Quân đội góp phần giữ vững chủ quyền, đồng hành cùng gỡ “thẻ vàng” IUU

Thực trạng IUU: Cảnh báo chưa được gỡ, thách thức vẫn còn

Tại Phiên họp thứ 14 của Ban Chỉ đạo quốc gia về IUU ngày 23/9/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định: “Gỡ thẻ vàng không chỉ là yêu cầu kinh tế mà là danh dự quốc gia”. Dù Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng các vi phạm IUU vẫn diễn biến phức tạp. Tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài tuy có giảm nhưng vẫn còn, ảnh hưởng tới uy tín quốc gia. Tình trạng mất kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS) tiếp diễn: từ đầu năm đến nay đã có 193 tàu mất kết nối quá 6 giờ, 24 tàu mất kết nối quá 10 ngày. Khoảng 9.000 tàu cá chưa được cấp phép hợp lệ. Quản lý tại một số địa phương còn buông lỏng; ngư dân một số nơi còn tư tưởng đối phó. Truy xuất nguồn gốc thủy sản còn nhiều lỗ hổng.

Quân đội: Lực lượng trụ cột trong cuộc chiến chống IUU

Thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW của Ban Bí thư và Công điện 122 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Quốc phòng đã thành lập Ban Chỉ đạo phòng, chống IUU trong toàn quân. Lực lượng hải quân, cảnh sát biển, bộ đội biên phòng, cùng các quân khu, quân chủng đã vào cuộc đồng bộ, tổ chức các cuộc họp chuyên đề, bám sát địa bàn.

Phó Tổng Tham mưu trưởng Thái Đại Ngọc được giao trách nhiệm chỉ huy toàn diện công tác triển khai. Đồng chí trực tiếp chỉ đạo việc thiết lập cơ chế phối hợp, giám sát hành trình, kết nối dữ liệu và điều phối các lực lượng. Chỉ đạo đồng bộ, xuyên suốt từ trung ương đến địa phương.

Các đơn vị đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó có việc thiết lập hệ thống kiểm soát tàu cá ra vào cảng theo thời gian thực, phối hợp với Cục Thủy sản và lực lượng kiểm ngư để xác định vùng hoạt động, số hiệu tàu, và giám sát hành trình trên biển.

Hệ thống giám sát tàu cá theo thời gian thực: Đột phá trong quản lý hiện đại, siết chặt kỷ cương trên biển

Một trong những bước tiến mang tính nền tảng trong công tác phòng, chống khai thác IUU thời gian qua là việc xây dựng và vận hành hệ thống giám sát hành trình tàu cá theo thời gian thực, do Bộ Quốc phòng chủ trì, phối hợp với các lực lượng chức năng và địa phương ven biển. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Tổng Tham mưu, hệ thống này đã trở thành công cụ chủ lực trong công tác kiểm tra, kiểm soát, cảnh báo và xử lý vi phạm ngay từ khi tàu cá bắt đầu hành trình ra khơi.

Cụ thể, toàn bộ dữ liệu hành trình tàu cá từ các trạm kiểm soát biên phòng tại cửa biển, cảng cá được thu thập, mã hóa và truyền tải về trung tâm điều hành đặt tại Bộ Tư lệnh 86, đơn vị đầu não về công nghệ thông tin của Bộ Quốc phòng. Tại đây, thông tin về vị trí, vận tốc, trạng thái kết nối thiết bị VMS (hệ thống giám sát hành trình), vùng hoạt động của hàng chục nghìn tàu cá được giám sát đồng bộ, liên tục 24/24 giờ.

Hệ thống cho phép cảnh báo sớm các dấu hiệu vi phạm như: tàu đi vào vùng biển nước ngoài, tắt VMS, di chuyển bất thường, hoặc neo đậu không đúng khu vực cho phép. Nhờ đó, các lực lượng hải quân, cảnh sát biển, biên phòng... có thể nhanh chóng xác minh, triển khai kiểm tra thực địa và ngăn chặn kịp thời các hành vi khai thác bất hợp pháp ngay từ trứng nước.

