Theo ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, năm 2025 được đánh giá là một trong những năm thời tiết cực đoan nhất trong nhiều năm qua, với số lượng bão và áp thấp nhiệt đới vượt trung bình. Từ đầu năm đến giữa tháng 11, trên biển Đông đã hình thành 19 xoáy thuận nhiệt đới, trong đó có 14 cơn bão và 5 áp thấp nhiệt đới.

Đáng chú ý, 10 trong số này đã ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến Việt Nam, bao gồm 6 cơn bão (số 3, 5, 6, 9, 10, 13) và 1 áp thấp nhiệt đới giữa tháng 8. Các cơn bão đổ bộ rải đều từ Bắc Bộ (Wipha, Ragasa, Matmo, ATNĐ tháng 8), Bắc Trung Bộ (Kajiki, Nongfa, Bualoi) đến Nam Trung Bộ (Kalmaegi), trong đó một số cơn bão (số 5, 10, 13) đổ bộ với cường độ mạnh. Trung Trung Bộ tuy chưa có bão đổ bộ trực tiếp nhưng vẫn chịu tác động gián tiếp của các cơn bão số 1 và 12, gây mưa lớn và lũ lụt.

Nguyên nhân chính khiến Biển Đông và Việt Nam chịu ảnh hưởng dày đặc là hoạt động mạnh bất thường của áp cao cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương. Cụ thể, từ tháng 6 đến nay, trên vùng biển Tây Bắc Thái Bình Dương, phía Bắc và Đông Bắc Philippines xuất hiện chuẩn sai dương lớn tại mực 500mb, biểu hiện cho thấy cao áp cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương mở rộng và ổn định, bao trùm hầu hết Philippines và biển Đông, đặc biệt mạnh từ tháng 8 đến nay. Cao áp này đóng vai trò điều tiết dòng gió và hình thành dải hội tụ nhiệt đới, vùng mà khi nhiệt độ mặt biển đủ ấm và đối lưu phát triển, rất dễ hình thành các xoáy thuận nhiệt đới và bão mạnh.

 Ngập lụt tại Nha Trang nhìn từ trên cao ngày 19/11

Xét về bối cảnh toàn cầu, năm 2025 cũng ghi nhận nhiều hiện tượng cực đoan: các đại dương nhiệt đới như Tây Thái Bình Dương, Bắc Ấn Độ Dương và vùng Caribe đều xuất hiện số lượng bão cao hơn trung bình nhiều năm, với các cơn bão mạnh có tốc độ gió cực đại tăng đáng kể. Hiện tượng này tương thích với xu hướng toàn cầu do nhiệt độ bề mặt biển tăng cao và biến đổi khí hậu, tạo điều kiện thuận lợi cho bão hình thành, cường độ mạnh hơn và tồn tại lâu hơn.

Như vậy, hoạt động mạnh của áp cao cận nhiệt đới kết hợp với điều kiện đại dương nóng hơn trung bình, đối lưu mạnh và dải hội tụ ổn định chính là lý do biển Đông và Việt Nam năm 2025 liên tiếp chịu ảnh hưởng của nhiều cơn bão và áp thấp nhiệt đới. 

Ứng dụng tra cứu lượng mưa tại các địa phương trong 10 năm (Ứng dụng sử dụng địa danh trước ngày 1/7/2025 để tiện tra cứu lịch sử lượng mưa):

Những quỹ đạo bất thường

Không chỉ tần suất cao, quỹ đạo các cơn bão cũng bất thường. Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, áp thấp đầu mùa ảnh hưởng trực tiếp miền Trung thay vì phía Bắc như thông lệ; cuối mùa bão, hai cơn tác động trực tiếp tới Bắc Bộ (bão số 9 và số 11) thay vì tập trung vào Trung Bộ như quy luật. Sự thay đổi này phản ánh biến động trong cấu trúc hoàn lưu quy mô lớn, chi phối hướng di chuyển và vị trí đổ bộ của bão.

