[Cập nhật] Giải thưởng Chính VinFuture 2025 vinh danh những khám phá và phát triển vaccine HPV

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới vinh danh 5 nhà khoa học: Giáo sư Venkatesan Sundaresan, Giáo sư Raphaël Mercier, Tiến sĩ Emmanuel Guiderdoni, Tiến sĩ Imtiyaz Khanday và Tiến sĩ Delphine Mieulet vì những đổi mới trong phát triển các loại cây trồng lai có khả năng tự nhân giống.

Ưu thế lai đề cập đến sự vượt trội về năng suất và khả năng sinh trưởng của cây lai so với cây bố mẹ. Mặc dù hạt giống lai cho năng suất cao, nhưng nông dân phải mua lại hạt mới cho mỗi vụ mùa. Việc sản xuất hạt lai ở cây lúa, lương thực chính của hơn một nửa dân số thế giới, là một quy trình phức tạp và tốn kém, dẫn đến giá thành hạt giống cao. Vì vậy, lợi ích của giống lai vẫn chưa đến được với phần lớn nông dân trồng lúa.

Công trình nghiên cứu mang tính đột phá này đã ứng dụng hiểu biết về sinh học phát triển và di truyền để tạo hạt giống lúa mang các đặc tính có lợi giống hệt cây mẹ, chỉ thông qua quá trình tự thụ phấn của cây.

“Là chủ nhân giải thưởng VinFuture, là thành viên Hội đồng Sơ khảo, tôi nghĩ đây là thời điểm chúng ta cần tạm ngưng lại và nhắc nhở lại tầm quan trọng của khoa học. Khoa học là nền tảng của thành công và sự thịnh vượng của quốc gia. Chúng ta thấy khi các quốc gia có những khoản đầu tư mạnh mẽ vào khoa học thì quốc gia ấy sẽ phát triển thịnh vượng nhanh chóng hơn.

Hôm nay là cơ hội để chúng ta chúc mừng các chủ nhân giải thưởng năm nay và tôn vinh vai trò khoa học phụng sự nhân loại. Đây chính là những gì VinFuture mong muốn mang lại sự tôn vinh bộ óc tài năng nhất trên thế giới và Việt Nam.

Nhìn lại những thách thức mà toàn cầu đang phải đối mặt vô cùng phức tạp. Không có giải pháp đơn giản hay nhanh chóng để giải quyết vấn đề này. Đây là niềm cảm hứng rất lớn khi chúng ta thấy các bộ óc vĩ đại này cùng nhau tề tựu về đây để cùng đạt mục tiêu nêu trên, cùng đưa phát kiến khoa học vào tương lai tốt đẹp hơn cho nhiều thế hệ sau này.

Tôi mong là sau này, trong hệ thống Giải thưởng của VinFuture sẽ có thêm một giải thưởng cho nhà khoa học Việt Nam - những người đang và đóng góp cho sự thịnh vượng của Việt Nam và thế giới. Họ xứng đáng được tôn vinh trong diễn đàn này".

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ được trao cho Giáo sư Mary-Claire King vì phát hiện gen BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng.

Giáo sư Mary-Claire King đã phát hiện rằng các đột biến trong gen BRCA1 có liên quan đến sự phát triển của ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho xét nghiệm di truyền, tầm soát ung thư và y học cá thể hóa. Bằng cách nghiên cứu các gia đình có nhiều thành viên mắc ung thư vú khởi phát sớm, Giáo sư King đã thành công trong việc xác định vị trí của gen BRCA1 tại một vùng nhiễm sắc thể cụ thể (nhiễm sắc thể 17q21) vào năm 1990, trước khi bộ gen người được giải mã.

Việc phát hiện ra các đột biến BRCA1 và ảnh hưởng của chúng đối với ung thư vú và buồng trứng đã khẳng định chắc chắn khái niệm về tính di truyền của nguy cơ ung thư, đồng thời đặt nền tảng cho lĩnh vực di truyền học ứng dụng trong điều trị ung thư.

