Bước chuyển về chất Nếu không đi cùng nhau, nhà thầu Việt không thể tham gia được vào các dự án lớn của quốc gia. Các nhà thầu đã xác định, sẽ cùng nhau thực hiện bằng được điều này, bằng hình thức tổ hợp nhà thầu. Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) chia sẻ như vậy tại Diễn đàn tăng trưởng kinh tế 2025 về các động lực tăng trưởng được Ban Chính sách, chiến lược Trung ương tổ chức hồi tháng 7 vừa qua.
Trước đó, trong cuộc làm việc với Thủ tướng Chính phủ cũng như với nhiều bộ, ngành, ông Nguyễn Quốc Hiệp nhiều lần nhắc đến cam kết này, cùng với đề xuất về ý tưởng mở ra cơ hội để các nhà thầu có thể tham gia được theo cơ chế chỉ định thầu đối với dự án trọng điểm quốc gia.
Đề xuất phân chia gói thầu của Dự án đường sắt bắc-nam tốc độ cao thành các gói thầu trị giá 1,5 đến 2 tỷ USD đã được các nhà thầu hội viên VACC thảo luận ngay khi Chính phủ gửi đi thông điệp khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các dự án, công trình lớn của quốc gia. Phương án lập tổ hợp nhà thầu, gồm danh sách nhà thầu có thể chọn làm nhân tố chủ chốt dựa trên chấm điểm các yếu tố vốn, kinh nghiệm thực tế đã được chính các doanh nghiệp ngồi với nhau để thống nhất.
Nhưng lần này, Chủ tịch VACC bày tỏ sự nóng ruột.
“Tiến độ triển khai các dự án lớn đang được Chính phủ thực hiện rất nhanh. Chúng tôi rất mong có được cơ chế hỗ trợ, tiêu chí rõ ràng để nắm bắt tinh thần, chuẩn bị năng lực, đầu tư công nghệ, sẵn sàng nhận việc”, ông Hiệp làm rõ.
Phải thẳng thắn, lựa chọn liên kết chặt chẽ để tham gia được vào dự án lớn chưa từng có của các nhà thầu nội là một bước nhảy vọt về tư duy.
Sự trỗi dậy của khu vực tư nhân trong mỗi giai đoạn phát triển của nền kinh tế bắt nguồn từ cơ hội của thị trường, song luôn đồng điệu với những bước thay đổi trong tư duy phát triển của nền kinh tế.
Lâu nay, doanh nghiệp Việt vẫn được nhận định yếu trong liên kết. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng này. Một mặt, cách kinh doanh của mỗi doanh nghiệp chưa thật sự chuyên nghiệp, minh bạch, nên khó làm ăn chung. Mặt khác, áp lực cạnh tranh lớn, cần có đơn hàng, hợp đồng, khiến doanh nghiệp buộc phải chạy theo cuộc đua giảm giá. Quả thật, ngay trong các cuộc làm việc để phân định “vai vế” trong phương án tổ hợp nhà thầu của VACC, đề xuất đứng cùng tên để đấu thầu, nhưng “việc ai người nấy làm, cơm ai người ấy ăn” vẫn còn. Hệ quả là sức cạnh tranh của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam nhìn chung chưa có nhiều cải thiện, dù số lượng doanh nghiệp đã tăng đáng kể...
Nhưng tình thế đang xoay chuyển. Nhiều cơ hội mới mẻ, lớn lao xuất hiện khi nền kinh tế chọn mục tiêu tăng trưởng cao, tới 8,3 đến 8,5% trong năm 2025 và đạt hai con số trong những năm tiếp theo. Trong đó, rất nhiều dự án chưa từng có, cả về quy mô, tính chất như Dự án đường sắt bắc-nam tốc độ cao mà các doanh nghiệp trong nước đang đặt nhiều kỳ vọng vào việc hợp tác, cùng tham gia, cùng lớn lên.
Sự trỗi dậy của doanh nghiệp tư nhân
Sự háo hức với những ý tưởng kinh doanh, kế hoạch đầu tư lớn của giới kinh doanh vào thời điểm này nhắc Tiến sĩ Võ Trí Thành, Viện trưởng Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và Cạnh tranh nhớ lại những năm đầu sau thời kỳ đổi mới.
Khi đó, kinh tế tư nhân mới được nhìn nhận là cần có cho phát triển, song còn bị kìm kẹp đủ bề, bị coi là "con buôn, con phe". Song, chính các doanh nghiệp tư nhân, với năng lượng đặc biệt, sức chống chịu lớn đã vật lộn, bươn chải, góp phần đưa nền kinh tế dần thoát khỏi khủng hoảng, nghèo đói. Thậm chí, cứ mỗi lần nền kinh tế gặp khó-như giai đoạn chịu tác động của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1998-1999, tác động của khủng hoảng kinh tế, tài chính toàn cầu 2008-2009 hay cần chuyển lên nấc thang mới khi Việt Nam hội nhập sâu với kinh tế thế giới, doanh nghiệp tư nhân lại hiện diện đông đảo, mạnh mẽ hơn.
“Và giờ, nếu nền kinh tế muốn tăng trưởng cao, dài hạn, đòi hỏi khu vực kinh tế tư nhân càng phải mạnh mẽ, năng động hơn nữa”, ông Thành nhấn mạnh.
