Hiện thực hóa khát vọng hùng cường: “Đi sau nhưng vượt trước” bằng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo

Bộ tứ nghị quyết - động lực mở đường cho khát vọng hùng cường

Chiều 5/9, tại Trung tâm Triển lãm quốc gia (Đông Anh, Hà Nội), Báo Nhân Dân tổ chức Tọa đàm “Khát vọng về một Việt Nam hùng cường trong kỷ nguyên số và phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ”.

Với mục tiêu góp phần làm sáng rõ hơn con đường hiện thực hóa khát vọng hùng cường của đất nước, tọa đàm là một điểm nhấn quan trọng trong khuôn khổ Triển lãm 95 năm Cờ Đảng soi đường, thu hút sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học, đại diện doanh nghiệp cùng đông đảo bạn trẻ.

Trong không khí cởi mở và sôi nổi, các đại biểu tập trung thảo luận về 4 nghị quyết quan trọng vừa được Bộ Chính trị ban hành - được coi là “tứ trụ” thể chế nền tảng cho phát triển: Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 59-NQ/TW về chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng; Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới toàn diện công tác xây dựng và thi hành pháp luật; và Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển mạnh mẽ khu vực kinh tế tư nhân.

Chia sẻ tại tọa đàm, PGS, TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nguyên thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách quốc gia cho biết: “Chúng ta từng vững vàng trong các cuộc chiến đấu bảo vệ đất nước nhưng chưa thực sự mạnh ở mặt kinh tế. Sau gần 40 năm Đổi mới, hiện nay chúng ta vẫn chỉ đạt thu nhập ở mức trung bình thấp. Như vậy, thực tế kinh tế chưa thể sánh vai cùng thế giới”.

Theo ông, khát vọng về một Việt Nam hùng cường trước hết là “dân giàu, thịnh vượng”. Giàu có về vật chất, về tinh thần sáng tạo, và quan trọng hơn cả là giàu có về kinh tế. Một đất nước hùng cường phải độc lập, tự chủ về kinh tế, làm chủ vận mệnh phát triển của mình và có trách nhiệm với thế giới.

Trong tiêu chuẩn của sức mạnh quốc gia, “Việt Nam cần chứng minh được năng lực sáng tạo đỉnh cao của khoa học công nghệ. Đây là tiêu chuẩn quan trọng nhất” - PGS, TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh.

Từ góc nhìn thể chế, ông Thiên nêu rõ, 4 nghị quyết của Bộ Chính trị vừa ban hành chính là 4 trụ cột then chốt: Phát triển mạnh mẽ khu vực kinh tế tư nhân; xây dựng Nhà nước kiến tạo phát triển; đột phá khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; hội nhập và liên kết quốc tế. “Bốn trụ cột mở ra không gian phát triển mới, mở ra cánh cửa hùng cường của Việt Nam”, ông khẳng định.

Ở lĩnh vực giáo dục-đào tạo, GS, TS Lê Anh Tuấn, Chủ tịch Hội đồng Đại học, Đại học Bách khoa Hà Nội, bổ sung: “Trong 4 trụ cột, Nghị quyết 57 là trụ cột chuyển biến khát vọng hùng cường của Việt Nam ra thế giới. Để làm nghiên cứu khoa học và chuyển đổi số thì cần nhân lực. Việc thúc đẩy phát triển nhân lực là bước đi chiến lược, quan trọng trong bối cảnh hiện nay”.

Ông cho biết, Nghị quyết của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã thổi vào hệ thống giáo dục một làn gió mới, tạo nguồn nhân lực để thực hiện 4 trụ cột. Trong thời đại số, đào tạo phải thay đổi mạnh mẽ, hướng đến trình độ cao, chất lượng cao.

Ông Tuấn nêu thực tế, tỷ lệ người lao động của Việt Nam rất cao nhưng tỷ lệ được đào tạo sau phổ thông lại thấp so khu vực và thế giới, khi chỉ 12,7% tốt nghiệp đại học, trong khi các nước trong khu vực là khoảng 20%, còn các nước phát triển đạt 40-50%. “Không có nhân lực trình độ cao thì không thể thực hiện được các nhiệm vụ quan trọng”, GS, TS Lê Anh Tuấn nhấn mạnh.