Thay mặt các nhà khoa học đang hết sức nỗ lực để có thể phòng ngừa ung thu vú và buồng trứng cho nhiều phụ nữ, Giáo sư Mary-Claire King bày tỏ vinh dự khi được trao giải thưởng VinFuture.

Bà cho biết bản thân khá bất ngờ khi nhận giải thưởng dành riêng cho nhà khoa học nữ, bởi các phát kiến của mọi nhà khoa học đều như nhau. "Chúng ta - những phụ nữ đang làm được, khuyến khích người trẻ và nhà khoa học nữ trẻ theo bước chúng tôi trên hành trình này", Giáo sư Mary-Claire King nhắn nhủ.

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã được trao cho Giáo sư Esperanza Martínez-Romero (Mexico) vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới.

Thực vật tương tác với nhiều quần xã vi sinh vật đa dạng. Các vi sinh vật cộng sinh này mang lại lợi ích cho cây chủ. Đặc biệt, các vi khuẩn cố định nitơ, tiêu biểu là Rhizobium, có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sinh trưởng và năng suất cây trồng.

Khác với nhiều phương pháp trước đây vốn dựa vào các chủng Rhizobium mô hình hoặc các chế phẩm thương mại từ vùng ôn đới, Giáo sư Esperanza Martínez-Romero tập trung vào việc phân lập các chủng bản địa thích nghi với điều kiện đất và cây trồng ở vùng nhiệt đới, qua đó đóng góp nền tảng quan trọng cho hiểu biết về sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh.

Bà đã phát hiện và mô tả nhiều loài Rhizobium mới, góp phần vào phân loại vi sinh và sự hiểu biết về tương tác cây - vi sinh trong nông nghiệp. Phát hiện sớm về Rhizobium tropici của bà đã mở ra một hướng nghiên cứu hoàn toàn mới về vi khuẩn cố định nitơ thích nghi với môi trường nhiệt đới.

Công trình của bà đã có ảnh hưởng sâu rộng trong lĩnh vực sinh thái học vi sinh vật thông qua việc nhấn mạnh vào sự đa dạng vi sinh, mối quan hệ cộng sinh vượt ra ngoài cây họ đậu, và ứng dụng thực tiễn trong bối cảnh nguồn lực hạn chế.

Phát biểu cảm xúc khi nhận được giải thưởng, Giáo sư Esperanza Martínez-Romero chia sẻ: “Tôi vô cùng vinh dự và cảm kích khi nhận được giải thưởng này hôm nay. Giải thưởng VinFuture đã đóng góp vào tăng cường sự hiện diện của khoa học và niềm tin vào công trình nghiên cứu khoa học. Giải thưởng cũng thuyết phục người trẻ theo đuổi sự nghiệp khoa học-kỹ thuật đặc biệt trong sinh học, y tế.

Tôi luôn có mong muốn đóng góp vào thế giới tươi đẹp hơn nhưng thật tiếc, các vấn đề của thế giới diễn biến nhanh hơn so với giải pháp mà chúng ta đã triển khai. Chúng ta mới có bước tiến nhỏ. Nếu chúng ta có những nỗ lực tổng thể và cùng hợp tác, chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng tương lai tốt đẹp hơn.

Ở Mexico, chúng tôi vừa qua cũng chịu nhiều trận lũ với nhiều người thiệt mạng và mùa màng cũng bị thiệt hại. Không ai lường trước những mất mát lớn như vậy. Chúng tôi hy vọng có thể chọn được loại cây, vi khuẩn có thể đem lại lợi ích, và là giải pháp trong hiện tại và cho tương lai. Chúng ta phải tiếp tục nỗ lực thuyết phục người trẻ tham gia nghiên cứu vì lợi ích của nhân loại. Hôm nay, chúng ta cùng chúc mừng những nỗ lực của chúng ta".

Việt Nam cam kết tạo điều kiện thuận lợi để các mô hình đổi mới sáng tạo được triển khai hiệu quả và an toàn

Phát biểu tại Lễ trao giải, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, giải thưởng VinFuture không chỉ vinh danh các công trình khoa học xuất sắc mà còn tạo ra những cuộc đối thoại, diễn đàn quý báu giữa các nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách; từ đó, những tư tưởng mới, cách tiếp cận mới, mô hình hợp tác mới được khơi mở và lan tỏa rộng rãi.

