Khám phá văn hóa dệt của các dân tộc thiểu số

Trong cộng đồng 54 dân tộc, Si La là nhóm cư dân có số dân dưới 10 nghìn người. Tuy quy mô nhỏ nhưng đời sống văn hóa của đồng bào rất phong phú. Trong các phong tục, tập quán truyền thống được gìn giữ bền bỉ qua nhiều thế hệ, lễ cưới hỏi là nét văn hóa tiêu biểu, phản ánh rõ bản sắc riêng của người Si La. 

Ẩn mình giữa núi rừng vùng cao, những tấm giấy bản mỏng nhẹ nhưng dai bền vẫn lặng lẽ gìn giữ kho tàng tri thức dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số. Giấy bản không chỉ là chất liệu, mà còn là minh chứng sống động cho một nghề thủ công giản dị, âm thầm bền bỉ trước sự bào mòn của thời gian.

Ẩn mình dưới những dãy núi quanh năm mây phủ, bên những cánh rừng xanh thẳm, cộng đồng người Mường ở tỉnh Phú Thọ, từ bao đời nay đã gìn giữ cho mình một kho tàng văn hóa dân gian phong phú, trong đó hát ru giữ vị trí đặc biệt quan trọng.

Giữa những thửa ruộng bậc thang hùng vĩ ở Hoàng Su Phì, tỉnh Tuyên Quang (trước đây là tỉnh Hà Giang), nghề chạm bạc truyền thống của đồng bào Nùng tại xã Pờ Ly Ngài vẫn được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Không chỉ là sinh kế, nghề còn là biểu tượng văn hóa, gắn liền với tín ngưỡng, tổ tiên và niềm tự hào về cội nguồn.

Trong kho tàng văn hóa dân gian các dân tộc thiểu số Việt Nam, dân ca giao duyên chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Với người Tày, Nùng ở tỉnh Cao Bằng, những làn điệu lượn Nàng ới không chỉ là khúc hát trao duyên mà còn là nhịp cầu gắn kết cộng đồng, nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ.

Giữa không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên - Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, có những con người đặc biệt được giao trọng trách gìn giữ những thanh âm của đại ngàn. Nghệ nhân Nay Phai, người con của mảnh đất Gia Lai, với tài năng và tâm huyết, không chỉ lưu truyền âm thanh đặc trưng của cồng chiêng, mà còn thổi vào từng tiếng ngân vang, làm sống lại sức sống mãnh liệt của di sản vô giá này.

Nghệ nhân Lò Văn Biến, người được ví như "pho sử sống" của văn hóa dân tộc Thái, đã dành cả cuộc đời để gìn giữ và phát huy di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc Thái, đặc biệt là điệu Xòe. Ông là một trong những người đầu tiên nghiên cứu và sưu tầm những điệu Xòe cổ, giúp chúng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2015.

Trong kho tàng văn hóa các dân tộc Việt Nam, trang phục truyền thống của đồng bào H’Mông là một trong những biểu tượng nổi bật thể hiện đậm nét bản sắc, đời sống và tâm hồn của cộng đồng. Với thiết kế độc đáo, màu sắc rực rỡ và hoa văn tinh xảo, trang phục dân tộc H’Mông không chỉ là lớp áo khoác ngoài, mà là tấm gương phản chiếu đời sống tinh thần của người H’Mông.

Giữa không gian văn hóa đặc trưng của đồng bào Chăm ở Ninh Thuận và Bình Thuận, bộ ba nhạc cụ truyền thống gồm trống Paranưng, trống Ghi-năng và kèn Saranai không chỉ đơn thuần là phương tiện biểu diễn, mà còn là biểu tượng văn hóa gắn liền với đời sống tinh thần và tín ngưỡng cộng đồng.

Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo (1918-2021) là một tượng đài sống động của âm nhạc truyền thống Việt Nam, đặc biệt là đờn ca tài tử Nam Bộ. Ông là một nhân vật vô cùng đáng kính trong âm nhạc truyền thống Việt Nam.

