Cũ - mới chen nhau
Vào đến đầu xã, đã gặp ngay một không khí đậm đặc, đông đúc chẳng khác gì những con phố ở trung tâm của Thủ đô. Cũng tắc đường, cũng khói bụi mù mịt. Ði sâu vào trong, con sông Nhuệ êm đềm thuở nào chỉ còn trong ký ức, nay nằm như thoi thóp trong mùi xú uế và ô nhiễm. Con đường chính ven sông dẫn vào trung tâm xã khá dài, một bên, những ngôi nhà cũ kỹ xen lẫn với các khóm tre và bên kia là nhà cao tầng, biệt thự rực rỡ mầu sơn, cũng chen chúc cạnh những bức tường còn rêu phong. Khách đến làng dễ bị ngộp thở bởi nhiều con ngõ hình xương cá, sâu hun hút lô xô các quán cà phê, bi-da, các salon chăm sóc sắc đẹp giăng mắc. Ðầu ngõ thường được đánh số, "chen chân" với những tấm biển quảng cáo đủ sắc mầu. Người dân cho biết, "cơn lốc" đô thị hóa đã đổ về mảnh đất này từ sáu, bảy năm nay. Dân số tăng nhanh, nhiều hộ chia nhỏ đất cho các con, một số hộ thì bán đất đầu tư làm ăn hoặc xây nhà. Việc xây dựng cứ mạnh ai nấy làm, rất đa dạng về kiểu dáng, và rất tùy tiện, không theo quy hoạch nào, tạo nên diện mạo xô bồ, ngột ngạt.
Theo các cụ già trong thôn Tả Thanh Oai kể lại, các con ngõ xưa thường được lát gạch nghiêng và làng có lệ mỗi đôi vợ chồng cưới nhau phải mua một ít gạch lát đường làng, ngõ xóm. Nhưng những con đường ghi dấu những hạnh phúc trăm năm ấy đã bị thời gian và chính con người đời nay cày xới, rồi biến thành những con ngõ bê-tông. Qua tìm hiểu, xóm Cầu Bươu ở đầu xã đã trở thành "xóm dịch vụ" với nhiều hàng quán la liệt, các dịch vụ ăn uống, nhà hàng, nhà nghỉ... chẳng còn dấu tích gì của một làng quê. Thêm nữa, trước đây xã có một ngôi chợ truyền thống hạn hẹp về diện tích, nhưng đã bị "xin" để xây dựng một trường cao đẳng, giờ bà con trong xã phải tìm cách họp ở các chợ cóc, chợ tạm, gây ra nhiều hệ lụy khác.
Mệnh đời khó tránh
Ông Nguyễn Xuân Mai, cán bộ văn hóa xã, là người còn lưu giữ nhiều kỷ niệm, ký ức đẹp với quê hương. Xưa, nước sông Nhuệ trong và đẹp tuyệt vời, trẻ em trong làng xuống tắm táp rồi còn hát đối với người dân xã Cự Khê bên kia sông. Những cây đa, cây si ngả xuống dòng sông với hình ảnh con đò đưa khách ấn tượng ngày nào... đã thành quá vãng.
"Xã Tả Thanh Oai và xã Cự Khê có làng cổ Cự Ðà nổi tiếng chỉ cách nhau con sông, bên này gọi bên kia cũng nghe thấy. Thế nhưng, tốc độ chuyển hóa đô thị ở Cự Khê nhanh hơn. Sự thay đổi của Tả Thanh Oai không làm cho người dân phải giật mình, nó chuyển hóa từ từ, và dần dần những vẻ đẹp vốn có cũng bị những tòa nhà cao tầng che hết không gian, tầm nhìn", ông Mai ngậm ngùi nuối tiếc.
