Theo số liệu 6 tháng đầu năm 2025, các cơ quan chức năng trên cả nước đã khởi tố, điều tra 120 vụ án với 365 bị can liên quan đến tội mua bán người và mua bán người dưới 16 tuổi. Hệ thống Tòa án các cấp đã thụ lý 93 vụ với 292 bị cáo, tăng mạnh so với cùng kỳ năm trước.
Những con số này không chỉ phản ánh mức độ nghiêm trọng của tội phạm mua bán người, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền của phụ nữ và trẻ em.
Thách thức lâu dài trong phục hồi sang chấn tâm lý
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, Luật Phòng, chống mua bán người hiện hành đã thể hiện rõ sự thay đổi căn bản trong tư duy lập pháp: “Luật không chỉ nhằm trấn áp tội phạm, mà đặt phòng, chống mua bán người trực tiếp trong khuôn khổ bảo đảm quyền con người được Hiến pháp ghi nhận, với trọng tâm là bảo vệ danh dự, nhân phẩm, sức khỏe, tính mạng và các quyền, lợi ích hợp pháp của nạn nhân".
Cách tiếp cận này đánh dấu sự chuyển dịch từ tư duy thuần túy hình sự sang tiếp cận nhân quyền và phát triển con người, trong đó nạn nhân không còn là đối tượng bị động, mà là chủ thể cần được bảo vệ và trao quyền.
Thực tiễn cho thấy, việc giải cứu nạn nhân khỏi đường dây mua bán người chỉ là bước khởi đầu. Phục hồi tâm lý, bảo vệ quyền lợi và giúp họ xây dựng lại cuộc sống mới là thách thức lâu dài.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh: “Nguyên tắc ‘lấy nạn nhân làm trung tâm’ trong Luật không chỉ là một tuyên ngôn chính sách, mà là kim chỉ nam cho toàn bộ chuỗi hoạt động từ phòng ngừa, phát hiện, xử lý đến hỗ trợ và tái hòa nhập cộng đồng.”
Đặc biệt với phụ nữ và trẻ em – những nhóm chịu tổn thương kép cả về thể chất lẫn tâm lý – việc được tôn trọng, không kỳ thị và được hỗ trợ theo đúng nhu cầu cá nhân có ý nghĩa quyết định đối với quá trình hồi phục.
Cả nước hiện có 425 cơ sở trợ giúp xã hội, trong đó 195 cơ sở công lập và 230 cơ sở ngoài công lập. Tùy điều kiện của từng địa phương, UBND tỉnh, thành phố giao nhiệm vụ tiếp nhận nạn nhân cho Trung tâm Bảo trợ xã hội hoặc Trung tâm Công tác xã hội. Một số nơi do hạn chế về cơ sở vật chất phải dùng tạm cơ sở điều dưỡng người có công hoặc cơ sở cai nghiện để hỗ trợ nạn nhân.
Hiện có 51 trung tâm bảo trợ xã hội và 43 trung tâm công tác xã hội có chức năng tiếp nhận nạn nhân mua bán người. Dù điều kiện còn khó khăn, các trung tâm vẫn bố trí phòng tiếp nhận riêng, đội ngũ cán bộ chuyên trách và các dịch vụ tối thiểu để bảo đảm an toàn cho nạn nhân.
Từ năm 2017 đến 2021, gần 4.000 người được tiếp nhận, xác minh; trong đó 1.715 người được xác định là nạn nhân mua bán. Đáng chú ý, 96,9% nạn nhân là nữ, hơn 28% là trẻ dưới 18 tuổi và 88% bị mua bán sang Trung Quốc. Trong số này, nhiều người được giải cứu, tự trở về hoặc được trao trả song phương.
Các cơ sở đã hỗ trợ 100% nạn nhân về nhu cầu thiết yếu, hỗ trợ chi phí đi lại cho 1.388 người và hỗ trợ hòa nhập cho 413 người, bao gồm học văn hóa, học nghề, tìm việc làm, trợ giúp pháp lý và vay vốn khởi nghiệp. Những hỗ trợ này đóng góp quan trọng vào việc bảo đảm quyền lợi, sự an toàn và tương lai của nạn nhân.
Các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng thiết thực
Các mô hình hỗ trợ tại cộng đồng hiện nay tập trung vào những dịch vụ thiết yếu nhất mà nạn nhân cần, gồm: Hỗ trợ tâm lý và chăm sóc y tế cơ bản. Đây là nhu cầu khẩn thiết nhất của nạn nhân để họ được tư vấn, trị liệu, khám sức khỏe và chăm sóc y tế ban đầu, giúp ổn định tinh thần và thể trạng sau thời gian bị bạo lực, cưỡng bức hoặc bóc lột.
Nạn nhân cũng rất cần được tư vấn pháp lý và bảo vệ quyền lợi bởi họ thường e ngại, thiếu hiểu biết pháp luật và dễ gặp nguy hiểm khi tố cáo tội phạm. Vì vậy, các mô hình hỗ trợ giúp họ rất thiết thực như: Tham gia tố tụng an toàn, hiểu và bảo vệ quyền lợi, hoàn thiện giấy tờ tùy thân, tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.
Đối với trẻ em, việc được giáo dục hòa nhập rất quan trọng vì trẻ bị mua bán thường gián đoạn học tập hoặc bị tổn thương nghiêm trọng. Việc đưa trẻ trở lại trường học, hỗ trợ trị liệu và kỹ năng sống là bước then chốt để các em tái hòa nhập tự tin.
Để nạn nhân không bị tái mua bán, cần giúp họ có việc làm ổn định. Các mô hình hỗ trợ đào tạo nghề ngắn hạn, giới thiệu việc làm, kết nối doanh nghiệp và hỗ trợ vốn nhỏ giúp nạn nhân có sinh kế lâu dài.
Những dịch vụ trên không chỉ giúp nạn nhân phục hồi, mà còn khơi dậy khả năng tự bảo vệ, tự quyết và chủ động trong cuộc sống.
Hiện nay, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam hiện vận hành nhiều mô hình hỗ trợ hiệu quả như “địa chỉ tin cậy tại cộng đồng”, Trung tâm một điểm đến OSSO và đặc biệt là mô hình Ngôi nhà Bình yên, nơi cung cấp chỗ ở an toàn, hỗ trợ tâm lý-pháp lý miễn phí cho phụ nữ và trẻ em bị mua bán, bị bạo lực hoặc bị xâm hại. Ngôi nhà Bình yên là địa chỉ tin cậy, tiếp nhận chuyển tuyến từ Công an, Bộ đội Biên phòng, Trung tâm cứu trợ xã hội và Hội phụ nữ các tỉnh.
Cùng với đó, tổ chức phi chính phủ Blue Dragon (Trẻ em Rồng Xanh) đã giải cứu hơn 1.400 người trong gần 20 năm và hỗ trợ hơn 20.000 trẻ em, cung cấp giáo dục, nơi ở và cơ hội nghề nghiệp, góp phần quan trọng trong phòng ngừa và chấm dứt nạn mua bán người.
Các mô hình hỗ trợ cộng đồng không chỉ giúp nạn nhân phục hồi tâm lý, chăm sóc sức khỏe hay xác lập quyền lợi pháp lý. Quan trọng hơn là giúp nạn nhân được trao quyền, có kỹ năng sống, nghề nghiệp và sinh kế bền vững, từ đó trở lại cuộc sống một cách an toàn và đầy hy vọng. Khi được đầu tư đúng hướng và đặt trong sự phối hợp liên ngành chặt chẽ, những mô hình này sẽ trở thành tấm lá chắn vững chắc trong cuộc chiến chống mua bán người.
