Bảo đảm thu hồi sớm, tối đa giá trị tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt

Sáng 30/10, tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến trình bày Tờ trình tóm tắt dự án Nghị quyết của Quốc hội thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự.

Thí điểm nhiều biện pháp ngăn chặn sớm việc tẩu tán tài sản

Ông Tiến cho biết, thực tiễn hoạt động tố tụng hình sự cho thấy có nhiều khó khăn, vướng mắc đặt ra nhất là trong việc xử lý vật chứng, tài sản trong các vụ án, vụ việc về tham nhũng, kinh tế. Nhiều vật chứng, tài sản có giá trị lớn tồn đọng khi bị thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong thời gian dài chưa được xử lý sớm để lưu thông, gây đóng băng, lãng phí nguồn lực, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân.

Bên cạnh đó cũng còn thiếu các biện pháp để các cơ quan tố tụng thực hiện ngay từ đầu nhằm ngăn chặn sớm việc chuyển dịch, tẩu tán tài sản trước khi có đủ căn cứ áp dụng các biện pháp tố tụng kê biên, phong tỏa…

“Việc xây dựng Nghị quyết thí điểm này nhằm bảo đảm khơi thông nguồn lực, giải quyết những vấn đề cấp bách phát sinh, bảo đảm thu hồi sớm, tối đa giá trị tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt…”, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao nêu rõ.

Dự thảo Nghị quyết gồm 5 điều quy định về phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng; nguyên tắc thực hiện; các biện pháp xử lý vật chứng, tài sản; hiệu lực thi hành; và tổ chức thực hiện.

Các đại biểu dự phiên họp sáng 30/10. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Theo đó, quán triệt Kết luận số 87-KL/TW của Bộ Chính trị về việc xây dựng cơ chế xử lý sớm tài sản, vật chứng không chỉ áp dụng trong các “vụ án” mà còn áp dụng đối với các “vụ việc”, phạm vi điều chỉnh của dự thảo Nghị quyết đã xác định việc thí điểm xử lý vật chứng, tài sản bị thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa thực hiện ngay từ giai đoạn giải quyết nguồn tin về tội phạm, xuyên suốt quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và chỉ áp dụng thí điểm đối với các vụ án, vụ việc hình sự thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo.

Dự thảo đề ra 4 nhóm nguyên tắc để bảo đảm việc thực hiện các biện pháp xử lý được kịp thời nhưng chặt chẽ, minh bạch, có sự kiểm soát, đúng mục đích, không ảnh hưởng đến việc chứng minh, giải quyết vụ án, vụ việc; không ảnh hưởng đến quyền sở hữu tài sản, tránh làm phát sinh tranh chấp, khiếu nại, tố cáo, đòi bồi thường; phù hợp với luật pháp quốc tế.

Bám sát nội dung Đề án xử lý vật chứng, tài sản đã được Bộ Chính trị thông qua, dự thảo Nghị quyết quy định 5 biện pháp xử lý vật chứng, tài sản, gồm: (1) trả lại tiền cho bị hại hoặc gửi tiền vào ngân hàng để chờ xử lý; (2) nộp tiền bảo đảm để hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa; (3) cho phép mua bán, chuyển nhượng vật chứng, tài sản và xử lý tiền thu được từ việc mua bán, chuyển nhượng; (4) giao vật chứng, tài sản cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp để quản lý, khai thác, sử dụng; (5) tạm ngừng giao dịch, tạm dừng việc đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng tài sản.

“Đối với từng biện pháp, đều quy định rõ nội dung, điều kiện áp dụng, thẩm quyền, đối tượng; riêng biện pháp (5) còn quy định rõ thời hạn áp dụng”, ông Tiến cho hay.

Ngoài ra, dự thảo Nghị quyết cũng quy định Viện Kiểm sát nhân dân có trách nhiệm chủ trì, phối hợp giữa các cơ quan để ban hành văn bản quy định chi tiết về nội dung, điều kiện áp dụng cụ thể, thẩm quyền, thời hạn, trình tự, thủ tục áp dụng, thay đổi, hủy bỏ và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thực hiện các biện pháp.

Nhất trí việc thí điểm được thực hiện không quá 3 năm

Thẩm tra dự thảo Nghị quyết, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội đánh giá, Hồ sơ dự án đã được chuẩn bị nghiêm túc, chất lượng, bảo đảm tiến độ, đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét theo trình tự, thủ tục rút gọn và thông qua tại một kỳ họp.

Ủy ban tán thành với dự thảo Nghị quyết và cho rằng, phạm vi thí điểm áp dụng trong quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử đã tuân thủ đầy đủ Kết luận số 87-KL/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 53/2024/UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, bảo đảm tính đồng bộ và nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp cưỡng chế trong các giai đoạn tố tụng.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga trình bày báo cáo thẩm tra. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Về phạm vi các vụ án, vụ việc được thí điểm, theo cơ quan thẩm tra, việc áp dụng cơ chế thí điểm sẽ có tác động rất lớn đến quyền con người, quyền công dân, nhất là quyền tài sản. Do đó, phạm vi thí điểm giới hạn trong một số vụ việc, vụ án hình sự thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo như dự thảo là phù hợp.

Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị, để làm rõ hơn căn cứ pháp lý để các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng thống nhất, cần cân nhắc bổ sung thêm các tiêu chí khác như: tính chất tội phạm; phạm vi chương, mục cụ thể của Bộ luật Hình sự. Bởi vì, thực tế các vụ án, vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo thời gian qua đều là các tội phạm rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng, tập trung ở một số chương của Bộ luật Hình sự 2015.

Tán thành với các nguyên tắc thực hiện thí điểm tại Điều 2 dự thảo Nghị quyết, tuy nhiên, Ủy ban Tư pháp cho rằng, việc áp dụng các chính sách thí điểm sẽ xung đột với nhiều quy định trong pháp luật hiện hành, cả về thẩm quyền và trình tự, thủ tục.

Vì vậy, Ủy ban Tư pháp và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã thống nhất phương án quy định những nguyên tắc cơ bản như: tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân, nhất là việc vẫn bảo đảm quyền tự định đoạt về tài sản của người bị buộc tội; tuân thủ nguyên tắc cơ bản của pháp luật hình sự, dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, thi hành án dân sự. Trong đó, coi trọng vai trò của Tòa án trong quá trình tham gia vào việc xử lý tài sản ở giai đoạn trước xét xử; bảo đảm kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan tiến hành tố tụng; bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo, quyền được Nhà nước bồi thường thiệt hại…

Về thời gian thực hiện thí điểm, dự thảo Nghị quyết quy định thời gian thí điểm áp dụng từ ngày 1/1/2025 và được thực hiện không quá 3 năm.

Ủy ban Tư pháp tán thành với dự thảo và cho rằng, quy định thời gian thực hiện thí điểm như dự thảo Nghị quyết là phù hợp. Trường hợp qua đánh giá kết quả thí điểm, nếu có đủ điều kiện, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao có thể nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và các luật liên quan.