Không chỉ dừng ở việc thu nhận và giám sát, dữ liệu còn được phân tích, đánh giá để phục vụ ra quyết định chỉ huy, điều động lực lượng thực thi pháp luật trên biển. Từ đó, nâng cao chất lượng quản lý nghề cá theo hướng hiện đại, minh bạch và hiệu quả.

Thực tế thời gian qua cho thấy, việc áp dụng hệ thống giám sát thời gian thực đã góp phần giảm mạnh số lượng tàu vi phạm IUU, đặc biệt tại các địa phương trọng điểm như Cà Mau, Kiên Giang và phường Bà Rịa-Vũng Tàu (Thành phố Hồ Chí Minh)… Đây được xem là bước đột phá trong việc siết chặt kỷ cương khai thác, đồng thời nâng tầm công tác bảo vệ chủ quyền biển đảo trong tình hình mới.

Chuyển đổi số, quản lý liên ngành, minh bạch nguồn gốc thủy sản: Quân đội là lực lượng nòng cốt điều phối

Xác định rõ chuyển đổi số là một trụ cột quan trọng trong công tác phòng, chống khai thác IUU, Quân đội nhân dân Việt Nam đã chủ động phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công an, Bộ Khoa học và Công nghệ… cùng các tỉnh, thành phố ven biển để triển khai đồng bộ các giải pháp kết nối thông tin, quản lý liên ngành, từng bước xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung phục vụ kiểm soát nghề cá quốc gia.

Trọng tâm được ưu tiên là tại 51 cảng cá đủ điều kiện xác nhận nguồn gốc thủy sản. Tại đây, các đơn vị trong quân đội đã tham gia trực tiếp cùng các cơ quan chức năng cập nhật, rà soát đầy đủ hồ sơ pháp lý, giấy phép khai thác, thông tin kỹ thuật của tàu cá. Công tác kiểm tra được tiến hành nghiêm ngặt, phân định rõ khu vực neo đậu giữa các tàu đủ điều kiện và tàu chưa đủ điều kiện ra khơi. Việc sắp xếp, tổ chức luồng tuyến, vùng neo đậu được thực hiện đúng quy định, gắn trách nhiệm cụ thể cho từng địa phương, từng lực lượng.

Bên cạnh đó, các hệ thống dữ liệu liên thông giữa biên phòng, cảnh sát biển, kiểm ngư và chính quyền địa phương được xây dựng và duy trì thường xuyên. Mọi thông tin về tàu cá vi phạm quy định IUU, từ mất tín hiệu giám sát hành trình đến vượt ranh giới vùng biển cho phép, đều được truyền trực tiếp không chỉ về Bộ Tư lệnh 86 để xử lý bước đầu, đồng thời được gửi tới chính quyền địa phương nơi tàu đăng ký để tổ chức xử lý tận gốc, minh bạch và đúng pháp luật.

Đây là một thay đổi căn bản trong cách tiếp cận: từ xử lý phân tán, manh mún, sang một quy trình liên ngành, tập trung và có cơ chế hậu kiểm rõ ràng. Thượng tướng, Phó Tổng Tham mưu trưởng Thái Đại Ngọc đã nhấn mạnh: “Thông tin phải đến đúng nơi, đúng người chịu trách nhiệm; xử lý phải có đầu ra, có báo cáo, có giám sát lại”.

Thông qua việc thực hiện đồng bộ chuyển đổi số, lực lượng quân đội không chỉ góp phần thiết lập một hệ thống giám sát nghề cá hiện đại, hiệu quả, mà còn đặt nền móng cho việc truy xuất nguồn gốc thủy sản một cách minh bạch, theo đúng yêu cầu của thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường châu Âu. Đồng thời, đây cũng là bước tiến trong cải cách hành chính và hiện đại hóa ngành thủy sản theo hướng trách nhiệm, bền vững và hội nhập sâu rộng.

