Một trong những mô hình nổi bật là chuỗi chương trình giao lưu với gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và Nguyễn Văn Thạc được Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phối hợp dự án “Sách nhà mình” và một số trường học trên địa bàn Hà Nội. Chương trình “Mãi mãi tuổi xuân - Nhật ký thời chiến Việt Nam” tái hiện một giai đoạn lịch sử đầy dấu ấn trong hình thức tổ chức mới mẻ, sinh động, giàu tính tương tác, giúp học sinh cảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp của lý tưởng và sự hy sinh cao cả của bao thế hệ người Việt trong chiến tranh.
Các chương trình hiện nay thường được thiết kế thành ba phần chính, như: Góc nhìn của Gen Z về bối cảnh và nhân vật lịch sử; câu chuyện về tình yêu và lý tưởng; viết tiếp câu chuyện hòa bình. Điểm đặc biệt chính là cách đưa việc giáo dục truyền thống, bài học lịch sử thành trải nghiệm sống động thay cho các bài giảng lý thuyết. Nhiều mô hình đã dàn dựng thành công hoạt cảnh trình diễn tình huống về các nguyên mẫu.
Theo đó, học sinh được hóa thân vào nhân vật với những bối cảnh quan trọng, như: Chuẩn bị lên đường ra chiến trường, viết thư cho người thân, đối mặt với mưa bom bão đạn hay chia sẻ những cảm xúc riêng tư về lý tưởng cuộc sống, tinh thần nhân văn.
Biên tập viên Hường Lý (Nhà xuất bản Kim Đồng) nhận định: Hoạt cảnh giúp các bạn trẻ hiểu sâu hơn về sự kiện lịch sử và quan trọng hơn hết là cảm nhận được phần nào tâm trạng, suy nghĩ và lý tưởng sống của các nhân vật, từ đó hình thành sự đồng cảm và liên hệ với chính bản thân. Thí dụ, khi học sinh tái hiện cảnh bác sĩ Đặng Thùy Trâm chuẩn bị lên đường vào chiến trường, các em rất xúc động, hiểu thêm rằng lý tưởng không phải khái niệm xa xôi mà đó là những cảm xúc thật thân quen, gần gũi mà đầy sức mạnh.
Hiện nay, rất nhiều nhà xuất bản đang duy trì hình thức thi kể chuyện, tương tác với tác phẩm văn học. Các nhóm học sinh kể lại nhiều câu chuyện dựa trên nhật ký, thư từ và tư liệu lịch sử xoay quanh nhân vật. Những cuộc thi như vậy góp phần rèn luyện kỹ năng thuyết trình, tư duy, giúp thế hệ trẻ có thêm nhiều cơ hội trao đổi, chia sẻ và thấu hiểu câu chuyện lịch sử bằng chính cảm xúc của mình. Bên cạnh đó, một số trường học còn phát huy tính sáng tạo qua hình thức mở cuộc thi viết thư cho nhân vật lịch sử.
Mới đây, học sinh Trường trung học Vinschool Times City đã cùng nhau viết thư gửi đến các liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc, bày tỏ cảm xúc, câu hỏi và suy ngẫm về lý tưởng, tình yêu và đức hy sinh. Thông qua hoạt động này, các em cảm nhận rõ sự gắn kết quá khứ với hiện tại, đồng thời rèn luyện khả năng biểu đạt cảm xúc và phát triển tư duy nhân văn.
Tiến sĩ giáo dục Nguyễn Thụy Anh chia sẻ: “Các hoạt động tương tác như vậy giúp học sinh hiểu con người thực, cảm xúc thực. Đây là cách giáo dục truyền thống rất hiệu quả bởi đã chạm được vào cảm xúc, nhân cách và tư duy của thế hệ trẻ”. Nhiều chương trình cũng tạo điểm nhấn khi kết hợp âm nhạc với văn học, nghệ thuật bằng cách mời các nghệ sĩ cùng học sinh biểu diễn các ca khúc cách mạng và tham gia tốp ca tạo nên bầu không khí lôi cuốn, chan hòa tình cảm. Ở những sự kiện gần đây, các thành viên trong gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, Nguyễn Văn Thạc đã tham gia đầy nhiệt tình, mang đến những câu chuyện bên lề đầy xúc động.
