Nghiệp chữ

Ông đã về với tổ tiên khi qua tuổi 90, nhẹ như cánh nhạn lai hồng về với đất Mẹ sớm mồng 6-5-2009. Vậy mà những ngày Hà Nội chộn rộn náo nức chuẩn bị kỷ niệm 86 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, tôi lại nhớ cây bút Hoàng Công Khanh, nhà văn, nhà viết kịch khổ đau vì nghiệp chữ, hạnh phúc và vinh quang cũng nhờ nghiệp chữ.

Nhớ 5 năm trước, đi ghi tốc ký cho ông Nguyễn Văn Trân, tôi có may mắn gặp ông ở cuộc gặp mặt của những chiến sĩ bị giặc Pháp giam cầm ở nhà tù Sơn La. Lúc ấy, tôi kinh ngạc, ông văn sĩ mà mình ngưỡng mộ, nghiền truyện Mẹ tôi sớm biệt một chiều thu, tái bản lúc Hà Nội còn cảnh gạo châu củi quế những năm 80 của thế kỷ trước nên giấy ngả vàng, sờ mặt giấy ram ráp chứ đâu được giấy trắng mịn như bây giờ, hóa ra ở ngay trước mắt mình, đang rôm rả kể lại chuyện tuyệt thực dưới hầm Sơn La, chuyện viết báo, làm thơ, diễn kịch trong tù...

Rồi ông hẹn tôi đến nghe chuyện ông Trần Ðăng Ninh, Nguyễn Văn Trân, Trần Huy Liệu, Lê Hiến Mai trong tù..., tại nhà ông dưới E6, phường Phương Mai. Căn phòng 18 mét vuông quá sơ sài, lỉnh kỉnh những máy vi tính, sách, bản thảo chất chồng trên các giá, kệ đơn sơ và chú mèo mướp rất tinh nghịch. Năm đó, ông đã 86 tuổi rồi mà còn dẻo sức lắm - tiếng vang, đôi mắt tinh anh, gõ máy vi tính nhoay nhoáy, vài tiếng mới đứng lên là thường. Hỏi chuyện ông bị đi đày ở Sơn La, viết ký sự in thành sách Hoa nhạn lai hồng thế nào, ông Trần Huy Liệu thân thiết với ông, dạy ông chữ Nho ra sao, mà tôi mệt muốn đứt hơi, vì ông hơi nặng tai, còn ông càng nói càng say.

Thì ra ông không chịu nổi thói hống hách của tên cai đội ở Quảng Ninh, đánh lại nó và rủ một số người phản chiến mà Pháp kết án ông 5 năm khổ sai, đày biệt xứ, lên Sơn La ma thiêng nước độc từ năm 1941. Từng trang đời, trang sách của ông cứ mở ra trước mắt tôi, khi ông lăn lộn với anh chị em Văn nghệ Hải Phòng rồi Liên khu III, viết cho báo Quân du kích trong kháng chiến gian khổ đến ốm suýt chết mới về Hà Nội, năm 1954 cùng ông Hoài Việt, Ðức Toa, viết cho báo Dân ý và Niềm vui - hai tờ báo ra công khai trong lòng địch. Chí khí và tâm huyết ông cho Văn, cho Ðời thật đáng kính phục.

Sau cái nạn oan sai chỉ vì một bài dịch thuật từ văn học Trung Quốc, ông lặng lẽ chịu đựng, làm đủ nghề của người lao động, thôi thì phó mộc, phó cắt tóc, hớt cá bột trên sông Hồng... đủ cả. Tối tối, nhớ chữ, lại cặm cụi viết trên những mẩu giấy bao thuốc lá, trên hóa đơn mua thuốc còn thừa, do vợ ông đem về... tích trữ trong cái bồ chữ riêng của mình cho đến ngày ngọn gió lành đổi mới đã đổi cả đời ông. Những ngày tháng cực nhọc ấy, tôi nghe ông kể như chuyện cổ tích, và có thể là số phận chăng hay niềm đam mê sáng tác đã ăn vào máu thịt ông như một chủ thuyết sống? Nhưng không phải nhà văn, nhà viết kịch nào chịu khổ nạn cùng cực cũng thăng hoa, rực sáng trên văn đàn như ông với tiểu thuyết lịch sử Hoàng hậu hai triều Dương Vân Nga; Vằng vặc Sao Khuê... và cả sân khấu với Bến nước ngũ bồ, Cung phi Ðiểm Bích - kịch thơ chuyển thể cải lương giành giải A1 Hội diễn sân khấu toàn quốc năm 2007.