Sau 5 mùa giải, đã có hơn 6.000 đề cử gửi về từ gần 110 quốc gia và vùng lãnh thổ trên cả 5 châu lục. 48 nhà khoa học kiệt xuất đã được tôn vinh, những người đang dẫn dắt xu hướng lĩnh vực khoa học quan trọng nhất như: trí tuệ nhân tạo, năng lượng sạch, công nghệ sinh học, vật liệu mới, y học chính xác, an ninh lương thực.

Chủ tịch Quốc hội ghi nhận, đánh giá cao những nỗ lực bền bỉ, thực hiện cam kết và trách nhiệm cao của nhà sáng lập Quỹ - ông Phạm Nhật Vượng và phu nhân, những người đã dành tâm huyết và nguồn lực lớn để thúc đẩy giải thưởng khoa học, góp phần lan tỏa giá trị nhân văn của khoa học và mang đến cho thế giới hình ảnh đất nước, con người Việt Nam giàu trí tuệ, giàu lòng nhân ái và ý chí, khát vọng phát triển.

Năm nay, Giải thưởng tiếp tục ghi nhận số lượng đề cử lớn với 1.705 hồ sơ, gấp gần 3 lần so với mùa giải đầu tiên. Các công trình khoa học đều thể hiện tư duy đổi mới mạnh mẽ, sáng tạo tiên phong. Những công trình nghiên cứu này sẽ tiếp tục lan tỏa cảm hứng, củng cố niềm tin của xã hội vào sức mạnh của khoa học công nghệ trong việc giải quyết các vấn đề cấp bách của toàn cầu.

Chủ tịch Quốc hội cho biết, thế giới đang đối mặt với nhiều biến động phức tạp. Biến đổi khí hậu, dịch bệnh, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, biến động kinh tế và cả những rủi ro chưa từng biết tới từ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, đòi hỏi mỗi quốc gia phải tìm ra con đường phát triển phù hợp. Khoa học chỉ thực sự phát huy sức mạnh khi có sự hợp tác quốc tế sâu rộng, bình đẳng và bền bỉ.

Trong thời gian qua, Đảng, Nhà nước Việt Nam đã ban hành nhiều chủ trương quan trọng có ý nghĩa lịch sử, đánh dấu mốc phát triển mới như: đổi mới tư duy trong xây dựng và thi hành pháp luật, xác định xây dựng pháp luật là “đột phá của đột phá” - phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia - hội nhập quốc tế trong tình hình mới - phát triển kinh tế tư nhân, giáo dục đào tạo, y tế…; đặc biệt, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực trọng yếu của giai đoạn phát triển mới.

Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 193, mở đường cho những cơ chế thử nghiệm đặc thù, nhằm tạo không gian sáng tạo rộng mở hơn cho đội ngũ trí thức, điều kiện thuận lợi hơn để các nhà khoa học và doanh nghiệp triển khai các ý tưởng, sáng chế, phục vụ yêu cầu của thực tiễn.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, Việt Nam mong muốn cùng cộng đồng các nhà khoa học thế giới đẩy mạnh hợp tác trong nghiên cứu các vấn đề chung của nhân loại, thúc đẩy trao đổi học thuật, đào tạo nhân lực chất lượng cao, hợp tác chuyển giao công nghệ và triển khai các mô hình phát triển xanh, phát triển bao trùm. "Chúng tôi sẵn sàng đồng hành với các quốc gia, tổ chức, viện nghiên cứu trên tinh thần cởi mở, trách nhiệm và tôn trọng lẫn nhau. Việt Nam sẽ tiếp tục là điểm đến tin cậy, hấp dẫn của các nhà khoa học để các giá trị sáng tạo được sẻ chia và lan tỏa mạnh mẽ đến cộng đồng quốc tế", Chủ tịch Quốc hội khẳng định.