Hàng thông trăm tuổi có địa chỉ tại xã Nghĩa Hưng, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai, cách thành phố Pleiku khoảng 15km về phía bắc. Các cụ cao niên ở đây cho biết, tuổi đời của hàng thông đến nay vừa tròn 100 năm.

Tháng Ba là khoảng thời gian đẹp nhất trong năm ở Tây Nguyên, đây cũng là mùa lễ hội của miền đất đỏ cao nguyên huyền thoại. Trong lễ bỏ mả (hay còn gọi là lễ Pơ Thi) của dân tộc Gia Rai ở Tây Nguyên có một nghi thức linh thiêng được dân làng chờ đợi nhiều nhất, đó là hình thức hóa trang thành "ma bùn".

“Cao nguyên trắng” Bắc Hà (tỉnh Lào Cai) những năm gần đây đã trở thành điểm đến du lịch văn hóa, sinh thái hấp dẫn với du khách trong và ngoài nước. Nơi đây, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng phong cảnh núi rừng hùng vĩ, mà còn được thưởng thức những nét văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, nổi bật như điệu xòe của đồng bào dân tộc Tày, ở xã Tà Chải.

Nà pha (vỏ chăn của người Thái tại Nghệ An) là những sản phẩm gần như không thể sưu tập được ở cộng đồng nữa, đang được giới thiệu tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. Thông qua kỹ thuật dệt, thêu tinh xảo và cách phối màu hài hòa, Nà pha thể hiện nét đặc trưng trong sản phẩm đồ vải của người Thái tại Nghệ An.

Đến với đồng bào dân tộc Tày vào dịp Tết, chúng ta không chỉ có cơ hội được thưởng thức những món ăn ngon từ sản vặt núi rừng, mà còn được thưởng thức những giai điệu “khắp Tày” độc đáo của người dân nơi xóm núi Thu Lu, xã Giáp Đắt, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình.

Những hạt lúa nếp căng bóng được vo sạch trên giá chờ để đồ xôi, một tốp đàn ông đang khệ nệ khênh con lợn đen được vỗ béo hơn 2 năm từ trong chuồng ra, bên bập bùng bếp lửa trên nhà sàn, những người phụ nữ cùng nhau đong gạo gấp lá gói bánh chưng… Tất cả đang tất bật chuẩn bị làm cơm cúng tổ tiên - một buổi lễ quan trọng mở đầu cho cái Tết đầm ấm ở gia đình ông Xa Văn Vì và đồng bào dân tộc Tày nơi xóm núi Thu Lu, xã Giáp Đắt, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình.

“Nhẹ bước chân! Bởi lẫn trong cỏ cây, trong đất nâu đang phủ màu thời gian tĩnh lặng này, vẫn còn những di hài liệt sĩ chưa thể tìm về!” Đây là lời dặn lòng của mỗi người, khi có dịp về thăm vùng đất Truông Bồn, vùng đất được mệnh danh là “ túi bom của miền Bắc”…

Tại xã biên giới Nà Bủng, huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên nơi có gần 100% đồng bào Mông sinh sống, nhiều phụ nữ trong xã đã thành lập mô hình thêu may trang phục dân tộc mông, làm hàng hóa bán sang Lào và Thái Lan góp phần tạo thêm thu nhập cho gia đình, đồng thời bảo tồn duy trì nghề truyền thống của dân tộc.

Đã từ lâu, tiếng khèn Mông trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu, là kết tinh giá trị văn hóa gắn với tình yêu quê hương, miền đất, con người trên thảo nguyên xanh Mộc Châu. Bất kể đêm ngày, mưa nắng hay trong gió rét, nhất là những ngày xuân đến, tiếng khèn Mông dường như chưa bao giờ ngơi nghỉ, cứ luôn hối thúc, mời gọi du khách thập phương về hội ngộ, khám phá, trải nghiệm...

Trải qua quá trình phát triển, đồng bào Cơ Tu vẫn giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa tinh thần truyền thống đặc sắc. Từ nhiều năm nay ở khắp vùng Đông Giang một huyện miền núi hẻo lánh phía tây tỉnh Quảng Nam, quê hương của điệu múa “Tâng tung da dá” huyền bí, vẫn lan truyền về câu chuyện của một người đàn ông đang lưu giữ kho báu của dân tộc Cơ Tu một tộc người bản địa sinh sống lâu đời trên vùng đất này.

