Khoảng trống để lại

Các thế hệ khán giả Việt Nam và cả đồng nghiệp đã tặng cho bà nhiều danh xưng “Nữ hoàng sân khấu tuồng”, “Bà chúa tuồng”… Suốt cuộc đời mình, NSND Ðàm Liên đã cống hiến trọn vẹn cho nghệ thuật tuồng, và tạo nên những dấu ấn không thể mờ phai. Sự ra đi của bà đã để lại một khoảng trống lớn cho nghệ thuật.

NSND Ðàm Liên vai Liễu Nguyệt Tiêm trong vở Ðào Phi Phụng. Ảnh: TIẾN DŨNG
NSND Ðàm Liên vai Liễu Nguyệt Tiêm trong vở Ðào Phi Phụng. Ảnh: TIẾN DŨNG

Ngôi sao chói sáng của nghệ thuật tuồng

Hơn 60 năm gắn bó với nghệ thuật tuồng, NSND Ðàm Liên đã ghi dấu ấn với hơn 50 vai diễn. Có những vai diễn thuộc hàng chuẩn mực của tuồng phải thể hiện nghiêm ngặt, chặt chẽ khuôn mẫu và trình thức của tuồng, và có cả những vai đòi hỏi bản thân người nghệ sĩ phải tự tạo cho mình một cách diễn phù hợp. Có thể kể tới một loạt những vai diễn nổi tiếng của NSND Ðàm Liên đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng đồng nghiệp và khán giả như Loan Dung trong Lý Phụng Ðình, Liễu Nguyệt Tiêm trong Ðào Phi Phụng, Bà huyện trong Nghêu Sò Ốc Hến, Ái Nương trong Trần Bình Trọng, Trưng Trắc trong Trưng Nữ Vương, Hồ Nguyệt Cô trong Hồ Nguyệt Cô hoá cáo, Phương Cơ trong Ngọn lửa Hồng Sơn, Hàn Tố Mai trong Nữ tướng Ðào Tam Xuân, Má Tư trong Không còn đường nào khác…

Vai diễn Ông già cõng vợ đi xem hội được nghệ sĩ Ðàm Liên biểu diễn lần đầu vào 19-7-1979 tại rạp Ðại Nam (Hà Nội) đã đạt kỷ lục với 2.000 đêm diễn, có ngày tới bốn suất diễn. Bà đã thể hiện cả hai vai: ông già 70 tuổi và cô vợ 17 tuổi. Nhiều khán giả đã xem đi xem lại Ông già cõng vợ đi xem hội của NSND Ðàm Liên mà vẫn luôn cảm thấy mới mẻ, hấp dẫn bởi sự biến hóa linh hoạt, tài tình của nghệ sĩ khi ở trạng thái một ông lão 70 tuổi, khi lại hóa thân thành một cô gái tuổi 17 trẻ trung, lảnh lót, với tiếng cười ngọt lịm. NSND Ðàm Liên từng chia sẻ: Ông già cõng vợ đi xem hội được bà tự nghiên cứu từng động tác, từng ánh mắt, từng nụ cười để tạo nên tính cách cho hai nhân vật. Chỉ riêng giọng cười của hai nhân vật cô gái và ông già cũng đã được bà nghiên cứu kế thừa từ 36 điệu cười của nghệ nhân Sáu Lai và đúc kết bởi 16 điệu cười của phái nữ. Lớp diễn này sau đó còn tiếp tục thu hút trong… game show truyền hình khi đích thân bà truyền dạy cho cậu bé 8 tuổi Nguyễn Ðức Vĩnh tại chương trình Vietnam’s Got Talent 2015. NSND Ðàm Liên còn thực hiện một công trình nghiên cứu về tiếng cười trong nghệ thuật tuồng. Bà nghiên cứu ra 16 điệu cười riêng của mình và làm một băng hình giới thiệu những tiếng cười.