Bên cạnh đó, nhiệt độ bề mặt biển trên Biển Đông năm nay cao hơn trung bình, cung cấp năng lượng tích lũy cho bão mạnh lên. Một số cơn bão điển hình như bão số 9 đạt cấp 17, giật trên 17, mặc dù suy yếu trước khi đổ bộ; bão số 10 gây gió mạnh cấp 12–14 tại Nghệ An và cấp 10–11 tại Quảng Trị.

Về mối liên hệ với biến đổi khí hậu, theo kịch bản Biến đổi khí hậu 2020 của Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ), bão trên Biển Đông có xu hướng tập trung nhiều vào cuối mùa, đồng thời cường độ mạnh – rất mạnh có khả năng gia tăng. Xu hướng này phù hợp với quan sát năm 2025: xuất hiện dồn dập, một số cơn mạnh bất thường và quỹ đạo thay đổi so với trung bình nhiều năm.

Như vậy, các biểu hiện bất thường trong hoạt động bão năm nay là kết quả kết hợp giữa biến động nội mùa, tương tác khí quyển – đại dương và xu thế dài hạn của biến đổi khí hậu. Dù chưa thể khẳng định biến đổi khí hậu gây ra trực tiếp từng cơn bão riêng lẻ, nhưng bức tranh tổng thể cho thấy khí hậu ấm lên đang góp phần gia tăng cường độ, mở rộng phạm vi ảnh hưởng và thay đổi thời điểm hoạt động của bão trên Biển Đông.

Tần suất bão/áp thấp nhiệt đới cao hơn trung bình nhiều năm

Thực tế trong các tháng vừa qua cho thấy cường độ và tần suất xuất hiện của bão, áp thấp nhiệt đới và các đợt mưa lớn ở Việt Nam tăng mạnh, gây ra các hiện tượng lũ quét, ngập lụt và sạt lở đất kéo dài trên phạm vi rộng từ Bắc Bộ đến Tây Nguyên. Theo ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, điều này phản ánh mức độ tác động đặc biệt nghiêm trọng của hệ thống thời tiết cực đoan năm 2025, với một số nguyên nhân nổi bật khiến phạm vi thiệt hại xảy ra ở nhiều nơi là do:

Tính đến nửa đầu tháng 11/2025, trên Biển Đông đã xuất hiện 19 cơn bão/áp thấp nhiệt đới (14 cơn bão và 5 áp thấp nhiệt đới). Trong đó các cơn bão số 1, 3, 5, 10, 11 và 13 đều gây mưa lớn trên diện rộng. Hầu hết các đợt mưa đều đạt phổ biến 150–400 mm, nhiều nơi vượt 500–600 mm. Số lượng bão/áp thấp nhiệt đới nhiều hơn trung bình nhiều năm là nguyên nhân trực tiếp làm gia tăng các đợt lũ dồn dập từ tháng 6 đến tháng nửa đầu tháng 11/2025.

Các đợt mưa xuất hiện theo dồn dập theo chu kỳ ngắn: Mưa do bão số 1 chỉ hơn một tháng sau lại có mưa lớn do bão số 3, tiếp theo là bão số 5, 10, 11 và 13. Mỗi đợt mưa đều kéo theo một đợt lũ, khiến đất đá chưa kịp phục hồi, đặc biệt ở nơi địa hình vùng núi.

Năm 2025 ghi nhận sự hoạt động mạnh của bão/áp thấp nhiệt đới, kết hợp với một số hình thế thời tiết khác như: Dải hội tụ nhiệt đới, Gió mùa Tây Nam/Đông Bắc liên tục tăng cường.

Chẳng hạn, bão số 10 gây mưa lớn không chỉ đơn thuần do hoàn lưu bão sau mà còn do kết hợp với dải hội tụ nhiệt đới hoạt động trước đó làm gia tăng lượng mưa: ở Bắc Bộ từ ngày 25-30/9 có mưa diện rộng với tổng lượng mưa phổ biến từ 150-400mm, có nơi cao hơn; ở Trung Bộ từ ngày 26-30/9, có mưa to đến rất to với tổng lượng mưa phổ biến từ 300-450mm, trong đó khu vực Thanh Hóa-Nghệ An có tổng lượng mưa từ 450-600mm, có nơi trên 600mm.

Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia đánh giá đợt mưa lũ Nam Trung Bộ từ ngày 16 đến 22/11 là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử. Lượng mưa tại nhiều trạm như Sơn Hòa (Đắk Lắk) 601mm hay Quy Nhơn (Gia Lai) 380mm đều vượt các kỷ lục lịch sử từng ghi nhận, trong khi một số trạm khác như Sơn Thành Tây, Sơn Thành Đông, Hòa Mỹ Tây, Sông Hinh ghi nhận tới 1.000 - 1.200mm chỉ trong vài ngày.

Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng. Ngoài ra lượng mưa tích lũy từ tháng 10 đến giữa tháng 11/2025 đã đạt mức rất cao, cao hơn trung bình nhiều năm 120-200%, khiến đất đai bão hòa. Khi bước vào đợt mưa chính, chỉ cần thêm 300-500mm mưa bổ sung là đã hình thành lũ lớn.

Khu vực chịu tác động lớn nhất đều là: Vùng núi cao, dốc (Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ); Đất phong hóa mạnh; Bị bão hòa nước do nhiều đợt mưa liên tục. Sau 2–3 đợt mưa lớn liên tiếp, đất không còn khả năng thấm. Chỉ cần mưa 100–150 mm là có thể kích hoạt lũ quét, trượt lở đất quy mô lớn, đặc biệt ở Lào Cai, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Quảng Ngãi, Kon Tum, Lâm Đồng…

Biến đổi khí hậu làm tăng nhiệt độ, hàm lượng hơi nước trong khí quyển, Cường độ mưa cực trị, khả năng duy trì các hệ thống gây mưa kéo dài.

Bão trên Biển Đông có xu hướng gia tăng

Trong 30 năm qua, tổng số bão/áp thấp nhiệt đới hoạt động trên Biển Đông cho thấy xu thế tăng dần theo thập kỷ: 116 cơn (1996–2005), 126 cơn (2006–2015) và 136 cơn (2016–nay). Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, số lượng bão trong mỗi giai đoạn 10 năm tăng khoảng 10 cơn. Mức tăng này không quá lớn nhưng khá ổn định, cho thấy hoạt động bão trên Biển Đông có xu hướng gia tăng nhẹ trong các thập kỷ gần đây.

Đặc biệt trong 10 năm gần đây số lượng bão/áp thấp nhiệt đới mỗi năm là cao hơn rõ rệt so với các giai đoạn trước đó  như  là năm 2013 (19 cơn), 2017 (20 cơn), 2020 (15 cơn), 2025 (19 cơn đến nay). Tính từ đầu năm đến giai đoạn nửa đầu tháng 11, các năm như 2013 đã có 18 cơn ( 13 bão + 5 áp thấp nhiệt đới), năm 2017: 17 cơn (13 bão + 4 áp thấp nhiệt đới), năm 2025: 19 cơn (14 bão + 5 áp thấp nhiệt đới).

Đáng chú ý năm 2025, xoáy thuận nhiệt đới đầu tiên xuất hiện là áp thấp nhiệt đới trong tháng 2/2025. Từ ngày 11/6 (xuất hiện cơn bão số 1) đến nay đã có 18 cơn (14 bão + 4 áp thấp nhiệt đới), trung bình cứ khoảng 1 tháng xuất hiện 3,5 cơn bão/áp thấp nhiệt đới.

Hiện tại chưa thể kết luận hiện nay khí hậu đang bước vào “chu kỳ thời tiết cực đoan mới”, tuy nhiên trong bối cảnh biến đổi khí hậu như hiện nay thì các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng có xu hướng gia tăng, cả về cường độ, cũng như tần suất.

Dự báo định lượng mưa vẫn là thách thức

Trong những năm gần đây, công tác dự báo và cảnh báo sớm của ngành khí tượng thủy văn đã đạt nhiều tiến bộ đáng kể. Ngành đã ứng dụng các mô hình dự báo số thế hệ mới với độ phân giải cao, tăng cường mạng lưới radar và trạm quan trắc tự động, đồng thời số hóa hệ thống cảnh báo đa kênh, giúp thông tin đến người dân và địa phương nhanh và chính xác hơn.