Nhắc lại khẳng định của Tổng Bí thư Tô Lâm: phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là lựa chọn, mà là con đường sống còn, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, Việt Nam cam kết xây dựng môi trường pháp lý minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi để các mô hình đổi mới sáng tạo được triển khai hiệu quả và an toàn, góp phần tích cực trong sự phát triển của khu vực và thế giới.

VinFuture đang vươn mình phát triển vượt ra khuôn khổ một giải thưởng

Phát biểu khai mạc, Giáo sư Richard Henry Friend - Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture nhấn mạnh, hôm nay là dịp đặc biệt để nhìn lại hành trình 5 năm của Quỹ VinFuture - một hành trình được dẫn dắt bởi tầm nhìn mang khoa học phụng sự nhân loại.

Là Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng ngay từ những ngày đầu, Giáo sư Richard Friend bày tỏ niềm tự hào được đồng hành cùng Quỹ trong sứ mệnh lớn lao: tôn vinh những phát kiến khoa học mang lại lợi ích thiết thực cho hàng triệu, thậm chí hàng tỷ người trên thế giới.

Ông cho biết, giải thưởng VinFuture ngày càng nhận được lượng đề cử lớn - riêng năm nay là 1.705 đề cử. Các nhà khoa học được vinh danh năm 2025 sẽ mang đến những khám phá khoa học xuất sắc, góp phần tạo ra lợi ích lớn lao cho xã hội - cả về phúc lợi con người lẫn phát triển bền vững.

“Công trình của họ nhắc chúng ta rằng khoa học không chỉ là tri thức, mà còn là trách nhiệm - trách nhiệm đóng góp vào tương lai tốt đẹp hơn cho hành tinh và các thế hệ tiếp theo”, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng nói.

Trong 5 mùa giải, VinFuture đã vinh danh nhiều nhà khoa học xuất sắc - những người sau đó tiếp tục được ghi nhận bằng các giải thưởng danh giá khác của thế giới. Có thể kể đến như GS Omar Yaghi - người được vinh danh Nobel Hóa học 2025 cho các nghiên cứu về cấu trúc khung mở kim loại-hữu cơ (MOFs) mở ra các ứng dụng lớn cho năng lượng sạch. Ông là chủ nhân Giải Đặc biệt VinFuture dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới năm 2021.

Cũng trong năm đó, hai nhà khoa học đoạt Giải thưởng Chính VinFuture - GS Katalin Kariko và GS Drew Weissman - sau đó đã nhận Giải Nobel Y-sinh năm 2023.

Giải Đặc biệt VinFuture dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới năm 2022 được trao cho John Jumper và Demis Hassabis (Google DeepMind) với đột phá về mô phỏng cấu trúc protein bằng trí tuệ nhân tạo (AI) - đưa họ đến với Giải Nobel Hóa học 2024. Năm 2024, GS Geoffrey Hinton được vinh danh với Giải thưởng Chính VinFuture và cũng đồng thời nhận Nobel Vật lý trong cùng năm.

Giáo sư Richard Friend bày tỏ tin tưởng, VinFuture đang vươn mình phát triển vượt ra khuôn khổ một giải thưởng. “Như chúng ta đã chứng kiến trong tuần này: VinFuture đã kết nối tinh hoa tri thức thế giới, tinh thần trách nhiệm và khát vọng phụng sự nhân loại”.

Gửi lời chúc mừng đến các nhà khoa học đoạt giải, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng khẳng định họ là minh chứng cho giá trị của sự bền bỉ, tinh thần phụng sự và niềm tin vào sức mạnh của tri thức; bày tỏ hy vọng các chủ nhân giải thưởng sẽ tiếp tục phát huy những nghiên cứu xuất sắc của mình, để tiếp tục mang đến nhiều lợi ích hơn nữa cho cộng đồng thế giới.

Tham dự Lễ trao giải VinFuture 2025 có Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn; Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Duy Ngọc; lãnh đạo các ban, bộ, ngành trung ương, các tỉnh, thành phố; đại diện các cơ quan ngoại giao các nước, tổ chức quốc tế tại Việt Nam; các thành viên Hội đồng Giải thưởng, Hội đồng Sơ khảo VinFuture và các nhà khoa học nổi tiếng thế giới và Việt Nam.