NSND Lê Tiến Thọ, nguyên Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, là người đã có hơn 20 năm gắn bó với NSND Ðàm Liên khi còn công tác ở Nhà hát Tuồng Việt Nam từ năm 1975 đến 1996. Cả hai nghệ sĩ đều là những tài năng của sân khấu tuồng và là một cặp diễn ăn ý ở rất nhiều vở tuồng, từ truyền thống đến hiện đại. Trước sự ra đi của NSND Ðàm Liên, NSND Lê Tiến Thọ ngậm ngùi chia sẻ: “NSND Ðàm Liên là một ngôi sao sáng của làng sân khấu tuồng Việt Nam, một người được đào tạo bài bản, rất giỏi nghề, sáng tạo và say nghề, luôn trăn trở sáng tạo những vai diễn để đời, một tài năng mà sân khấu tuồng sẽ còn lâu mới lại xuất hiện thêm một người thứ hai. Bằng kỹ thuật biểu diễn điêu luyện, nghệ sĩ Ðàm Liên tạo chất xúc tác, thúc đẩy sáng tạo cho bạn diễn ngay trên sân khấu, đưa nghệ thuật biểu diễn thăng hoa”.

Nỗi niềm trăn trở …

Không chỉ say mê nghiệp diễn, NSND Ðàm Liên luôn bận rộn với công tác đào tạo, truyền nghề cho lớp nghệ sĩ tuồng cũng như các học sinh Khoa Kịch hát dân tộc của Trường ÐH Sân khấu Ðiện ảnh Hà Nội. Dù nắng hay mưa, hễ cứ có lời mời biểu diễn hoặc nói chuyện về nghệ thuật tuồng truyền thống bà lại tham gia không ngần ngại, bà coi đó như cơ hội để đưa tuồng đến gần hơn với khán giả và lớp trẻ. Bà trăn trở: “Muốn khán giả yêu và đến với nghệ thuật tuồng thì phải để họ hiểu được cái hay, cái độc đáo của âm nhạc tuồng, hiểu được cái bi, cái hùng của tuồng… Các nghệ sĩ tuồng phải học hỏi, tìm hiểu, sáng tạo cách diễn, cách hát để thổi hồn cho các vai diễn và tác phẩm một cách sinh động. Khi ấy khán giả mới yêu bộ môn nghệ thuật này, lúc ấy tuồng mới có “đất”…”.

Nhiều nghệ sĩ sân khấu tuồng nổi danh sau này như các NSND Minh Gái, Văn Quý, Hương Thơm, Hồng Khiêm, Văn Thủy, các NSƯT Minh Tâm, Bích Tần, Kiều Oanh, Lộc Huyền… ở Nhà hát Tuồng Việt Nam đều là học trò của bà. Nhiều nghệ sĩ trẻ luôn coi NSND Ðàm Liên là tấm gương trong lao động nghệ thuật bởi lòng say mê, trách nhiệm với nghề. NSƯT Kiều Oanh là một trong những nghệ sĩ được bà truyền vai Ông già cõng vợ đi xem hội, chia sẻ: “Không chỉ tôi mà các nghệ sĩ của Nhà hát Tuồng Việt Nam luôn được sự chỉ bảo tận tình của cô Ðàm Liên. Sự nghiệp và các vai diễn của tôi chịu ảnh hưởng rất lớn bởi sự rèn giũa của cô. Cô đã truyền cho tôi tất cả những tâm huyết của mình về vai diễn và luôn bên cạnh, chỉ bảo tôi bồi đắp cho vai diễn mỗi ngày càng đầy đặn hơn. Ðối với cô thì nghệ sĩ tuồng không đơn thuần là “thợ diễn” mà phải là những kiến trúc sư, phải thiết kế, xây dựng thì vai diễn mới sống động”.

Một cây đại thụ của sân khấu tuồng Việt Nam đã nằm xuống. Không chỉ là những dấu ấn đặc sắc trên sân khấu, khoảng trống mà bà để lại còn là tâm huyết cháy bỏng với nghệ thuật tuồng. Mong rằng, ngọn lửa tuồng đã luôn rực cháy trong trái tim người nghệ sĩ tài năng ấy sẽ được các thế hệ nghệ sĩ, những học trò của bà tiếp tục hun đúc, chói sáng, để mang lại cơ hội phục hưng cho bộ môn nghệ thuật đặc sắc của dân tộc.

