Năm 1992, sau khi Nhật Bản nối lại viện trợ phát triển chính thức (ODA) với Việt Nam, một trong những dự án hợp tác đầu tiên và tiêu biểu của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản JICA tại nước ta là Dự án Ishikawa, một dự án nghiên cứu chung giữa hai nước từ năm 1995 đến năm 2021. Dự án hỗ trợ hoạch định Kế hoạch phát triển 5 năm lần thứ sáu (1996-2000), góp phần định hướng chính sách trong giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi kinh tế của Việt Nam trong công cuộc Đổi mới.
Bên cạnh đó, JICA cũng triển khai chương trình hợp tác pháp luật và tư pháp lâu dài, do cố Giáo sư Akio Morishima khởi xướng. Các dự án này đã giúp Việt Nam đặt nền móng cho hội nhập quốc tế và xây dựng hệ thống pháp luật - hai trong bốn trụ cột quan trọng trong chiến lược cải cách, hướng tới mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước thu nhập cao vào năm 2045.
Hành trình ấn tượng và đặc biệt
Một dấu ấn rất quan trọng mà ông Kobayashi Yosuke, Trưởng đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam nhấn mạnh khi nhìn lại quá trình đồng hành cùng Việt Nam là phát triển cơ sở hạ tầng. Thông qua JICA, Nhật Bản đã hỗ trợ Việt Nam xây dựng nhiều công trình chiến lược như đường bộ, cầu, cảng biển, sân bay, nhà máy điện, xử lý nước thải…
Trong đó, có một dự án mang tính biểu tượng trong những năm gần đây là tuyến Metro số 1 của Thành phố Hồ Chí Minh, tuyến đường sắt đô thị ngầm đầu tiên của Việt Nam. Đây là một biểu tượng hợp tác, ứng dụng công nghệ và kinh nghiệm Nhật Bản. Bên cạnh đó là rất nhiều dự án hỗ trợ giáo dục, y tế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu phát triển chung của hai chính phủ.
Ông Kobayashi Yosuke đánh giá, bên cạnh việc huy động có hiệu quả nguồn lực quốc tế, Việt Nam đã có những nỗ lực rất mạnh mẽ để phát huy nội lực. Nhờ đó sự chuyển đổi kinh tế - xã hội của Việt Nam trong những năm qua vô cùng ấn tượng. Kể từ đầu những năm 2000, thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam đã tăng gấp bốn lần, từ khoảng 1.000 USD vào năm 2008 lên hơn 4.100 USD vào năm 2023. Cùng với đó là những bước tiến rõ rệt về giáo dục và y tế: Tỷ lệ người dân có bằng đại học tăng từ 20% lên 45% và bao phủ bảo hiểm y tế tăng từ 57% lên 93%.
Những kết quả này phản ánh cam kết mạnh mẽ của Việt Nam đối với phát triển toàn diện, cải cách chiến lược và hội nhập quốc tế. Khu vực tư nhân năng động, hạ tầng được đầu tư mạnh mẽ và quan hệ đối tác toàn cầu ngày càng mở rộng đã đưa Việt Nam trở thành một nền kinh tế thu nhập trung bình năng động trong khu vực.
Bên cạnh JICA, nhiều tổ chức quốc tế khác cũng đã và đang tích cực hỗ trợ Việt Nam trong suốt hành trình phát triển. Hơn 30 năm (từ năm 1994) có mặt tại Việt Nam, Cơ quan Hợp tác Phát triển Pháp (AFD) đã cam kết với tổng mức đầu tư khoảng 3,2 tỷ euro (3,73 tỷ USD) dành cho Việt Nam.
Theo ông Hugo Pierrel, Phó Giám đốc AFD Việt Nam nhìn nhận, hành trình hợp tác của AFD tại Việt Nam gắn với ba dấu mốc lớn. Cụ thể, từ năm 1994, cơ quan này tập trung vào lĩnh vực nông nghiệp, triển khai nhiều dự án phát triển cây trồng như lúa, gạo, cà-phê, cao-su, song song với việc hỗ trợ thủy lợi và quản lý nguồn nước, góp phần thúc đẩy xuất khẩu nông sản.
Bước sang những năm 2000, AFD chuyển trọng tâm sang hạ tầng kinh tế theo đề xuất của Chính phủ Việt Nam, nổi bật với các dự án năng lượng, cảng biển, giao thông như cải tạo tuyến đường sắt Yên Viên - Lào Cai, hay đồng tài trợ tuyến metro số 3 Nhổn - ga Hà Nội. Đến năm 2015, sau khi Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu được ký kết, AFD tập trung mạnh vào các chương trình ứng phó biến đổi khí hậu, trong đó có quản lý ngập, chống xói lở ven biển, ven sông và nâng cao khả năng thích ứng của các đô thị.
Hiện AFD đang tập trung các khoản tài trợ và các hoạt động vào trong hai mảng chính là về năng lượng và giao thông, hỗ trợ tốt nhất cho quá trình chuyển dịch năng lượng của Việt Nam, thông qua đối tác là Tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN).
