Từ những vụ việc sản xuất, buôn bán hàng giả liên tục bị triệt phá cho thấy đã hình thành các đường dây tinh vi, có tổ chức, thậm chí có sự tiếp tay của một số cơ quan quản lý.
Giả từ thuốc chữa bệnh đến thực phẩm
Theo báo cáo của Bộ Y tế, năm 2024 cả nước có 27 loại thuốc bị đỉnh chỉ lưu hành do không đạt chất lượng, trong đó có tám loại xác định là thuốc giả. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, từ năm 2024 đến nay đã phát hiện 178 vụ vi phạm về tân dược, 38 vụ liên quan đến thực phẩm chức năng, tạm giữ hàng trăm loại sản phẩm và xử phạt hàng tỷ đồng, bốn vụ có dấu hiệu tội phạm đã được chuyển cơ quan điều tra xử lý.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến gia tăng các vụ sản xuất, kinh doanh thuốc chữa bệnh, thực phẩm kém chất lượng, giả; nhưng có một nguyên nhân xuất phát từ công tác quản lý, hậu kiểm, giám sát thị trường ở nước ta vẫn còn nhiều kẽ hở, buông lỏng quản lý, thậm chí có sự tiếp tay của một số cán bộ trong hệ thống quản lý nhà nước chuyên ngành.
Giám đốc một doanh nghiệp kinh doanh và phân phối thuốc trên địa bàn Hà Nội tiết lộ, khâu hậu kiểm chất lượng thuốc sau khi đã lưu hành còn nhiều bất cập. Thậm chí mỗi lần hậu kiểm, ngành chức năng đã báo trước để doanh nghiệp chuẩn bị sản phẩm hậu kiểm hoặc không cần mang sản phẩm, chỉ cần cung cấp hồ sơ kỹ thuật. Do đó, có những doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở này để tuồn thuốc không đạt tiêu chuẩn ra ngoài thị trường.
Bên cạnh đó, mạng lưới phân phối thuốc, thực phẩm ở Việt Nam quá phân tán, trong khi công nghệ kiểm tra chất lượng và truy xuất nguồn gốc còn hạn chế. Mặt khác, ý thức của một bộ phận người dân vẫn chủ quan, dễ tin vào quảng cáo và thực hiện mua bán thuốc, thực phẩm qua mạng xã hội, không kiểm tra nguồn gốc, xuất xứ.
Đối với thực phẩm, sản phẩm giả, kém chất lượng không chỉ bán trên các nền tảng mạng xã hội mà cả ở những cơ sở, cửa hàng có uy tín. Một số vụ việc tiêu biểu đã bị cơ quan chức năng khởi tố, như: Vụ án “Sản xuất hàng giả là thực phẩm” và “Lừa dối khách hàng” xảy ra tại Công ty Asia Life, Công ty Chị Em Rọt và một số công ty liên quan tại Thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Đắk Lắk; cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an khởi tố vụ án “Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm”; “Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Công ty cổ phần Dược quốc tế Rance Pharma, Công ty cổ phần Dược dinh dưỡng Hacofood Group và các cơ quan, tổ chức liên quan...
Đặc biệt trong vụ án “Sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Công ty MediPhar và các đơn vị, tổ chức liên quan, cơ quan chức năng đã quyết định khởi tố bị can, áp dụng biện pháp ngăn chặn, khám xét đối với năm đối tượng là nguyên lãnh đạo và cán bộ Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế).
Theo Thượng tá Hồ Văn Hùng, Trưởng phòng 2, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (Bộ Công an), những sản phẩm bị làm giả tập trung vào những loại thực phẩm dành cho người già, trẻ em, phụ nữ mang thai, như: Xương khớp, vitamin, tăng chiều cao, tiểu đường, tăng miễn dịch… Các đối tượng dùng nguyên liệu không rõ nguồn gốc, xuất xứ, đóng gói tại các cơ sở không được cấp phép. Một số trường hợp tự đặt tên công ty sản xuất “ảo”, sau đó quảng cáo bán trên mạng xã hội là “hàng xách tay” và những hàng này thường được giới thiệu dưới danh nghĩa nhân viên công ty dược, người nổi tiếng; thậm chí một số cán bộ trong ngành y về hưu cũng tham gia quảng cáo bảo đảm chất lượng sản phẩm.
Đấu tranh không khoan nhượng
Tại hội thảo về ngăn chặn thuốc giả mới đây, đại diện Viện Kiểm nghiệm thuốc Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, hiện nay trên thị trường có khoảng 1.000 hoạt chất đang được lưu hành, nhưng hệ thống kiểm nghiệm mới đủ năng lực kiểm tra được khoảng 500 hoạt chất; lực lượng cán bộ cho công tác này còn hạn chế cả về số lượng cũng như thiếu về trang thiết bị và chất chuẩn. Trong khi đó, chất chuẩn dùng trong kiểm nghiệm, nhất là với thuốc thuộc danh mục kiểm soát đặc biệt (gây nghiện, hướng thần, tiền chất hoặc thuốc biệt dược gốc) thường không có sẵn, giá thành cao và cũng thiếu nhà cung cấp hàng chính hãng.
Theo Phó cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) Tạ Mạnh Hùng, với hơn 62.000 cơ sở bán lẻ thuốc trên cả nước, trong đó phần lớn là nhà thuốc tư nhân, không kết nối hệ thống phần mềm chung. Đây là một trong những nguyên nhân khiến việc truy xuất nguồn gốc thuốc gần như bất khả thi, nhất là ở các khu vực vùng sâu, vùng xa.
Để ngăn chặn tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng cần có sự tham gia của các ngành liên quan, đồng thời tiếp tục các giải pháp hiệu quả hơn. Trước hết, cần số hóa toàn bộ chuỗi phân phối và lưu hành thuốc, bắt buộc tất cả các nhà thuốc, bệnh viện kết nối với hệ thống dữ liệu quốc gia. Triển khai truy xuất nguồn gốc thuốc, mỗi hộp thuốc cần có mã QR duy nhất để người tiêu dùng dễ dàng truy xuất.
Bên cạnh đó, cần cải tổ quy trình cấp phép và đấu thầu thuốc, tăng cường hậu kiểm, tổ chức thanh tra đột xuất các doanh nghiệp dược và nhà thuốc; rà soát lại toàn bộ quy trình đấu thầu thuốc trong bệnh viện công lập, nhất là thuốc bảo hiểm y tế.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu các ngành chức năng siết chặt kiểm tra chất lượng an toàn thuốc chữa bệnh, thực phẩm. Thủ tướng yêu cầu Bộ Y tế phối hợp Bộ Công an, Cục quản lý thị trường tăng cường hậu kiểm, thành lập các tổ công tác đặc biệt tại các “điểm nóng”, như: Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng…; đẩy mạnh, nhanh chóng ứng dụng công nghệ vào quản lý ngành dược; tăng chế tài xử phạt nghiêm đối với vi phạm liên quan sản xuất, kinh doanh thuốc chữa bệnh, thực phẩm giả, kém chất lượng…