Đồng bào dân tộc Khmer miền Tây nam Bộ là một trong những dân tộc lớn, có đời sống tinh thần vô cùng phong phú. Bảo tàng văn hóa dân tộc Khmer tỉnh Trà Vinh, nơi đang lưu giữ nhiều hiện vật đa dạng, phong phú về văn hóa của người Khmer.

Xã Tả Sìn Thàng là địa bàn cư trú chủ yếu của người Xạ Phang một trong những dân tộc nổi tiếng với nghề làm giày thêu và đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, góp phần phát triển du lịch, bổ sung thêm nguồn tư liệu di sản văn hóa độc đáo trong kho tàng văn hóa các dân tộc Việt Nam.

Nằm cách trung tâm thành phố Kon Tum khoảng 8km về phía đông, có một ngôi làng cổ của người Ba Na, đó là làng du lịch cộng đồng Kon Kơtu một ngôi làng vùng sâu, xa nhất của xã Đăk Rơwa. Kon kơtu - một ngôi làng thật yên ả, hiền hòa và thân thiện. Đến với Làng Kon KơTu du khách sẽ được khám phá những nét riêng biệt, độc đáo và hứa hẹn mang đến những trải nghiệm hấp dẫn về bản sắc văn hóa của người dân nơi đây… Tất cả đều mang dư âm, hương vị của người Ba Na rất phong phú mà cũng rất riêng biệt.

Được làm từ cây Vầu non và dây leo tạo keo liên kết, sử dụng vôi để ngâm ủ nguyên liệu, sử dụng nước tự nhiên để tráng. Giấy bản của người Dao được hình thành và phát triển từ năm 1925 đến nay chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt tâm linh của các dân tộc. Năm 2018, kỹ thuật làm giấy bản của người Dao đỏ được bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo chuyện kể dân gian Tây Bắc, thị xã Nậm Ban, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu ngày nay là vùng đất tổ xưa kia của đồng bào Mảng, một trong những dân tộc thiểu số rất ít người ở Việt Nam. Tộc người Mảng tập trung chủ yếu ở tỉnh Lai Châu. Từ lâu tộc người này đã được biết tới với những nghi lễ huyền bí và điệu Soỏng nồng say.

Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô là một nghi lễ vòng đời của họ với ý nghĩa hướng đến cội nguồn, tỏ lòng biết ơn với tổ tiên, tạo sự đoàn kết trong cộng đồng. Đây là một nghi lễ linh thiêng, đậm chất nghệ thuật được bảo tồn và phát huy lâu dài. Với những ý nghĩa nhân văn, mang đậm đà bản sắc của người Lô Lô, lễ cúng tổ tiên đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia từ năm 2012.

Xã Trường Sơn là một xã miền núi của huyện Quảng Ninh (tỉnh Quảng Bình). Toàn xã có hơn 900 hộ, trong đó, có hơn 1/2 là người Bru-Vân Kiều. Đối với đồng bào Bru-Vân Kiều, các làn điệu dân ca cùng các loại nhạc cụ dân tộc đóng vai trò quan trọng, là "món ăn tinh thần" không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng.

Cao Bằng là quê hương của cộng đồng dân tộc thiểu số cùng sinh sống, trong đó, có đồng bào Nùng - là dân tộc có số dân đông thứ hai trong tỉnh, bao gồm các nhánh: Nùng Inh, Nùng An, Nùng Giang... họ thường sống thành chòm xóm với những dãy nhà sàn liền kề nhau, có phong tục và quy ước về nếp sống cộng đồng. Cùng với ẩm thực và ngôn ngữ, thì trang phục chính là một trong các dấu hiệu nhận biết giữa các dân tộc với nhau. Trang phục truyền thống của dân tộc Nùng cả nước nói chung, cũng như dân tộc Nùng sinh sống ở Cao Bằng nói riêng chính là những bộ quần áo mang sắc chàm duyên dáng.