Phía sau vinh quang và cay đắng của đời ông, là một bản lĩnh chọc trời khuấy nước mặc dầu trên con đường đã chọn. Ông khí khái mà cũng tràn đầy niềm yêu đời, yêu con người. Ông bảo tôi: 'Nghề viết phải có bản lĩnh, đừng có phụ họa. Tôi ghét nhất mấy anh sáng tác theo kiểu phụ họa...'. Nói đoạn, ông tặng tôi tập thơ Ba Bảy Chín, lại cười rõ vui: 'Ðời tôi đúng là ba chìm bảy nổi chín long đong, nên tôi lấy tên tập thơ là Ba Bảy Chín, nhưng mà mình cứ chung thủy với nghiệp chữ thì chữ không phụ mình'.

Ðêm đầu tiên công diễn vở kịch thơ Bến nước ngũ bồ tại rạp Hồng Hà, ông mời vợ chồng nhà văn Hoài Việt, người bạn thân thiết của ông từ thuở cùng hoạt động báo chí bí mật ở nội thành, viết báo Ý Dân tuyên truyền cho kháng chiến; mời cả tôi, người cắp giấy bút ghi chép và viết chuyện kháng chiến của hai ông. Ông tủm tỉm: 'Tôi sẽ tặng cháu tiểu thuyết Ðôi mắt màu tím viết về thanh niên Hà Nội kháng chiến, lãng mạn mà cũng gan cóc tía lắm, nhưng là chuyện dựa trên cốt truyện và hình mẫu có thật của lứa thanh niên chúng tôi, có cả hai ông bạn già Hoài Việt, Bùi Xuân Phái của tôi trong truyện ấy đấy, giờ thì ta đi xem kịch đã'.

Ngồi ở hàng ghế đầu, dưới ánh đèn sân khấu, trông ông hạnh phúc, rạng ngời. Thỉnh thoảng ông lại gật gù đọc câu thơ theo lời diễn viên: 'Ðấy, chỗ này hay thế, họ vẫn để nguyên, không cắt gì'. Ô, thì ra ông thuộc làu làu kịch thơ dài mấy hồi mấy cảnh. Hôm sau, tôi sang chúc mừng ông, niềm vui vẫn đọng lại trong ánh mắt vui tươi của văn sĩ. Ông hớn hở trỏ cái áp-phích treo trên tường bảo: 'Cháu không để ý, đây là áp-phích cổ động cho vở Bến nước ngũ bồ bà con Việt kiều ở Mỹ diễn. Hồi Pháp tạm chiếm, vở kịch được công diễn khắp trong nam ngoài bắc đấy'.

Giờ thì ông đã đi nhẹ như không về cõi vĩnh hằng. Trên giá sách của tôi có đủ cả Dương Vân Nga, Hoàng hậu hai triều, Ðôi mắt màu tím, Tuyển tập kịch thơ Việt Nam..., tập thơ Ba Bảy Chín, ông tặng tôi... Nhưng điều giản dị mà lớn nhất tôi học được ở ông, chính là tình người, chí khí sống và viết theo lẽ phải mà mình tâm niệm. Trước mắt tôi, ông như đang hiện lên, chiếc áo mầu gụ rất hợp với ông văn sĩ Hà Thành. Ông loạt xoạt đi tìm bản in một truyện đã in từ năm 1953 - Trại tân bồi, và hồn nhiên tuyên bố: 'Mấy ông văn nghệ đời mới cứ thảo luận mãi không ra đổi mới thế nào, tôi đã đổi mới từ khi viết Trại tân bồi rồi, bây giờ đọc lại vẫn mới toanh. Ðấy, cháu cứ về đọc đi khắc biết. Và, Trại tân bồi được in trong tập truyện ngắn mang tên Quán cháo lú, Nxb Thanh niên in năm 2009 - cuốn sách cuối cùng ông tặng tôi đề ngày 23-5-2009 vẫn đậm nét mực ký tên ông.