Thi đua chống IUU, xử lý nghiêm sai phạm: Quân đội tiên phong hành động

Với tinh thần “đã làm là làm đến nơi, đến chốn”, các lực lượng như hải quân, cảnh sát biển, bộ đội biên phòng đã chủ động phát động và ký kết phong trào thi đua thực hiện nghiêm công tác phòng, chống khai thác IUU. Đây không chỉ là phong trào nội bộ mà là cam kết trách nhiệm với Đảng, Nhà nước và nhân dân về việc giữ gìn trật tự, kỷ cương trên biển.

Các đơn vị thường xuyên tổ chức tuần tra, kiểm tra giấy phép hoạt động nghề cá, giám sát hành trình của tàu cá, đối chiếu tín hiệu VMS để phát hiện hành vi ngắt thiết bị, vượt ranh giới khai thác. Bất kỳ trường hợp vi phạm nào cũng đều được lập biên bản tại chỗ, sau đó hồ sơ được chuyển về địa phương có tàu vi phạm để xử lý theo đúng quy định của pháp luật.

Đặc biệt, theo chỉ đạo từ Bộ Tổng tham mưu, quá trình xử lý vi phạm không kết thúc ở việc “phát hiện và bàn giao”, mà phải được khép kín theo chu trình: kiểm tra, lập biên bản, gửi về địa phương, theo dõi xử lý và báo cáo kết quả về Ban Chỉ đạo Trung ương. Việc này nhằm bảo đảm trách nhiệm đến cùng, tránh tình trạng “làm xong là xong” như từng xảy ra trước đây.

Qua phong trào thi đua này, không chỉ ý thức và trách nhiệm của các đơn vị được nâng cao mà còn tạo áp lực tích cực buộc các địa phương vào cuộc quyết liệt hơn, từ đó tạo ra sự chuyển biến rõ nét trong công tác kiểm soát, xử lý vi phạm IUU trên toàn quốc.

Phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong và ngoài quân đội

Lực lượng hải quân, cảnh sát biển, biên phòng, và các quân khu đã ký kết phong trào thi đua, cùng với sự phối hợp của lực lượng kiểm ngư địa phương để xử lý nghiêm các vi phạm. Việc xử lý không chỉ dừng ở kiểm tra giấy tờ mà còn quản lý vùng hoạt động, kiểm soát tàu ra/vào, theo dõi việc neo đậu và chuyển tải sản phẩm khai thác. Thông tin các tàu vi phạm IUU không chỉ được chuyển cho biên phòng như trước mà đã được Bộ Quốc phòng chỉ đạo gửi trực tiếp về các địa phương để xử lý triệt để, đồng thời yêu cầu địa phương báo cáo lại kết quả xử lý.

Những khó khăn, vướng mắc và kiến nghị

Tại phiên họp ngày 23/9, Thượng tướng Thái Đại Ngọc cũng thẳng thắn chỉ ra một số bất cập đó là nhiều địa phương chưa thực hiện hiệu quả việc chuyển đổi số trong quản lý tàu cá. Tình trạng tàu cá của địa phương này neo đậu tại địa phương khác gây lộn xộn, khó kiểm soát. Đặc biệt, một số doanh nghiệp còn "móc nối", thu mua sản phẩm từ tàu cá hoạt động trái phép trên vùng biển nước ngoài. Việc xác định nguồn gốc thủy sản còn thiếu chặt chẽ, tiềm ẩn rủi ro lớn.

Từ đó, Thượng tướng Thái Đại Ngọc đề nghị Chính phủ chỉ đạo mạnh hơn về cơ chế phối hợp liên ngành, tăng cường vai trò quản lý của địa phương, hoàn thiện chính sách hậu kiểm, đồng thời khen thưởng và xử lý nghiêm các địa phương không thực hiện nghiêm túc nhiệm vụ.