Ông Hugo Pierrel gọi hành trình phát triển của Việt Nam là “đặc biệt”, bởi đó là câu chuyện hiếm có về sự vươn lên mạnh mẽ nhờ những lựa chọn chủ động và linh hoạt, được cộng đồng quốc tế ủng hộ rộng rãi. Từ một quốc gia kém phát triển, Việt Nam đã vươn lên nhóm thu nhập trung bình vào năm 2017 và ngay trong năm đó tiếp tục đạt ngưỡng thu nhập trung bình cao. Thành tựu ấn tượng nhất là công cuộc giảm nghèo: Từ 45% dân số năm 1990 xuống dưới 1% hiện nay.
“Đây là bước tiến đột phá, cho thấy Chính phủ Việt Nam đã kiên định mục tiêu, hành động quyết liệt và tập trung nguồn lực đúng chỗ để tạo ra những thay đổi sâu rộng trong kinh tế và xã hội”, đại diện AFD đánh giá.
Ông Kobayashi Yosuke, Trưởng đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam: “Hiện chúng tôi đang hỗ trợ chuẩn bị cho tuyến Metro số 2 của Hà Nội (Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo), hướng tới việc mở rộng hai tuyến metro kết nối Thành phố Hồ Chí Minh - Bình Dương và Nam Thăng Long (Hà Nội) - Sân bay Nội Bài”.
Tiếp tục nâng cao hiệu quả hợp tác
Chia sẻ về những ưu tiên của hoạt động hỗ trợ và hợp tác với Việt Nam trong thời gian tới, nhiều đại diện của các tổ chức quốc tế tiếp tục khẳng định cam kết đồng hành và hỗ trợ Việt Nam, đồng thời nhấn mạnh sẽ cùng Việt Nam giải quyết những khó khăn và thách thức đặt ra trong hành trình phát triển.
Ông Kobayashi Yosuke cho biết, các ưu tiên hiện tại của JICA phù hợp chặt chẽ với bốn trụ cột cải cách của Việt Nam, bao gồm khoa học - công nghệ, hội nhập quốc tế, phát triển khu vực tư nhân và xây dựng luật pháp, với mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam sẽ trở thành quốc gia thu nhập cao. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn nhìn nhận, chặng đường này không hề dễ dàng khi quá trình xây dựng và triển khai các dự án vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức.
“Để thúc đẩy hiệu quả sử dụng nguồn lực ODA từ Nhật Bản, hai chính phủ đang nỗ lực cùng giải quyết nhiều thách thức. Trong đó có việc phòng ngừa và giải quyết tranh chấp trong và sau giai đoạn triển khai các dự án cơ sở hạ tầng lớn. Bên cạnh đó là những vướng mắc về thủ tục hành chính khiến tiến độ khởi động và triển khai bị chậm”.
Trưởng Đại diện JICA cũng nhấn mạnh, trong hành trình phát triển giai đoạn tới, Việt Nam sẽ có thể phải đối mặt với rất nhiều khó khăn mà những quốc gia đi trước như Nhật Bản đã trải qua. Vì vậy, việc học hỏi và rút ra các kinh nghiệm của các quốc gia là hết sức cần thiết.
Còn ông Hugo Pierrel chia sẻ, từ thực tiễn triển khai dự án tại Việt Nam, ông cho rằng, Chính phủ Việt Nam cần tiếp tục cải thiện các vấn đề về giải phóng mặt bằng, đơn giản hoá hơn nữa quy trình thủ tục phê duyệt dự án. Đây là những nút thắt lớn của nhiều dự án cơ sở hạ tầng.
Trong giai đoạn tới, các dự án của AFD tập trung vào lĩnh vực chống biến đổi khí hậu, giảm thiểu và thích ứng biến đổi khí hậu, làm sao cho các chương trình đó phải phù hợp với lộ trình tăng trưởng xanh. Đặc biệt trong giai đoạn 2021- 2025 và từ 2025 đến 2030, các kế hoạch hoạt động của AFD ở Việt Nam sẽ là một phần nội dung nằm trong chuỗi các hoạt động hợp tác song phương giữa Pháp và Việt Nam.
AFD khẳng định sẽ “vun đắp” cho quan hệ hợp tác giữa Pháp và Việt Nam, để làm sâu sắc hơn nữa quan hệ giữa hai nước, góp phần nuôi dưỡng và thúc đẩy mối quan hệ đối tác chiến lược song phương đã được thiết lập vào năm 2024.
Nhìn tổng thể cho thấy, Việt Nam đang nhận được sự đồng hành chặt chẽ cả về nguồn lực, kinh nghiệm và tầm nhìn chiến lược trong chặng đường phát triển sắp tới. Dù vẫn còn khá nhiều thách thức, song sự cam kết mạnh mẽ từ các đối tác như Nhật Bản và Pháp không chỉ tạo thêm niềm tin mà còn mở ra cơ hội để Việt Nam tăng tốc cải cách, phát triển bền vững và tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.
