Sự xuất hiện của chatbot trí tuệ nhân tạo ChatGPT (hãng OpenAI) đã khiến các diễn đàn phóng viên tự do trên thế giới bùng nổ những cuộc thảo luận giữa hai luồng quan điểm đối nghịch: Sự hào hứng với công cụ công nghệ mới, và nỗi lo lắng, băn khoăn khi công việc của mình có thể bị đe dọa bởi AI.
Song, trên thực tế, điều thật sự có thể đe dọa đến công việc của một phóng viên tự do (freelancer) vẫn là chuyện: Họ không được bảo vệ và giúp đỡ bởi bất cứ tòa soạn hay tổ chức nào.
Kết nối internet không ổn định, thiết bị lỗi thời, mất điện nhiều lần trong ngày là những vấn đề nhỏ nhất mà cô gái 27 tuổi, nhà báo tự do Nasrin Mohamed Ibrahim phải đối diện hằng ngày. "Liên tục nhận được những lời đe dọa từ cả lực lượng quân đội lẫn người dân, hay vài ba lần thoát chết thần kỳ khi có mặt tại các hiện trường vụ nổ để lấy tin mới thật sự là những khó khăn đối với tôi" – Nasrin nói nhẹ bẫng.
Nhưng, cũng chính bởi tự thân đã trải nghiệm những khó khăn đó, người phụ nữ nhỏ bé ấy mới quyết tâm tập hợp một nhóm nhà báo nữ dưới 28 tuổi, gan dạ và nhạy bén. Họ tự hướng dẫn, tập huấn cho nhau những kỹ năng còn thiếu. Họ tập trung lại, thành lập văn phòng mang tên Bilan Media để hỗ trợ, bảo vệ lẫn nhau, dưới sự bảo trợ từ Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) tại Somalia, để yên tâm tác nghiệp.
Anna Codrea Rado– một freelancer tại Vương quốc Anh, bắt đầu nổi tiếng sau bài viết chia sẻ về "kinh nghiệm" bị đuổi việc và phải tự mình làm chủ chính mình vào năm 2017. The Professional Freelancer (trang web cô xây dựng) hiện được hàng nghìn người theo dõi. Anna khẳng định: "Cộng đồng phóng viên tự do là một cộng đồng rất đoàn kết và cởi mở. Họ chia sẻ kinh nghiệm với nhau, giúp đỡ nhau vượt qua những khủng hoảng việc làm bị đe dọa".
Andrea Reggio là freelancer đến từ Venezuela. Cô xuất thân từ một nhân viên văn phòng trong lĩnh vực tài chính. Là một "cây bút" tay ngang, cô chấp nhận chuyện mình xuất phát chậm hơn, phải học nhiều hơn, nhưng may mắn là kinh nghiệm tích lũy được từ công việc cũ đã hỗ trợ cô rất nhiều. Bên cạnh đó, chủ động "quảng cáo" chính mình trên các nền tảng cũng là một cách để cô có thể kiếm được "đơn đặt hàng".
Hiện nay, với tình hình nền kinh tế nhiều biến động, nguy cơ thất nghiệp luôn "chực chờ" cùng với lối tư duy đa dạng nguồn thu nhập thì làm nhiều việc là cách để nhiều người trẻ cảm thấy an toàn và giảm bớt áp lực tài chính. Tốc độ phát triển của internet đi kèm là các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok, Instagram... đang quy tụ hàng tỷ người dùng mỗi ngày chính là mỏ vàng cho các doanh nghiệp (DN) và cả những cá nhân nổi tiếng (KOL). Do đó, nghề viết tự do trở thành một sự lựa chọn hàng đầu. Do thời gian linh hoạt, chủ động, cơ hội nhiều nhưng độ cạnh tranh cũng cao.