Trong buổi giao lưu với học sinh tại Hà Nội do Nhà xuất bản Kim Đồng tổ chức, bà Đặng Kim Trâm - em gái của liệt sĩ, bác sĩ Đặng Thùy Trâm đã mang đến tác phẩm “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba”. Cuốn sách như mở ra cả bầu trời ký ức, để bà kể cho các em học sinh nghe về người chị gái mà bà luôn gọi bằng hai chữ thân thương “chị Thùy”.
Những câu chuyện về tuổi thơ của chị Thùy trong căn nhà nhỏ ở Hà Nội những năm đầu hòa bình, về nụ cười hiền lành mà chứa đựng cả tình yêu cuộc sống khiến cả hội trường lặng đi. Nhiều học sinh lần đầu được nghe những chi tiết đời thường như thế. Bất ngờ hơn, cuối buổi giao lưu, bà Kim Trâm mời các thành viên trong gia đình cùng hát bài hát quen thuộc về những người lính đã ngã xuống, gợi bóng hình bao liệt sĩ. Nhiều học sinh lặng lẽ rơi nước mắt khi cảm nhận rõ rệt hơn bao giờ hết sức sống của lịch sử và hành trình lan tỏa lý tưởng sống cao đẹp, của những trái tim trong trẻo đã yêu Tổ quốc bằng cả thanh xuân.
Bà Vũ Thùy Dương, đại diện dự án “Sách nhà mình” chia sẻ, một trong những thuận lợi lớn nhất là sự hứng thú, sáng tạo và chủ động tham gia của học sinh. Khi được hóa thân vào các tình huống, viết thư hay kể chuyện, các em khám phá sự đồng cảm, tự tìm hiểu và rút ra bài học về lý tưởng sống, lòng dũng cảm và tình yêu thương. Bên cạnh đó, sự phối hợp chặt chẽ với nhà xuất bản và gia đình các tác giả, nguyên mẫu cũng là một thuận lợi lớn.
Các tư liệu gốc, nhật ký và câu chuyện đời thường giúp bạn đọc tiếp cận một cách chân thực, từ đó tăng khả năng thấu cảm, ghi nhớ. Tuy nhiên, quá trình thực hiện cũng không thiếu thách thức. Các hoạt cảnh hay thi kể chuyện đòi hỏi sân khấu, đạo cụ, âm thanh, ánh sáng và thời gian tập luyện. Việc bảo đảm học sinh hiểu rõ vai trò, kịch bản và diễn xuất chân thực là một thử thách. Do vậy, cần cân nhắc để các tình huống lịch sử được tái hiện vừa chân thực vừa phù hợp với lứa tuổi, tránh gây ám ảnh hoặc quá nặng nề về mặt cảm xúc.
Ngoài ra, về kỹ năng hướng dẫn và tương tác, không phải giáo viên hay người dẫn chương trình nào cũng quen với việc dẫn dắt học sinh qua các hình thức sáng tạo, tương tác trực tiếp cho nên cần tập huấn kỹ càng, cung cấp kịch bản chi tiết và hướng dẫn cách kích thích học sinh tham gia mà không áp đặt. Ngoài ra, khi đọc nhật ký hoặc tái hiện tình huống chiến tranh, bạn đọc trẻ tuổi, nhỏ tuổi dễ xúc động, vì vậy cần lưu ý về cách hướng dẫn tiếp nhận cảm xúc, phân biệt giữa trải nghiệm và áp lực tâm lý để các em có trải nghiệm học tập tích cực.
![[Video] Bảo tàng 800m2 lưu giữ "ngân hàng ký ức" của Quốc hội Việt Nam](https://cdn.nhandan.vn/images/8f0e69cb696c03bfdf91ec30c3d24bbdcd8aeef2121709053d99bcab1df6bee6064c7c44182f4fe92cce4a23dc16989d7c5548edf8497a7cfcbd1f880caab688/bao-tang-qh-1101.jpg.webp)