Nhìn nhận về khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam, Tiến sĩ Võ Trí Thành đánh giá cao những dấu ấn của doanh nghiệp tư nhân trong những bước phát triển lớn của nền kinh tế, của nhiều ngành, lĩnh vực như du lịch, chế biến, xuất khẩu thủy sản, dệt may, công nghiệp ô-tô, chế biến sữa... Thậm chí, sự trỗi dậy của nhiều vùng đất, sự chuyển mình của nhiều địa phương, các đô thị cũng gắn với những tập đoàn tư nhân lớn và hệ sinh thái của các doanh nghiệp này. Đây là điều mà nhiều chiến lược phát triển ngành giai đoạn trước không thực hiện được.
Nếu nền kinh tế muốn tăng trưởng cao, dài hạn, đòi hỏi khu vực kinh tế tư nhân càng phải mạnh mẽ, năng động hơn nữa.
Tiến sĩ Võ Trí Thành, Viện trưởng Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và Cạnh tranh
“Doanh nghiệp tư nhân không làm theo nhiệm vụ được giao. Họ nhìn ra cơ hội thị trường và quan trọng là chấp nhận cạnh tranh, chấp nhận rủi ro, thậm chí điều tiếng để đạt được mục tiêu. Có những sân bay, con đường mà doanh nghiệp tư nhân đầu tư rất lớn, chưa biết bao giờ hoàn vốn, nhưng họ quyết định làm vì mục tiêu tạo dựng hệ sinh thái du lịch nghỉ dưỡng cao cấp. Đề xuất tham gia vào các dự án lớn của doanh nghiệp tư nhân cũng vậy, họ nhìn thấy cơ hội mở ra các thị trường mới. Điểm này doanh nghiệp nhà nước không có được”, ông Thành phân tích.
Tuy vậy, ông vẫn trăn trở vì kinh tế tư nhân của Việt Nam vẫn chưa đủ mạnh để hình thành lực lượng cáng đáng sứ mệnh lớn hơn cho sự nghiệp phát triển chung. Sau dịch bệnh, những tác động khó lường của kinh tế trong nước và toàn cầu đã tác động mạnh tới sức khỏe của nhiều doanh nghiệp, khiến số doanh nghiệp chọn tạm dừng gia tăng...
Một thế hệ mới đang được hình thành
Khi nói đến những bước cải thiện rất lớn của môi trường kinh doanh Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương luôn nhấn mạnh: "Sự có mặt của Luật Doanh nghiệp năm 1999 với tinh thần người dân, doanh nghiệp được làm những gì pháp luật không cấm đã mở ra giai đoạn bùng nổ của khu vực tư nhân Việt Nam. Các phiên bản Luật Doanh nghiệp sau, với tư duy thiết lập môi trường đầu tư kinh doanh công bằng, minh bạch, theo chuẩn mực quốc tế, doanh nghiệp Việt Nam đã có thời gian để tích lũy, lớn dần lên".
Thế nhưng, cũng chính những thăng trầm của môi trường kinh doanh Việt Nam đang khiến doanh nghiệp khó lớn, khó liên kết với nhau, khó liên kết với doanh nghiệp nước ngoài trong các chuỗi giá trị toàn cầu. Thực trạng này cũng đang nổi lên là điểm yếu của doanh nghiệp Việt khi kinh tế thế giới đã bước sang giai đoạn phát triển mới, với yêu cầu, đòi hỏi rất cao về chuyển đổi số, phát triển xanh và bền vững.
Tuy nhiên, ông Cung tin rằng, thời điểm để Việt Nam sẽ có nhiều hơn doanh nghiệp mạnh, có thể vào tốp 1.000, hay tốp 500 của thế giới đang đến.
Thứ nhất, chúng ta đang có Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, với việc xác định rõ vai trò, vị trí của khu vực kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia. Vai trò này không phải được nhắc đến cho giai đoạn từ trước đến nay, mà là cho phát triển kinh tế-xã hội của đất nước trong tương lai, nghĩa là từ nay trở đi.
Thứ hai, vai trò trên của khu vực kinh tế tư nhân được gắn với yêu cầu nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững...
Chúng ta còn có Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới toàn diện công tác xây dựng, thi hành pháp luật; Nghị quyết số 57-NQ/TW về thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; và Nghị quyết số 59-NQ/TW về chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Đặc biệt, một hệ thống giải pháp khá đồng bộ, khá đầy đủ, quyết liệt được đưa ra ngay trong Nghị quyết, được thể chế hóa trong thời gian rất ngắn, với tư duy đột phá của cả hệ thống chính trị.
“Tôi hình dung môi trường kinh doanh sẽ phải đạt được yêu cầu như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói, tức là một môi trường kinh doanh mà tạo điều kiện thuận lợi cho tất cả mọi người, mọi doanh nghiệp cùng tham gia vào sản xuất, kinh doanh, sẵn sàng đổi mới, sáng tạo, tạo ra sản phẩm xã hội. Đó phải là môi trường kinh doanh thực sự thuận lợi, thực sự an tâm và thật sự an toàn cho hoạt động kinh doanh, đầu tư”, Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung phân tích.
Và đó chính là môi trường để một thế hệ doanh nghiệp Việt Nam muốn lớn, sẵn sàng thay đổi, thích nghi với những xu hướng phát triển mới và sẵn sàng “go global” (vươn ra toàn cầu) ngay tại sân nhà, trong từng dự án, hoạt động cụ thể.
Đó cũng chính là động lực để nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng cao, bền vững trong nhiều năm tới.