Để có thể nhận được "đề bài", các freelancer bắt buộc phải là những người đa năng và đa nhiệm, chuyên nghiệp ở tất cả các khâu trong quá trình thực hiện một tác phẩm báo chí. Họ phải vừa viết, vừa phải biết chụp ảnh, biết dựng video, làm infographic, biết sử dụng các thiết bị kỹ thuật đa phương tiện. Họ phải có phông kiến thức văn hóa-xã hội đủ vững chắc, nắm vững các kỹ năng sử dụng ngôn từ, hình ảnh, title… vừa theo chuẩn mực quy định, vừa có phong cách sáng tạo cá nhân đậm nét; liên tục trau dồi, tích lũy kiến thức chuyên sâu và có thể thực hiện tác nghiệp thành thạo trên nhiều công đoạn (với tính độc lập rất cao để hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao)…
Song song, một "khoản tích lũy" (theo nhiều nghĩa) đủ dùng, cùng cả sự khắc kỷ lẫn kỹ năng quản lý thời gian là điều cần chuẩn bị. Bởi thực tế, mức thù lao mà các hãng thông tấn hay tòa soạn quốc tế trả cho freelancer là không quá hậu hĩnh.
Vậy nhưng, ngay cả khi đã trang bị những kỹ năng đó, nhiều phóng viên tự do vẫn không khỏi lo lắng khi vừa phải cạnh tranh với các đồng nghiệp, vừa phải cạnh tranh với… AI. Nhiều "khách hàng" hiện nay lựa chọn nội dung viết bởi AI thay cho freelancer bởi các nguyên nhân chính: tiết kiệm nhất, nhanh nhất, mà không cần quan tâm người viết là ai.
Cũng chính vì vậy, bên cạnh việc bảo đảm đầy đủ các kỹ năng, một freelancer còn cần khẳng định được thương hiệu cá nhân, đồng thời tận dụng được chính đối thủ cạnh tranh mới kia, nhằm hỗ trợ cho công việc, trong thời đại cạnh tranh càng lúc càng khốc liệt. Điều quan trọng nhất, có lẽ là cách tạo nên sự khác biệt, kể cả từ những nguồn thông tin phổ quát.
Nếu người đọc có thể "nhận diện" được phóng viên thông qua bài viết, thì tên/bút danh của họ chính là dấu ấn bảo đảm chất lượng nội dung, điều mà không AI nào có thể so sánh. Ông Nguyễn Đình Thành, đồng sáng lập Elite PR School gợi ý: "Việc xây dựng thương hiệu cá nhân có thể được tiến hành theo năm bước. Bước một quan trọng nhất: Xác định bạn là ai? Hình ảnh bạn muốn có trong nhận thức của đối tượng công chúng mục tiêu là gì? Hình ảnh ấy cần rõ nét, dễ nhận ra, đáng tin cậy. Bước hai, xác định hình ảnh và từ khóa cần quảng bá. Bước ba, cân nhắc thể hiện những thế mạnh gì cho khách hàng thấy? Bước bốn, xác định chiến thuật truyền thông; và bước năm, xác định các kênh xây dựng thương hiệu sẽ sử dụng".
Bên cạnh đó, mỗi freelancer cũng cần là chuyên gia trong lĩnh vực mà mình theo dõi. AI được cập nhật dữ liệu dựa trên những thông tin sẵn có, bởi vậy, chỉ khi thật sự nắm rõ vấn đề, phát hiện những chỉ dấu, tập trung khai thác yếu tố tác động đến con người, các nhà báo nói chung và những freelancer nói riêng mới có thể "dẫn trước" được trí tuệ nhân tạo.
Vì vậy, tố chất đòi hỏi cuối cùng, nhưng lại là điều quan trọng nhất vẫn là trái tim và tâm hồn của người viết. Chỉ với những yếu tố vô hình đó, một freelancer mới có thể gợi lên những cảm xúc mạnh mẽ nơi người đọc, thông qua những câu chuyện, những góc nhìn mang nhiều "nhân tính" nhất, mà AI không thể sao chép hay tái tạo.
Hơn nữa, trái tim đó phải đủ quả cảm, đi kèm với một niềm đam mê cùng những khát khao mãnh liệt, để sẵn sàng chấp nhận cả nguy hiểm lẫn thiệt thòi…
