nhìn đống lồng bè đổ nát, cho biết: “Chỉ qua một đêm, tôi mất số vốn của mười năm tích cóp. Ao trống, bè mất, tàu hỏng, biển vẫn còn đó nhưng tôi lấy gì mà đi nữa?”.
Ở vùng núi và bán sơn địa, lũ quét và sạt lở đất khiến chuồng trại bị xé nát trong tích tắc. Bò, lợn, dê, gà - tài sản xoay vòng thiết thực nhất - bị nước cuốn đi hoặc chết rét sau bão. Nhiều gia đình chỉ còn lại nền đất trơ trụi.
Hậu quả của mất sinh kế không chỉ nằm ở những con số thiệt hại vật chất. Ở nhiều huyện, xã, cán bộ địa phương ghi nhận sự xuất hiện của tâm lý buông xuôi, đứt gãy niềm tin vào khả năng mưu sinh trên chính mảnh đất quê nhà.
Các khoản nợ từ ngân hàng chính sách, quỹ hội phụ nữ, hội nông dân vốn được kỳ vọng tái đầu tư cho sản xuất giờ trở thành gánh nặng treo lơ lửng. Lương thực dự trữ bị hư hỏng; nhiều nhà phải xin hỗ trợ từng bao gạo. Thanh niên bắt đầu rời làng, tìm việc tạm tại khu công nghiệp ở miền nam hoặc miền bắc. Những chuyến xe khách đêm đông người hơn thường lệ.
Ông Nguyễn Tài Diện, Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Lâm, tỉnh Nghệ An chia sẻ: “Chúng tôi lo nhất không phải chuyện cứu đói trước mắt, mà là chuyện họ mất niềm tin vào việc làm ăn trên chính mảnh đất của mình”.
Nhanh chóng khôi phục sản xuất
Nhiều chương trình “khôi phục sản xuất sau thiên tai” đang được thực hiện ở nhiều địa phương. Nhưng nếu chỉ phát giống, hỗ trợ tạm thời rồi để người dân trở lại cách làm cũ, thì vòng lặp rủi ro sẽ còn tiếp diễn.
Miền trung cần những mô hình sinh kế có khả năng chống chịu khí hậu cao hơn như nuôi biển bằng lồng HDPE neo sâu, chuyển đổi cây trồng phù hợp với hạn mặn, bảo hiểm nông nghiệp để giảm rủi ro, các hợp tác xã có chuỗi tiêu thụ bền vững, và đặc biệt là đào tạo kỹ năng phi nông nghiệp cho lao động trẻ để họ có thể đi rồi trở về, không phải đi rồi mất hút.
Miền trung đã quen đứng dậy sau bão. Nhưng lần này, để đứng lên vững vàng hơn, cần không chỉ sức người mà cả một cách nghĩ khác về việc sống cùng thiên nhiên thay vì chiến thắng thiên nhiên.
Hai cơn bão liên tiếp đã khiến nông nghiệp, chăn nuôi và thủy sản ở Bắc Trung Bộ chịu thiệt hại nặng nề. Ruộng đồng ngập chìm, hoa màu, cây ăn quả bị hư hỏng; ao nuôi tôm, cá, lồng bè thủy sản bị cuốn trôi; gia súc, gia cầm chết hoặc thất lạc. Những thiệt hại này đánh thẳng vào sinh kế của hàng chục nghìn hộ dân, khiến người dân mất đi nguồn thu nhập chính và phải đối mặt với những khó khăn dài hạn trong khôi phục sản xuất.
Tiêu điểm: Phục hồi sinh kế sau bão lũ