Có thể bạn quan tâm

Không gian triển lãm Tôi là chúng ta.

Nhiều nghệ sĩ trẻ còn khá mơ hồ về ý thức sáng tạo

Cuối tháng 6 và đầu tháng 7 vừa qua, khoảng 300 sáng tác mỹ thuật nhiều loại hình, thuộc triển lãm của Câu lạc bộ Nghệ sĩ trẻ - Hội Mỹ thuật Việt Nam, Câu lạc bộ 42Painting và trưng bày bài tốt nghiệp của sinh viên Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam đã cùng hiện diện ở Hà Nội, đem tới một không khí sáng tạo nghệ thuật của những người trẻ khắp cả nước.

Nghệ thuật "mùa… trực tuyến"

Nghệ thuật "mùa… trực tuyến"

Trạng thái đóng băng đột ngột của ngành công nghiệp giải trí toàn cầu do đại dịch Covid-19, khi mọi nhà hát đều phải "cách ly", mọi nghệ sĩ và khán giả đều phải nghiêm chỉnh thực thi "giãn cách" là điều chưa có tiền lệ. Không thụ động khoanh tay ngồi chờ, những hoạt động biểu diễn trên các nền tảng trực tuyến đã được nhiều đơn vị nghệ thuật cùng giới nghệ sĩ tổ chức, như một cách thức ứng phó linh hoạt và thức thời.

Ðiều chỉnh để tôn vinh xứng đáng

Ngay trong phát biểu tại lễ trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân (NSND), Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) năm 2019, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nhấn mạnh, trước yêu cầu và bối cảnh giai đoạn phát triển mới, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) tiếp tục rà soát các quy định pháp luật có liên quan về xét tặng đối với hai danh hiệu NSND, NSƯT; sớm nghiên cứu, đề xuất, trình sửa đổi, bổ sung Nghị định số 89/2014/NÐ-CP của Chính phủ theo hướng phù hợp với thực tiễn.

Tôi vẫn đang trên hành trình leo núi

Tôi vẫn đang trên hành trình leo núi

Ðã 20 năm lăn lộn với cải lương, có những lúc mệt mỏi vì gánh nặng cơm áo, nhưng nghệ sĩ Quang Khải (ảnh nhỏ) chưa bao giờ từ bỏ tình yêu của mình. Người con xứ Nghệ có giọng ca ngọt và ấm ấy đã nhận được những thành quả xứng đáng khi anh được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) vào dịp Quốc khánh 2-9 này.

Thiếu tiêu chuẩn định lượng, nhưng NSƯT Trần Hạnh vẫn được Sở VH và TT Hà Nội đề nghị xét tặng danh hiệu NSND.

Thước đo cho sự tôn vinh

Mặc dù mới ở vòng cơ sở nhưng danh sách đề nghị xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT được một số hội đồng trình cấp trên đã bắt đầu khuấy lên những tranh cãi trái chiều từ dư luận.

“Tôi mê dàn nhạc giao hưởng và cảm thấy mình được thăng hoa nhất khi hát với dàn nhạc”.

Nghệ thuật không phải­ là cuộc dạo chơi

Có lẽ vì cầu toàn và chỉn chu, nên hơn 20 năm ca hát, lần đầu tiên, Đăng Dương mới có một liveshow riêng của mình- “Mặt trời của tôi”. Đăng Dương nói, làm nghệ thuật cần sự nghiêm túc và chỉn chu, nó không thể là một cuộc dạo chơi, bởi anh quan niệm, nghệ thuật khắc nghiệt hơn những ngành nghề khác vì nó chỉ cần tinh hoa.

Ca sĩ Phương Thảo trong MV Ru em nắm đất Truông Bồn.

Giá trị của cuộc sống là làm nghề thật sự, tử tế

Cô ca sĩ xứ Nghệ Phương Thảo nói, chị luôn trân trọng cả những nỗi buồn trong cuộc đời, vì chính nỗi buồn ấy đã nuôi dưỡng cảm xúc làm nghề cho chị, để tiếng hát Phương Thảo, gần 20 năm qua, vẫn chạm tới trái tim khán giả.

