Tọa đàm “AI vì nhân loại: Đạo đức và an toàn AI trong kỷ nguyên mới”, trong khuôn khổ Tuần lễ Khoa học-Công nghệ VinFuture 2025, quy tụ các nhà khoa học, nhà chính trị và nhà phát minh để thảo luận về phát triển AI có trách nhiệm, hướng đến các giá trị nhân văn.
Khẩn trương suy nghĩ cách sống chung với AI - thực thể thông minh hơn chính mình
Chia sẻ tại tọa đàm , Giáo sư Toby Walsh, Đại học New South Wales, Australi, Viện sĩ của Hiệp hội Máy tính Hoa Kỳ khẳng định: "Tôi tin chắc rằng việc sử dụng AI có trách nhiệm nên là bắt buộc. Hiện nay có nhiều động cơ lệch lạc, với số tiền khổng lồ được tạo ra nhờ AI, và cách duy nhất để bảo đảm hành vi đúng đắn là áp dụng các quy định nghiêm ngặt, để lợi ích cộng đồng luôn được cân bằng với lợi ích thương mại".
Ông lấy dẫn chứng một thí dụ điển hình là những quyết định có tính hệ trọng, chẳng hạn như việc xét xử và định mức án ở Hoa Kỳ, nơi một hệ thống AI được dùng để đưa ra đề xuất về thời hạn tù và khả năng tái phạm của một người. Đáng tiếc là hệ thống này được huấn luyện trên dữ liệu lịch sử, và vô tình phản ánh những định kiến về chủng tộc trong quá khứ, dẫn đến phân biệt đối xử với người da đen.
Do đó, phải bắt các công ty triển khai và vận hành hệ thống AI chịu trách nhiệm về hậu quả mà những “cỗ máy” này gây ra.
Giáo sư Geoffrey Hinton - Chủ nhân giải thưởng chính VF 2024 quan ngại khi AI dần trở nên giỏi giang hơn trong việc thiết kế các virus nguy hiểm, các cuộc tấn công mạng, tạo video giả mạo nhằm gây rối loạn bầu cử. Trong vòng 20 năm tới, AI trở nên thông minh hơn chúng ta và chúng ta chưa biết cách ngăn chặn nó lấy đi sự kiểm soát từ con người.
Do đó, Giáo sư này nhấn mạnh: "Chúng ta cần khẩn trương suy nghĩ cách sống chung với thực thể thông minh hơn chính mình. Đây là tình huống nhân loại chưa từng đối mặt, nó mới mẻ và chúng ta cần nỗ lực nghiên cứu thật nhiều trước khi điều đó xảy ra".
Cần nâng cao hợp tác quốc tế hạn chế rủi ro của AI
Cùng chung quan ngại này, Giáo sư Yoshua Bengio - Chủ nhân giải thưởng chính VinFuture 2024 cho hay, các mô hình AI, năng lực và mức độ tự chủ của chúng vẫn đang phát triển với tốc độ nhanh và ổn định. Nếu xu hướng này tiếp tục, các hệ thống AI tự chủ có thể thao tác vượt trội hơn con người trong đa số các nhiệm vụ nhận thức, chỉ trong vòng 5-10 năm tới.
Đây sẽ là bước ngoặt mang tính lịch sử, có thể nâng cao mạnh mẽ chất lượng cuộc sống của chúng ta. Nhưng nếu thiếu sự thận trọng, nó cũng có thể mang lại những rủi ro lớn đối với dân chủ, ổn định địa chính trị và thậm chí tương lai của nhân loại.
"Chúng ta phải tăng cường sự an toàn vì 1 nền AI tiên tiến thay vì chỉ tập trung phát triển làm nó mạnh hơn. Sự an toàn và tin cậy không phải yếu tố phụ mà là sự thiết yếu trong quá trình phát triển hướng tới lợi ích của nhân loại. Chúng ta cần cùng nhau hành động ở cả cấp chính sách và khoa học", ông nói.
Nhà khoa học này khuyến nghị, về chính sách, thế giới cần sự hợp tác quốc tế. Về khoa học, cần hiểu rõ hơn cách thiết kế AI vừa có năng lực vượt trội vừa không gây hại cho con người, duy trì khả năng kiểm soát để AI hành xử an toàn ngay cả khi con người yêu cầu chúng làm điều sai trái, xây dựng hàng rào kỹ thuật lẫn xã hội để bảo đảm AI phù hợp với chuẩn mực, ý định, giá trị và lợi ích của con người.
Tiến sĩ Vinton Grey Cert (Phó Chủ tịch và giám đốc truyền bá Internet tại Google - Chủ nhân giải thưởng chính VF 2022) thống nhất quan điểm: Chúng ta cần buộc AI chịu trách nhiệm, thiết lập chuỗi truy vết để biết chúng làm gì, khi nào, nhất là khi có sự cố xảy ra. Rất nhiều nguyên tắc vốn áp dụng cho con người, cũng sẽ phải áp dụng cho tác nhân AI trong môi trường trực tuyến.