Khi tôi viết những dòng này, thì ở cõi Tiên, ông đang vui cùng nhà thơ Hoàng Cầm, và cả nhà văn Kim Lân, ông thông gia của ông, họa sĩ Bùi Xuân Phái, người bạn thân thiết đã ký họa chân dung ông từ năm 1951. Chắc các ông đang quây quần bên chén rượu với Nàng Thơ...

Có thể bạn quan tâm

Không gian triển lãm Tôi là chúng ta.

Nhiều nghệ sĩ trẻ còn khá mơ hồ về ý thức sáng tạo

Cuối tháng 6 và đầu tháng 7 vừa qua, khoảng 300 sáng tác mỹ thuật nhiều loại hình, thuộc triển lãm của Câu lạc bộ Nghệ sĩ trẻ - Hội Mỹ thuật Việt Nam, Câu lạc bộ 42Painting và trưng bày bài tốt nghiệp của sinh viên Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam đã cùng hiện diện ở Hà Nội, đem tới một không khí sáng tạo nghệ thuật của những người trẻ khắp cả nước.

NSND Ðàm Liên vai Liễu Nguyệt Tiêm trong vở Ðào Phi Phụng. Ảnh: TIẾN DŨNG

Khoảng trống để lại

Các thế hệ khán giả Việt Nam và cả đồng nghiệp đã tặng cho bà nhiều danh xưng “Nữ hoàng sân khấu tuồng”, “Bà chúa tuồng”… Suốt cuộc đời mình, NSND Ðàm Liên đã cống hiến trọn vẹn cho nghệ thuật tuồng, và tạo nên những dấu ấn không thể mờ phai. Sự ra đi của bà đã để lại một khoảng trống lớn cho nghệ thuật.

Nghệ thuật "mùa… trực tuyến"

Nghệ thuật "mùa… trực tuyến"

Trạng thái đóng băng đột ngột của ngành công nghiệp giải trí toàn cầu do đại dịch Covid-19, khi mọi nhà hát đều phải "cách ly", mọi nghệ sĩ và khán giả đều phải nghiêm chỉnh thực thi "giãn cách" là điều chưa có tiền lệ. Không thụ động khoanh tay ngồi chờ, những hoạt động biểu diễn trên các nền tảng trực tuyến đã được nhiều đơn vị nghệ thuật cùng giới nghệ sĩ tổ chức, như một cách thức ứng phó linh hoạt và thức thời.

Ðiều chỉnh để tôn vinh xứng đáng

Ngay trong phát biểu tại lễ trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân (NSND), Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) năm 2019, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nhấn mạnh, trước yêu cầu và bối cảnh giai đoạn phát triển mới, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) tiếp tục rà soát các quy định pháp luật có liên quan về xét tặng đối với hai danh hiệu NSND, NSƯT; sớm nghiên cứu, đề xuất, trình sửa đổi, bổ sung Nghị định số 89/2014/NÐ-CP của Chính phủ theo hướng phù hợp với thực tiễn.

Tôi vẫn đang trên hành trình leo núi

Tôi vẫn đang trên hành trình leo núi

Ðã 20 năm lăn lộn với cải lương, có những lúc mệt mỏi vì gánh nặng cơm áo, nhưng nghệ sĩ Quang Khải (ảnh nhỏ) chưa bao giờ từ bỏ tình yêu của mình. Người con xứ Nghệ có giọng ca ngọt và ấm ấy đã nhận được những thành quả xứng đáng khi anh được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) vào dịp Quốc khánh 2-9 này.

Thiếu tiêu chuẩn định lượng, nhưng NSƯT Trần Hạnh vẫn được Sở VH và TT Hà Nội đề nghị xét tặng danh hiệu NSND.

Thước đo cho sự tôn vinh

Mặc dù mới ở vòng cơ sở nhưng danh sách đề nghị xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT được một số hội đồng trình cấp trên đã bắt đầu khuấy lên những tranh cãi trái chiều từ dư luận.