Thế hệ trẻ vẫn rất yêu Sử Việt. Chỉ cần khơi gợi được tình yêu ấy đúng cách. (Ảnh do nhân vật cung cấp)

Giới trẻ không có lỗi khi thờ ơ với lịch sử

Kể từ khi công bố thông tin, Sử Việt - 12 khúc tráng ca của tác giả Dũng Phan đã tạo nên một “cơn chấn động” trong cộng đồng những người yêu lịch sử nói riêng và thị trường xuất bản nói chung. 5.000 bản in đã được bán hết trên các hệ thống thương mại điện tử từ trước khi sách chính thức phát hành; đặc biệt phiên bản bìa cứng giới hạn (1.000 cuốn) đã được bán hết chỉ sau bốn giờ mở bán.

Niềm tin vào những hướng đi

Niềm tin vào những hướng đi

2017 được dự báo sẽ tiếp nối nhịp đi hứng khởi của 2016, và sẽ chứng kiến nhiều sáng tạo nghệ thuật ấn tượng. Hãy cùng lắng nghe những chia sẻ về dự định của một số nghệ sĩ trong năm mới.

Ô-pê-raViệt Nam đang thiếu cung chứ không thiếu cầu

Ô-pê-raViệt Nam đang thiếu cung chứ không thiếu cầu

Nghệ thuật cổ điển Việt Nam vừa đón nhận một niềm vui bất ngờ, khi thí sinh Ninh Đức Hoàng Long đã vượt qua 150 thí sinh đến từ các nước như U-crai-na, Anh, Ru-ma-ni, Xlô-va-ki-a, Trung Quốc… để giành giải nhất tại cuộc thi Ô-pê-ra (opera) lớn nhất Hung-ga-ri tổ chức ba năm một lần mang tên: Cuộc thi Thanh nhạc Cổ điển quốc tế lần thứ IX Simandy Jozsef (IX SimandyJozsef International singing competition). Ninh Đức Hoàng Long chia sẻ với chúng tôi về niềm đam mê, sự khổ luyện và câu chuyện “thành công không tự đến”.

Mùa yêu thương

Mùa yêu thương

Hòa cùng tiết thu trong mát, những chương trình nghệ thuật – giải trí tuần này cũng nổi bật với đề tài tình yêu, sôi nổi và trẻ trung.

Một thoáng Chiêu Quân (Tại đám rước hội đền Đô, Bắc Ninh - 1993).

Miên man với “Ký ức làng”

Nhắc tới nhiếp ảnh gia Hữu Bảo, người ta lại nhớ tới một người đàn ông có chất giọng trầm ấm, am hiểu và khá khiêm tốn. Bắt đầu cầm máy ảnh từ những năm 73, Hữu Bảo như một người “đứng ngoài” ảnh kể chuyện. Với anh, nhiếp ảnh là phương tiện để ghi lại những khoảnh khắc sống động của cuộc sống đang diễn ra. Hình ảnh làng quê Việt Nam trong các bức ảnh của Hữu Bảo rất gần gũi thân thương, giản dị nhưng tinh tế, đau đáu nhưng ấm áp hồn hậu.

Nghệ sĩ Trung Hiếu vào vai Lý Thường Kiệt trong vở Tình sử ngàn năm.

Có lẽ, tôi quá nhiều đam mê...

NSƯT Trung Hiếu là một trong ba nghệ sĩ trẻ được phong tặng danh hiệu NSND lần này khiến bạn nghề đều tâm phục khẩu phục. Hơn 20 năm qua, từ một "hạt giống đỏ" của sân khấu cho đến khi trở thành gương mặt được yêu mến của cả sàn diễn và màn ảnh nhỏ, anh đã hết lòng tận hiến cho nghệ thuật. Anh dành cho Nhân Dân cuối tuần một cuộc trò chuyện thú vị về chuyện nghề, chuyện đời.