Việc xây dựng bản đồ cảnh báo theo tác động cho phép địa phương không chỉ biết lượng mưa mà còn chủ động nắm được những khu vực có nguy cơ ngập lụt, lũ quét hay sạt lở, từ đó triển khai ứng phó hiệu quả. Quy trình phối hợp liên ngành cũng ngày càng chặt chẽ, góp phần nâng cao khả năng phòng tránh.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục. Dự báo định lượng mưa, đặc biệt là mưa lớn cục bộ ở địa hình miền núi, vẫn là thách thức do giới hạn của khoa học công nghệ hiện nay; ngay cả các nước tiên tiến như Mỹ, châu Âu, Trung Quốc hay Hàn Quốc cũng gặp khó khăn trong dự báo mưa cực đoan.

Ở Việt Nam, điều kiện địa hình phức tạp, dữ liệu quan trắc còn hạn chế, cùng với hệ thống quan trắc ở vùng sâu, vùng xa chưa đồng bộ, đôi khi dẫn đến chậm trễ thông tin. Đây là những vấn đề cần được đầu tư và cải thiện để nâng cao hơn nữa độ chính xác dự báo và khả năng cảnh báo sớm trong thời gian tới.

Cần coi công tác phòng chống thiên tai là nhiệm vụ thường xuyên

Từ thực tế năm bão dữ 2025 với hàng loạt cơn bão mạnh, mưa lớn cực đoan và nhiều vụ sạt lở nghiêm trọng, có thể thấy tác động của biến đổi khí hậu đã không còn là cảnh báo xa vời mà đang diễn ra ngay trước mắt. Để chủ động thích ứng và giảm thiểu rủi ro, theo chuyên gia Mai Văn Khiêm, cả chính quyền và người dân cần tập trung vào một số khuyến nghị trọng tâm.

Trước hết, các cấp chính quyền cần coi công tác phòng chống thiên tai là nhiệm vụ thường xuyên, không chỉ trong mùa mưa bão. Việc cập nhật và hoàn thiện kịch bản ứng phó phải dựa trên dữ liệu thực tế mới nhất, nhất là bản đồ nguy cơ sạt lở, ngập sâu theo từng thôn, bản. Cần tăng đầu tư cho hệ thống quan trắc tự động, cảnh báo sớm và số hóa quản lý rủi ro thiên tai; đồng thời siết chặt quản lý đất đai, hạn chế xây dựng tại khu vực chân núi, ven sông suối hay vùng có nguy cơ cao. Công tác diễn tập, tập huấn địa phương, đặc biệt là cấp xã, phải được tổ chức thường niên và thực chất, giúp lực lượng cơ sở xử lý tình huống nhanh và hiệu quả hơn.

Đối với người dân, điều quan trọng nhất là nâng cao nhận thức và kỹ năng phòng tránh thiên tai. Mỗi gia đình cần chủ động theo dõi bản tin cảnh báo từ cơ quan khí tượng thủy văn, chuẩn bị sẵn phương án di dời, nhu yếu phẩm và nắm rõ điểm sơ tán an toàn. Việc gia cố nhà cửa trước mùa bão, không chủ quan khi mưa lớn kéo dài, và tuyệt đối tránh đi lại qua suối, tràn khi nước dâng là những hành động nhỏ nhưng cứu được nhiều mạng người. Về lâu dài, người dân cần tham gia tích cực vào các hoạt động bảo vệ rừng, hạn chế phá rừng làm nương rẫy để giảm nguy cơ lũ quét, sạt lở.

Năm 2025 cho thấy thiên tai ngày càng cực đoan và bất định; vì vậy, chỉ khi chính quyền chủ động – người dân cảnh giác – cộng đồng cùng tham gia thì mới có thể giảm thiểu thiệt hại và hướng tới phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày một rõ rệt.