“Tôi mê dàn nhạc giao hưởng và cảm thấy mình được thăng hoa nhất khi hát với dàn nhạc”.

Nghệ thuật không phải­ là cuộc dạo chơi

Có lẽ vì cầu toàn và chỉn chu, nên hơn 20 năm ca hát, lần đầu tiên, Đăng Dương mới có một liveshow riêng của mình- “Mặt trời của tôi”. Đăng Dương nói, làm nghệ thuật cần sự nghiêm túc và chỉn chu, nó không thể là một cuộc dạo chơi, bởi anh quan niệm, nghệ thuật khắc nghiệt hơn những ngành nghề khác vì nó chỉ cần tinh hoa.

Ca sĩ Phương Thảo trong MV Ru em nắm đất Truông Bồn.

Giá trị của cuộc sống là làm nghề thật sự, tử tế

Cô ca sĩ xứ Nghệ Phương Thảo nói, chị luôn trân trọng cả những nỗi buồn trong cuộc đời, vì chính nỗi buồn ấy đã nuôi dưỡng cảm xúc làm nghề cho chị, để tiếng hát Phương Thảo, gần 20 năm qua, vẫn chạm tới trái tim khán giả.

Thế hệ trẻ vẫn rất yêu Sử Việt. Chỉ cần khơi gợi được tình yêu ấy đúng cách. (Ảnh do nhân vật cung cấp)

Giới trẻ không có lỗi khi thờ ơ với lịch sử

Kể từ khi công bố thông tin, Sử Việt - 12 khúc tráng ca của tác giả Dũng Phan đã tạo nên một “cơn chấn động” trong cộng đồng những người yêu lịch sử nói riêng và thị trường xuất bản nói chung. 5.000 bản in đã được bán hết trên các hệ thống thương mại điện tử từ trước khi sách chính thức phát hành; đặc biệt phiên bản bìa cứng giới hạn (1.000 cuốn) đã được bán hết chỉ sau bốn giờ mở bán.

Niềm tin vào những hướng đi

Niềm tin vào những hướng đi

2017 được dự báo sẽ tiếp nối nhịp đi hứng khởi của 2016, và sẽ chứng kiến nhiều sáng tạo nghệ thuật ấn tượng. Hãy cùng lắng nghe những chia sẻ về dự định của một số nghệ sĩ trong năm mới.

Ô-pê-raViệt Nam đang thiếu cung chứ không thiếu cầu

Ô-pê-raViệt Nam đang thiếu cung chứ không thiếu cầu

Nghệ thuật cổ điển Việt Nam vừa đón nhận một niềm vui bất ngờ, khi thí sinh Ninh Đức Hoàng Long đã vượt qua 150 thí sinh đến từ các nước như U-crai-na, Anh, Ru-ma-ni, Xlô-va-ki-a, Trung Quốc… để giành giải nhất tại cuộc thi Ô-pê-ra (opera) lớn nhất Hung-ga-ri tổ chức ba năm một lần mang tên: Cuộc thi Thanh nhạc Cổ điển quốc tế lần thứ IX Simandy Jozsef (IX SimandyJozsef International singing competition). Ninh Đức Hoàng Long chia sẻ với chúng tôi về niềm đam mê, sự khổ luyện và câu chuyện “thành công không tự đến”.

Mùa yêu thương

Mùa yêu thương

Hòa cùng tiết thu trong mát, những chương trình nghệ thuật – giải trí tuần này cũng nổi bật với đề tài tình yêu, sôi nổi và trẻ trung.

Một thoáng Chiêu Quân (Tại đám rước hội đền Đô, Bắc Ninh - 1993).

Miên man với “Ký ức làng”

Nhắc tới nhiếp ảnh gia Hữu Bảo, người ta lại nhớ tới một người đàn ông có chất giọng trầm ấm, am hiểu và khá khiêm tốn. Bắt đầu cầm máy ảnh từ những năm 73, Hữu Bảo như một người “đứng ngoài” ảnh kể chuyện. Với anh, nhiếp ảnh là phương tiện để ghi lại những khoảnh khắc sống động của cuộc sống đang diễn ra. Hình ảnh làng quê Việt Nam trong các bức ảnh của Hữu Bảo rất gần gũi thân thương, giản dị nhưng tinh tế, đau đáu nhưng ấm áp hồn hậu.