Sân khấu Việt Nam hiện đại đã mất đi một cây đại thu.

NSND Đình Quang, người đã về bên kia núi...

Vừa mới đây, trung tuần tháng sáu, Chủ tịch Hội nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam NSND Lê Tiến Thọ chủ trì cuộc tọa đàm về "Vấn đề tự do sáng tạo trong lĩnh vực sân khấu-thực trạng và giải pháp", mời hàng trăm vị khách trong giới sân khấu tham dự. GS, TS, đạo diễn, NSND Đình Quang, sau thời gian lâm bệnh nặng vẫn cố gắng tham dự. Dáng vẻ nhanh nhẹn, tươi cười, đầy phong độ của người lắm công nhiều việc như những ngày còn tráng niên, sẵn sàng đối thoại về vấn đề "tự do sáng tạo sân khấu" của cuộc tọa đàm, ông đã phát biểu chính kiến của mình theo cách ông thường quen: không đọc văn bản, chỉ nói vo, mà ý kiến rất khúc triết mạch lạc, đặt vấn đề rất đúng và rất trúng với yêu cầu cuộc tọa đàm

Tiếng sáo Ly Hương

Tiếng sáo Ly Hương

Một trong những "ấn tượng đẹp" của âm nhạc Việt Nam năm 2013 là sự kiện nữ sinh viên trẻ Nguyễn Ly Hương của Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam đã giành giải nhất đầu tiên cho nước nhà trên đấu trường âm nhạc quốc tế ở bộ môn sáo Flute.

Những xúc cảm lắng đọng, nồng nàn

Những xúc cảm lắng đọng, nồng nàn

Từng đoạt hàng chục giải thưởng lớn nhỏ từ khi còn là cậu bé con, nhưng NSND Lê Trọng Nghĩa lại đi theo nghiệp giảng dạy tại ÐH Bách Khoa, rồi bất ngờ "bẻ lái" sang con đường ca hát. Sau gần chục năm đứng trên sân khấu, ông mới bắt đầu đi học Nhạc viện ở tuổi 35. Và giờ đây, ở tuổi 68, ông mới có album đầu tay của mình mang tên Tình yêu Hà Nội, dù trước đây, tiếng hát của ông đều đặn vang lên trên sóng phát thanh.
Nghệ sĩ "lang thang" và nhạc dân gian đương đại

Nghệ sĩ "lang thang" và nhạc dân gian đương đại

Trong góc quán cà-phê, Nguyễn Tuấn mơ màng gảy đàn rồi cất lên những tiếng hát rút ruột từ cuộc đời của một gã trai phiêu bạt, đó là những ca khúc Tiếng gáy thời gian, Bồ câu hạt thóc, Chổi xuân... Thứ âm nhạc chân thành, lời lẽ dung dị ôm chứa nỗi niềm từ những tháng ngày sống trong trại tị nạn ở Hồng Công (Trung Quốc), bươn chải buôn bán nơi đất Cảng, rồi tới TP Hồ Chí Minh viết nhạc phim và bây giờ quay ra Hà Nội.

"Thương hiệu" đạo diễn của sân khấu

Một gương mặt dễ nhớ, một vóc dáng chắc đậm cùng bản tính thâm trầm... người chưa từng tiếp xúc với ông thường khá ngại ngần. Vốn trực tính, không ngại nói thẳng nhưng với cách nói thể hiện được sự hóm hỉnh, thông minh nên những nhận xét thẳng thắn của ông khiến người ta không thể giận ông lâu được. Ðã ở tuổi hơn sáu mươi nhưng ông vẫn rất phong độ, sung sức với nghề khi đã tạo dựng được cho mình một "thương hiệu" nghệ thuật rất ổn định trong làng sân khấu. Ông là NSND Trần Ngọc Giàu.
Ðưa nghệ thuật gần gũi với đời sống

