Không chỉ giúp bảo vệ nội dung, xác thực nguồn tin và tối ưu hóa quản trị, blockchain - cùng với trí tuệ nhân tạo (AI) - đang thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số cho các tòa soạn trong kỷ nguyên số.
Công nghệ sở hữu nhiều thuộc tính đột phá
Thực tế, blockchain là một hệ thống cơ sở dữ liệu phân tán hoạt động dựa trên nguyên tắc phi tập trung (decentralization), trong đó dữ liệu không được lưu trữ trên một máy chủ trung tâm mà được phân tán trên nhiều nút (node) trong mạng lưới. Nút là một thiết bị (thường là máy tính) tham gia vào mạng lưới Blockchain và sẽ lưu giữ một phần hoặc bản sao đầy đủ của chuỗi khối.
Đặc điểm cốt lõi của Blockchain gồm: Thứ nhất, tính minh bạch: Dữ liệu trên Blockchain có thể được kiểm tra công khai nhưng không thể chỉnh sửa sau khi đã được ghi nhận. Thứ hai, tính bảo mật: Dữ liệu được mã hóa bằng thuật toán phức tạp, chỉ người có quyền mới có thể truy cập. Thứ ba, tính phi tập trung: Dữ liệu không phụ thuộc vào máy chủ tập trung, giảm nguy cơ bị tấn công, thao túng. Thứ tư, tính không thể thay đổi: Khi dữ liệu đã được ghi vào blockchain thì không thể bị chỉnh sửa hoặc xóa bỏ. Thứ năm, tăng cường hiệu quả: Blockchain có thể giúp người sử dụng tiết kiệm thời gian, chi phí, bằng cách tự động hóa các quy trình và cung cấp một cách thức mới để trao đổi thông tin.
Từ năm 2016, báo chí thế giới đã từng bước khai thác blockchain dưới nhiều hình thức: Từ nền tảng phi tập trung như Steemit, đến các hệ sinh thái bán tập trung như PressCoin, hay mô hình kiểm soát chuỗi riêng như Civil - nơi mà phóng viên, biên tập viên, nhiếp ảnh gia được tham gia sáng tạo nội dung, không chịu sự chi phối của quảng cáo hay tin giả.
Thúc đẩy công cuộc chuyển đổi số báo chí
Theo TS Đặng Minh Tuấn, Chủ tịch Liên minh Blockchain Việt Nam, Viện trưởng Nghiên cứu CMC (Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông), ứng dụng blockchain trong tòa soạn được thể hiện qua các nội dung như sau: Một là, xác thực nội dung: Blockchain có thể được sử dụng để xác thực, bảo vệ tính toàn vẹn của nội dung báo chí. Điều này giúp đối tác và độc giả tin tưởng vào tính chính xác, tin cậy của nội dung. Hai là, quản lý quyền sở hữu. Bằng cách ghi nhận thông tin về tác giả, ngày tạo, ngày xuất bản và quyền sở hữu trên blockchain, tòa soạn có thể bảo vệ quyền lợi của các nhà báo, tác giả, ngăn chặn việc vi phạm bản quyền và tranh chấp liên quan đến sở hữu. Ba là, giao dịch quảng cáo với đối tác. Blockchain cung cấp một cơ chế an toàn, minh bạch để quản lý giao dịch quảng cáo với đối tác, như: Theo dõi, xác minh các giao dịch, bảo đảm tính minh bạch, ngăn chặn các hành vi gian lận. Bốn là, theo dõi sự phân phối, tiếp thị. Blockchain cho phép tòa soạn theo dõi quy trình phân phối, tiếp thị báo chí một cách minh bạch. Điều này làm tăng tính minh bạch, giảm thiểu gian lận và cung cấp thông tin đáng tin cậy cho các nhà quảng cáo, đối tác...
Hiện nay, một số sản phẩm của công nghệ blockchain được ứng dụng hiệu quả cho hoạt động của tòa soạn, từ đó góp phần chuyển đổi số hoạt động báo chí, như: NFT (một loại tài sản kỹ thuật số được lưu trữ trên blockchain, viết tắt của cụm từ Non-Fungible Token); hợp đồng thông minh (smart contract) hay hệ sinh thái xã hội (Web3) trên nền tảng blockchain.