Nghệ sĩ Trung Hiếu vào vai Lý Thường Kiệt trong vở Tình sử ngàn năm.

Có lẽ, tôi quá nhiều đam mê...

NSƯT Trung Hiếu là một trong ba nghệ sĩ trẻ được phong tặng danh hiệu NSND lần này khiến bạn nghề đều tâm phục khẩu phục. Hơn 20 năm qua, từ một "hạt giống đỏ" của sân khấu cho đến khi trở thành gương mặt được yêu mến của cả sàn diễn và màn ảnh nhỏ, anh đã hết lòng tận hiến cho nghệ thuật. Anh dành cho Nhân Dân cuối tuần một cuộc trò chuyện thú vị về chuyện nghề, chuyện đời.

Sân khấu Việt Nam hiện đại đã mất đi một cây đại thu.

NSND Đình Quang, người đã về bên kia núi...

Vừa mới đây, trung tuần tháng sáu, Chủ tịch Hội nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam NSND Lê Tiến Thọ chủ trì cuộc tọa đàm về "Vấn đề tự do sáng tạo trong lĩnh vực sân khấu-thực trạng và giải pháp", mời hàng trăm vị khách trong giới sân khấu tham dự. GS, TS, đạo diễn, NSND Đình Quang, sau thời gian lâm bệnh nặng vẫn cố gắng tham dự. Dáng vẻ nhanh nhẹn, tươi cười, đầy phong độ của người lắm công nhiều việc như những ngày còn tráng niên, sẵn sàng đối thoại về vấn đề "tự do sáng tạo sân khấu" của cuộc tọa đàm, ông đã phát biểu chính kiến của mình theo cách ông thường quen: không đọc văn bản, chỉ nói vo, mà ý kiến rất khúc triết mạch lạc, đặt vấn đề rất đúng và rất trúng với yêu cầu cuộc tọa đàm

Tiếng sáo Ly Hương

Tiếng sáo Ly Hương

Một trong những "ấn tượng đẹp" của âm nhạc Việt Nam năm 2013 là sự kiện nữ sinh viên trẻ Nguyễn Ly Hương của Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam đã giành giải nhất đầu tiên cho nước nhà trên đấu trường âm nhạc quốc tế ở bộ môn sáo Flute.

Những xúc cảm lắng đọng, nồng nàn

Những xúc cảm lắng đọng, nồng nàn

Từng đoạt hàng chục giải thưởng lớn nhỏ từ khi còn là cậu bé con, nhưng NSND Lê Trọng Nghĩa lại đi theo nghiệp giảng dạy tại ÐH Bách Khoa, rồi bất ngờ "bẻ lái" sang con đường ca hát. Sau gần chục năm đứng trên sân khấu, ông mới bắt đầu đi học Nhạc viện ở tuổi 35. Và giờ đây, ở tuổi 68, ông mới có album đầu tay của mình mang tên Tình yêu Hà Nội, dù trước đây, tiếng hát của ông đều đặn vang lên trên sóng phát thanh.
Nghệ sĩ "lang thang" và nhạc dân gian đương đại

Nghệ sĩ "lang thang" và nhạc dân gian đương đại

Trong góc quán cà-phê, Nguyễn Tuấn mơ màng gảy đàn rồi cất lên những tiếng hát rút ruột từ cuộc đời của một gã trai phiêu bạt, đó là những ca khúc Tiếng gáy thời gian, Bồ câu hạt thóc, Chổi xuân... Thứ âm nhạc chân thành, lời lẽ dung dị ôm chứa nỗi niềm từ những tháng ngày sống trong trại tị nạn ở Hồng Công (Trung Quốc), bươn chải buôn bán nơi đất Cảng, rồi tới TP Hồ Chí Minh viết nhạc phim và bây giờ quay ra Hà Nội.