Ông Nguyễn Ngọc Sơn - Trưởng công an xã Tả Thanh Oai cho biết thêm: "Những năm gần đây tốc độ đô thị hóa nhanh, bà con chuyển sang buôn bán, kinh doanh nhiều. Ðời sống nhìn chung phát triển hơn, lại có trường cao đẳng trên địa bàn, có sinh viên thuê trọ. Tuy nhiên cũng kéo theo nhiều phức tạp, công an xã phải cố gắng để ổn định tình hình, giải quyết mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân, không để xảy ra trọng án. Ngoài ra, công an xã đã phải thành lập các đội tự quản, xây dựng kế hoạch giải quyết ùn tắc giao thông, tính toán lệch giờ ở các trường học trên địa bàn. Vài năm về trước, các trường hợp kinh doanh buôn bán nguyên vật liệu trên địa bàn vi phạm đã bị xử phạt, nay đã sắp xếp cho ổn định hơn, giảm bức xúc đối với giao thông và nhân dân".
Ðâu chỉ có nhà mới thay nhà cổ, bê-tông cốt thép thay cho những nếp mái ngói, mà lối sống, sinh hoạt và nếp nghĩ cũng thay đổi. Khi làng đã lên phố, có nghĩa là con người phải leo lên sống ở trên nhà cao, tường rào, cổng sắt vây kín; điều đó kéo theo việc giao tiếp xã hội, tình làng nghĩa xóm cũng bị ảnh hưởng. Trước đây, người dân tự do sang nhà nhau chơi thì nay ngại gọi cổng, nhà có cỗ bàn cứ ới một câu là có người đến giúp, nay nhiều gia đình cưới con kéo nhau ra nhà hàng, hoặc thuê người nấu cỗ nên mất đi sự nhộn nhịp, gắn kết của nghĩa xóm làng. Hay như một số thanh niên từng tổ chức chơi bi-da đánh bạc, các quán ka-ra-ô-kê cũng gây ra những bức xúc trong dân cư, buộc công an xã phải vào cuộc xử lý. Ðó cũng là những vấn đề cấp thiết của xã.
Từ Tả Thanh Oai, qua cây cầu nhỏ đến xã Cự Khê, vào làng cổ Cự Ðà, nhiều người không khỏi ngậm ngùi tiếc cho một ngôi làng cổ đã bị cơn lốc đô thị hóa làm cho... tan tành. Cả làng như biến thành một đại công trường tấp nập. Mọi ngõ ngách trong làng, chỗ nào cũng thấy nhà mới đang mọc lên, gạch, cát tập kết mọi chỗ có thể, vương vãi đầy đường. Hàng trăm ngôi nhà cổ giờ chỉ còn chừng hai chục, nhưng cũng đang đứng trước nguy cơ bị "bức tử". Chứng kiến cảnh đó, một nhà văn hóa thốt lên: "Mệnh đời khó tránh! Bằng sự thô bạo của một bộ phận dân cư và những nhu cầu của cuộc sống, người ta sẵn sàng phá bỏ cái cũ để xây cái mới tiện ích hơn. Trong khi đó, một số cá nhân ở thành phố lại thích đưa cái hồn cốt nhà quê ra phố để gìn giữ"...
Ước mơ ngày sau
Giữ gìn được cảnh quan, nếp sống xưa là điều mà nhiều người dân và cán bộ Tả Thanh Oai trăn trở. Thậm chí, với cả chục di tích lịch sử được xếp hạng, là làng cổ, làng khoa bảng, cán bộ xã ước muốn tạo dựng nơi đây thành điểm du lịch tín ngưỡng tâm linh, gắn với mô hình trang trại. Ðịa thế cũng như lợi thế có, nhưng thành công hay không lại là chuyện khác. Ðô thị hóa đang phá vỡ kiến trúc nông thôn, xóa sổ những "nếp nhà xanh". Tả Thanh Oai cũng như hàng trăm ngôi làng khác có cưỡng được với sự thay đổi hay không, rất cần sự đồng thuận của cả chính quyền và nhân dân. Ðể nông thôn phát triển, nhưng trong một diện mạo riêng, hài hòa, ôm chứa những giá trị nhân văn truyền thống.
* Sự thay đổi của làng Cự Ðà quá khốc liệt, đến nỗi nhiều người sinh sống tại đây cũng thấy lạ lẫm không nghĩ đó là quê hương mình. Một số cụ già tiếc nhà cổ nhưng lực bất tòng tâm, có người nói do nhu cầu bức thiết về đất đai, có người nói do phong trào phá nhà cổ làm nhà cao tầng, dù muốn giữ nhưng lại sợ nhà mình biến thành cái ao chứa nước...