Ðưa nghệ thuật gần gũi với đời sống

Ðưa hình ảnh những người bị nhiễm HIV lên sân khấu; khai thác đề tài giới tính; giúp những chị em bị bạo lực gia đình trở thành những diễn viên thực thụ diễn về chính cuộc đời của mình... một loạt những chương trình nghệ thuật do tác giả kiêm đạo diễn trẻ Bùi Như Lai dàn dựng ở Ðoàn kịch hình thể của Nhà hát Tuổi Trẻ thật sự đã tạo những dấu ấn riêng đối với công chúng.
Một nét sơn mài độc đáo

Một nét sơn mài độc đáo

Trong xu hướng phát triển và hội nhập của nền Mỹ thuật Việt Nam, nhiều họa sĩ bị cuốn theo trào lưu hiện đại, nhưng có một người vẫn miệt mài theo đuổi dòng tranh sơn mài, để rồi ghi dấu ấn với phong cách riêng, một cá tính lạ và độc đáo, đó là họa sĩ Văn Chiến.

Người đóng nhiều"vai"

Ở thời buổi"người khôn, của khó, trong đó có chèo", người phụ nữ tài đảm này khiến không ít bạn nghề phải nể phục. Tài năng là thế. Nói được, làm được, và lại khiêm nhường, biết sẻ chia, lắng nghe và cảm thông, NSƯT Thúy Mùi đã gặt hái nhiều thành công, không chỉ trên sàn diễn.

Thao thức cùng sen

Có một họa sĩ đã dồn hết tài năng và tâm huyết của mình để tái hiện vẻ đẹp của hoa sen và vẽ cả nghìn bức tranh về loài hoa này. Xuân Nhâm Thìn, họa sĩ Nguyễn Phan Hoà lần thứ hai giới thiệu cùng những người yêu hội họa những bức vẽ hoa sen tâm huyết của ông như một món quà Xuân đầy ý nghĩa dành tặng những người yêu hoa sen và yêu Hà Nội...

"Kịch bản đương đại" về người nông dân

1.000 bản khắc gỗ chân dung người nông dân cùng chùm 10 bức tranh khắc gỗ mầu với kỹ thuật khắc phá bản, lấy nhân vật chú Tễu để thể hiện nhiều suy ngẫm. Ðó là triển lãm Kịch bản đương đại - triển lãm cá nhân đầu tiên của họa sĩ đồ họa Phạm Khắc Quang.

Phía sau những giải thưởng

Từng được tặng thưởng khoảng 40 giải thưởng nhiếp ảnh trong nước và quốc tế, tại nhiều cuộc thi ảnh chuyên nghiệp của Mỹ, Anh, Pháp... Trần Việt Văn cho rằng, điều quan trọng là giải thưởng đó có thật sự giá trị hay không.

Hồng thắm vẫn tỏa hương...

Vũ điệu trên mặt trống, Triệu triệu bông hồng thắm, Lá đã rực vàng... những ca khúc bất hủ làm nên danh giá cho nhiều ca sĩ ngôi sao và gắn liền với danh tiếng một nhạc sĩ Xô-viết: Rai-môn Pau-lơ...

Ðắm mình trong những làn điệu dân ca

Giải Sao Mai 2011 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp nghệ thuật đối với giọng ca trẻ Lương Nguyệt Anh. Cô gái với chất giọng thấm đẫm chất trữ tình của miền quê Kinh Bắc này đang được chờ đợi sẽ đem đến những ấn tượng nghệ thuật mới.
Các tác phẩm văn học Hàn Quốc có mặt tại Việt Nam.

Khi văn học được coi trọng

Giáo sư Joo-Youn Kim, Viện trưởng Viện dịch thuật Văn học Hàn Quốc tâm sự: "Tôi luôn thấy xúc động mỗi khi được trực tiếp trao giải thưởng về sự cảm nhận từ các tác phẩm văn học của đất nước tôi cho người đọc thuộc nhiều lứa tuổi, nhiều quốc gia. Với tôi, văn học luôn là chiếc cầu nối giữa những con người có ngôn ngữ khác biệt, mang lại sự thấu hiểu giữa các dân tộc, các quốc gia. Khi văn học thấm sâu vào tâm hồn, con người sẽ nhích lại gần nhau hơn"...