"Thương hiệu" đạo diễn của sân khấu

Một gương mặt dễ nhớ, một vóc dáng chắc đậm cùng bản tính thâm trầm... người chưa từng tiếp xúc với ông thường khá ngại ngần. Vốn trực tính, không ngại nói thẳng nhưng với cách nói thể hiện được sự hóm hỉnh, thông minh nên những nhận xét thẳng thắn của ông khiến người ta không thể giận ông lâu được. Ðã ở tuổi hơn sáu mươi nhưng ông vẫn rất phong độ, sung sức với nghề khi đã tạo dựng được cho mình một "thương hiệu" nghệ thuật rất ổn định trong làng sân khấu. Ông là NSND Trần Ngọc Giàu.
Ðưa nghệ thuật gần gũi với đời sống

Ðưa nghệ thuật gần gũi với đời sống

Ðưa hình ảnh những người bị nhiễm HIV lên sân khấu; khai thác đề tài giới tính; giúp những chị em bị bạo lực gia đình trở thành những diễn viên thực thụ diễn về chính cuộc đời của mình... một loạt những chương trình nghệ thuật do tác giả kiêm đạo diễn trẻ Bùi Như Lai dàn dựng ở Ðoàn kịch hình thể của Nhà hát Tuổi Trẻ thật sự đã tạo những dấu ấn riêng đối với công chúng.
Một nét sơn mài độc đáo

Một nét sơn mài độc đáo

Trong xu hướng phát triển và hội nhập của nền Mỹ thuật Việt Nam, nhiều họa sĩ bị cuốn theo trào lưu hiện đại, nhưng có một người vẫn miệt mài theo đuổi dòng tranh sơn mài, để rồi ghi dấu ấn với phong cách riêng, một cá tính lạ và độc đáo, đó là họa sĩ Văn Chiến.

Người đóng nhiều"vai"

Ở thời buổi"người khôn, của khó, trong đó có chèo", người phụ nữ tài đảm này khiến không ít bạn nghề phải nể phục. Tài năng là thế. Nói được, làm được, và lại khiêm nhường, biết sẻ chia, lắng nghe và cảm thông, NSƯT Thúy Mùi đã gặt hái nhiều thành công, không chỉ trên sàn diễn.

Thao thức cùng sen

Có một họa sĩ đã dồn hết tài năng và tâm huyết của mình để tái hiện vẻ đẹp của hoa sen và vẽ cả nghìn bức tranh về loài hoa này. Xuân Nhâm Thìn, họa sĩ Nguyễn Phan Hoà lần thứ hai giới thiệu cùng những người yêu hội họa những bức vẽ hoa sen tâm huyết của ông như một món quà Xuân đầy ý nghĩa dành tặng những người yêu hoa sen và yêu Hà Nội...

"Kịch bản đương đại" về người nông dân

1.000 bản khắc gỗ chân dung người nông dân cùng chùm 10 bức tranh khắc gỗ mầu với kỹ thuật khắc phá bản, lấy nhân vật chú Tễu để thể hiện nhiều suy ngẫm. Ðó là triển lãm Kịch bản đương đại - triển lãm cá nhân đầu tiên của họa sĩ đồ họa Phạm Khắc Quang.

Phía sau những giải thưởng

Từng được tặng thưởng khoảng 40 giải thưởng nhiếp ảnh trong nước và quốc tế, tại nhiều cuộc thi ảnh chuyên nghiệp của Mỹ, Anh, Pháp... Trần Việt Văn cho rằng, điều quan trọng là giải thưởng đó có thật sự giá trị hay không.

Hồng thắm vẫn tỏa hương...

Vũ điệu trên mặt trống, Triệu triệu bông hồng thắm, Lá đã rực vàng... những ca khúc bất hủ làm nên danh giá cho nhiều ca sĩ ngôi sao và gắn liền với danh tiếng một nhạc sĩ Xô-viết: Rai-môn Pau-lơ...

Ðắm mình trong những làn điệu dân ca

Giải Sao Mai 2011 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp nghệ thuật đối với giọng ca trẻ Lương Nguyệt Anh. Cô gái với chất giọng thấm đẫm chất trữ tình của miền quê Kinh Bắc này đang được chờ đợi sẽ đem đến những ấn tượng nghệ thuật mới.