Cụ thể, với việc ứng dụng NFT trong tòa soạn thể hiện ở các khía cạnh như sau: Thứ nhất, bản quyền nội dung và tác phẩm số. Những người đọc quan tâm có thể sưu tập các NFT này và sở hữu một phần của lịch sử và nội dung của tòa soạn. Thứ hai, hợp tác với nghệ sĩ và tác giả. Tòa soạn có thể hợp tác với các nghệ sĩ, tác giả, họa sĩ để phát hành NFT độc quyền dựa trên tác phẩm của họ, mang lại lợi ích tài chính cho cả hai bên và tạo ra một kết nối sâu hơn với độc giả. Thứ ba, giới hạn quyền truy cập nội dung. Tòa soạn có thể sử dụng NFT để tạo ra các phiên bản độc quyền của nội dung, chỉ có thể truy cập bằng cách sở hữu NFT tương ứng. Điều này có thể tạo ra mô hình kinh doanh mới và thúc đẩy việc mua NFT để truy cập nội dung chất lượng cao.
Với việc áp dụng Smart contract, tòa soạn có thể dạng thức tự động thực thi các hợp đồng khi các điều kiện được đáp ứng, không cần sự can thiệp của con người. Cụ thể: Quản lý quá trình biên tập; bảo đảm tính toàn vẹn của nội dung một bài viết được xuất bản; quản lý bản quyền; hợp đồng quảng cáo có thể tự động hóa việc xác nhận, thực hiện và thanh toán các giao dịch quảng cáo, giảm thiểu sự can thiệp của bên thứ ba và bảo đảm tính minh bạch...
Việc ứng dụng Web3 trong tòa soạn thể hiện ở các khía cạnh sau: Phân phối nội dung phi tập trung; xác thực nội dung và nguồn gốc; quản lý quyền sở hữu trí tuệ; hệ thống tích điểm và khuyến mãi. Công nghệ blockchain cũng giúp tạo ra môi trường giao dịch an toàn và đáng tin cậy, đặc biệt là trong việc thanh toán và quản lý đăng ký thành viên.
“Nếu được ứng dụng, các sản phẩm của công nghệ Blockchain sẽ ngay lập tức thay đổi cách vận hành, hoạt động của các tòa soạn báo, từ đó góp phần thúc đẩy công cuộc chuyển đổi số báo chí Việt Nam”, TS Đặng Minh Tuấn, Chủ tịch Liên minh Blockchain Việt Nam, Viện trưởng Nghiên cứu CMC khẳng định.
Khẳng định vị thế trong môi trường truyền thông hiện đại
Chia sẻ với quan điểm của TS Đặng Minh Tuấn, khi nói về việc ứng dụng công nghệ trong quản trị tòa soạn số, ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân cho rằng, AI và blockchain là những công nghệ có tác động mạnh mẽ tới hoạt động báo chí, truyền thông hiện nay. Tuy nhiên, trên thực tế, việc ứng dụng công nghệ blockchain trong ngành báo chí đang gặp phải những rào cản như sau: Thứ nhất, rào cản về mặt pháp lý do chưa có khung pháp lý rõ ràng, nhất là về việc ứng dụng blockchain trong lĩnh vực báo chí. Thứ hai, rào cản về sự không tương thích giữa công nghệ blockchain và tin tức. Tin tức báo chí liên quan nhiều chủ đề, vấn đề phức tạp, cách tường thuật tin tức, thậm chí mang tính cảm xúc. Do đó, có khả năng xảy ra những tình huống phát sinh nằm ngoài khả năng xử lý của công nghệ blockchain. Thứ ba, rào cản về người sử dụng, kỹ thuật và chi phí. Việc ứng dụng công nghệ blockchain trong cơ quan báo chí đòi hỏi sự đầu tư lớn cho: Cơ sở hạ tầng, chi phí đào tạo nhân lực... không phải tòa soạn báo nào ở Việt Nam cũng có thể đáp ứng được.
Ông Lê Quốc Minh nhận định, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia sẽ là nền tảng cơ bản góp phần đẩy nhanh tiến trình ứng dụng công nghệ vào lĩnh vực báo chí, giúp báo chí đổi mới mạnh mẽ, là tiền đề để báo chí chính thống giữ vững vai trò định hướng, chi phối thông tin. Và việc ứng dụng blockchain trong báo chí tại Việt Nam là xu hướng tất yếu trong kỷ nguyên số. Các cơ quan báo chí cần nhanh chóng nắm bắt xu hướng này để nâng cao tính cạnh tranh và khẳng định vị thế trong môi trường truyền thông hiện đại.