"Chúng ta cần đồng thời thiết lập chuẩn mực mới, trong đó việc sử dụng định danh chặt chẽ, mật mã để bảo mật thông tin, áp dụng cơ chế bảo đảm trách nhiệm giải trình và bảo vệ danh tính không bị người khác chiếm đoạt - trở thành 1 thói quen thường xuyên. Chúng ta nên dùng công nghệ hạn chế các rủi ro ngay từ đầu và phải rõ ràng việc, bất kỳ ai bị phát hiện có hành vi gây hại cho cộng đồng và xã hội đều phải chịu hậu quả về hành vi đó. Điều này cần sự hợp tác quốc tế", ông nói.
Việt Nam cần có con đường đi riêng trong xây dựng dữ liệu AI
Phó Giáo sư Lưu Anh Tuấn, Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore), Trường đại học VinUni (Việt Nam) cho hay, quốc gia khác có bộ dữ liệu khoảng 10 năm nhưng Việt Nam đang bắt đầu từ số 0. Vì thế, chúng ta có thể xây dựng bền vững dữ liệu từ đầu, đưa dữ liệu sạch, có đạo đức, phù hợp văn hóa ngay từ đầu.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất của Việt Nam là đặc thù của Tiếng Việt. Chúng ta có hệ thống phương ngữ đa dạng, văn hóa vùng miền phong phú và các cách xưng hô vô cùng phức tạp. Các mô hình lớn như ChatGPT hay Gemini hỗ trợ tiếng Việt nhưng chất lượng chưa sâu vì không hiểu phương ngữ, phong tục hay lịch sử Việt Nam.
Việt Nam cần xây dựng mô hình tiếng Việt của riêng mình. Bên cạnh đó, chúng ta nên phát triển mô hình mã nguồn mở để doanh nghiệp nhỏ có thể sử dụng và đóng góp. "Nếu chỉ dựa vào mô hình nước ngoài dưới dạng 'hộp đen', chúng ta chỉ là người dùng AI chứ không thể phát triển AI", ông nói.
Hiện Phó Giáo sư Lưu Anh Tuấn cùng các cộng sự đang xây dựng dữ liệu AI tiếng Việt. Những yếu tố như phương ngữ, lịch sử và văn hóa phải được xem là trọng tâm.
Ông cũng cho rằng, ở nước ngoài, sinh viên được giáo dục về AI rất sớm. Việt Nam mới bắt đầu việc này nhưng chúng ta có thể tăng tốc bằng cách học hỏi và điều chỉnh cho phù hợp.
"Người trẻ Việt Nam rất năng động; chỉ cần được giáo dục đầy đủ về trách nhiệm số. Chúng ta nên có cơ quan thống nhất để xác nhận, chuẩn hóa chất lượng dữ liệu và các tiêu chuẩn đạo đức. VinUni cũng đang tham gia hội đồng xây dựng hệ thống chuẩn đạo đức và sẽ tiếp tục đóng góp vào quá trình này", ông nói.
Trước chiến lược FDI đặt mục tiêu Việt Nam dẫn đầu khu vực về AI vào 2030, Phó Giáo sư Tuấn tin tưởng: Việt Nam có nguồn nhân lực chất lượng cao - thể hiện qua thành tích quốc tế ở toán, lý, hóa. Nếu biết tập hợp lực lượng và có chính sách mạnh mẽ, mục tiêu 2030 hoàn toàn đạt được.
Giáo sư Toby Walsh khuyến cáo Việt Nam nên đầu tư vào con người và chủ động nâng cao kỹ năng cho mọi người, bảo đảm họ có hiểu biết về AI; hỗ trợ các doanh nhân, doanh nghiệp AI, hỗ trợ các trường đại học. Thay vì chờ đợi các quốc gia khác chuyển giao công nghệ hay định hướng cho chúng ta, chúng ta phải chủ động và làm chủ công nghệ.
Bên cạnh đó, Việt Nam cần vận động mạnh mẽ các nền tảng mạng xã hội để họ tạo ra môi trường an toàn cho người dùng trong nước, không ảnh hưởng đến nền dân chủ của đất nước.
![[Video] Việt Nam tiên phong xây dựng khung pháp lý cho trí tuệ nhân tạo](https://cdn.nhandan.vn/images/3883af5deaaac3167e637b7d16f14779aa56e949fa95dcda3ea8f2e7d5f5a32d330425d5ac55c34c59fce11813c594647213fad326aff1a6b54fc268269aa751/1764674648273.jpg.webp)
![[Video] Hệ thống số hóa quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ](https://cdn.nhandan.vn/images/3883af5deaaac3167e637b7d16f14779aa56e949fa95dcda3ea8f2e7d5f5a32d39b58d5591d528b453053a3a4d15ce3315b6ca5023d0d7a4ed9b35952ec5ea1360f756bb67b9d48b3e8ee90339ffde13/avatar-of-video-1031173.png.webp){kind=avatar}
![[Video] Dấu ấn công nghệ Việt tại Tuần lễ Số quốc tế Việt Nam 2025](https://cdn.nhandan.vn/images/3883af5deaaac3167e637b7d16f14779aa56e949fa95dcda3ea8f2e7d5f5a32d39b58d5591d528b453053a3a4d15ce33a85f15c6fb0d325f2c7b84b84cd3badf60f756bb67b9d48b3e8ee90339ffde13/avatar-of-video-1031150.png.webp){kind=avatar}