Thủ tướng giao nhiệm vụ trọng tâm cho quân đội: Tăng cường lực lượng, dẫn dắt chuyển đổi số, giám sát tận gốc

Tại phiên họp Ban Chỉ đạo quốc gia về IUU chiều 23/9/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã giao nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng và toàn diện cho lực lượng Quân đội nhân dân Việt Nam trong công tác đấu tranh chống khai thác IUU. Theo đó, quân đội được yêu cầu tiếp tục tăng cường hiện diện, lực lượng thực thi pháp luật trên biển, đặc biệt là tại các khu vực biển xa, vùng giáp ranh và vùng chồng lấn nhạy cảm, vừa để kiểm soát chặt chẽ hoạt động khai thác thủy sản, vừa khẳng định và bảo vệ chủ quyền quốc gia.

Song song với đó, Thủ tướng nhấn mạnh vai trò của quân đội trong việc hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành, bảo đảm vận hành hiệu quả, tránh tình trạng chồng chéo chức năng giữa các lực lượng, từ trung ương tới địa phương. Cùng với đó, Người đứng đầu Chính phủ giao Tập đoàn Công nghiệp-Viễn thông Quân đội (Viettel) phối hợp chặt chẽ với các địa phương triển khai công tác chuyển đổi số trong công tác quản lý, bảo đảm hoàn thành trước ngày 15/10/2025. Bộ Quốc phòng được giao làm lực lượng nòng cốt, chủ trì, hướng dẫn và phối hợp tổ chức thực hiện.

Một trọng trách quan trọng khác được giao là chủ động đề xuất và xây dựng mô hình chuyển đổi số điểm tại các tỉnh, thành phố ven biển trọng điểm. Đây sẽ là cơ sở để nhân rộng các mô hình quản lý nghề cá hiện đại, gắn kết chặt chẽ giữa dữ liệu, công nghệ, trách nhiệm quản lý. Ngoài ra, quân đội cũng được giao nhiệm vụ giám sát toàn diện quá trình cấp phép, hậu kiểm, xử lý vi phạm IUU, với yêu cầu xuyên suốt là phải bảo đảm công khai, minh bạch và không để xảy ra tiêu cực trong quá trình thực hiện.

Thủ tướng đặc biệt lưu ý: nếu phát hiện địa phương buông lỏng, thiếu trách nhiệm, không xử lý đến nơi đến chốn, thì các lực lượng cần kiến nghị xử lý nghiêm theo quy định, không để ảnh hưởng tới nỗ lực chung của cả hệ thống chính trị.

Quân đội nhân dân Việt Nam đang đóng vai trò trung tâm trong việc giữ vững trật tự trên biển, góp phần quan trọng vào nỗ lực quốc gia trong việc phòng, chống khai thác IUU. Không chỉ là trách nhiệm đối với "thẻ vàng" của EC, mà đây còn là một phần thiết yếu trong việc bảo vệ chủ quyền, bảo đảm an ninh biển đảo, và phát triển kinh tế biển bền vững.

Việc phối hợp giữa các lực lượng, chuyển đổi số trong quản lý, và sự vào cuộc thực chất từ các địa phương là điều kiện tiên quyết để Việt Nam không chỉ gỡ "thẻ vàng", mà còn xây dựng được một ngành thủy sản hiện đại, minh bạch và có trách nhiệm với cộng đồng quốc tế.

Trong giai đoạn nước rút trước khi EC sang kiểm tra (dự kiến tháng 10/2025), Quân đội nhân dân Việt Nam tiếp tục là lực lượng tiên phong, vừa thực thi pháp luật, vừa đồng hành cùng ngư dân và địa phương, với mục tiêu sớm đưa ngành thủy sản thoát khỏi cảnh báo, phát triển bền vững và hội nhập sâu với thế giới