Từ phía doanh nghiệp, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Viettel Nguyễn Đạt phân tích: Chuyển đổi số là một cuộc cách mạng khoa học công nghệ, tương tự như các cuộc cách mạng về công cụ lao động, động cơ hơi nước hay Công nghiệp 4.0. Chuyển đổi số giúp thay đổi phương thức sản xuất, gia tăng năng lực cạnh tranh. Ông dẫn thí dụ điển hình: Trước đây để kinh doanh vận tải cần sở hữu ô-tô và gọi điện thoại đặt xe, nhưng với Uber hay Grab, nhờ tận dụng xe dư thừa và ứng dụng công nghệ, cả thị trường đã thay đổi.

“Cuộc cách mạng này cần trí tuệ, và đây là lợi thế của người Việt Nam vốn thông minh, chăm chỉ. Nếu tận dụng tốt, Việt Nam có thể vươn ra thế giới”, ông Nguyễn Đạt chia sẻ.

Cơ hội vàng và những rào cản cần tháo gỡ

Trong phần thảo luận, các diễn giả đặc biệt tập trung vào Nghị quyết 57-NQ/TW, được coi là “nghị quyết đi đầu” trong bộ tứ nghị quyết trên. PGS, TS Trần Đình Thiên dẫn lại lịch sử: Ngay từ Đại hội lần thứ IV của Đảng năm 1975, sau khi thống nhất đất nước, chúng ta đã xác định khoa học kỹ thuật là then chốt. Hai mươi năm sau, cùng với thế giới, Việt Nam bước vào nhịp phát triển mới với kinh tế tri thức. Đến nay, Nghị quyết 57 đặt khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo ở vị trí đột phá, mở ra cơ hội để đất nước vượt lên.

Theo ông, việc Tổng Bí thư Tô Lâm đặt vấn đề chuyển đổi số đã đánh dấu bước ngoặt trong nhận thức. “Chuyển đổi số công nghệ cao trở thành xu thế, định hướng cho tầm nhìn của Việt Nam, được coi là động lực chủ yếu cho phát triển”, ông khẳng định.

Từ thực tiễn doanh nghiệp, ông Nguyễn Đạt cho rằng, Nghị quyết 57 đã “cởi trói” cho các doanh nghiệp nghiên cứu khoa học công nghệ. “Là doanh nghiệp nhà nước, Viettel từng chịu nhiều ràng buộc, trong khi đặc thù của nghiên cứu khoa học công nghệ là gắn liền với thất bại. Nghị quyết cho phép đầu tư mạo hiểm, dành quỹ cho nghiên cứu khoa học công nghệ, tháo gỡ những thủ tục phức tạp trước đây”, ông dẫn chứng.

Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, các diễn giả đều thẳng thắn chỉ ra nhiều rào cản. PGS, TS Trần Đình Thiên cho rằng, Việt Nam chưa chuẩn bị đầy đủ điều kiện để triển khai một xã hội chuyển đổi số. “Điểm nghẽn của điểm nghẽn” là hạn chế về sáng tạo cá nhân, cùng với các nút thắt thể chế cần phải được tháo gỡ để khu vực tư nhân phát triển. Năng lực về vốn, quản trị, công nghệ còn yếu, trong khi sự liên kết sức mạnh trong nước và quốc tế chưa đủ mạnh.

GS, TS Lê Anh Tuấn nêu bật nút thắt trong đào tạo đó là sự lệch pha giữa nhu cầu kỹ năng số và chương trình đào tạo. Kỹ năng số chưa được đưa vào giảng dạy, giáo viên và giảng viên chưa được trang bị đầy đủ năng lực số. “Nếu không có bình dân học vụ số cho toàn dân, không đào tạo đội ngũ làm chủ trí tuệ nhân tạo và công nghệ mới, chúng ta sẽ tụt hậu và tạo ra khoảng cách lớn với thế giới”, ông cảnh báo.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Nguyễn Đạt cho rằng, thách thức ở việc chúng ta không quen cách làm việc mới vì phải thay đổi toàn bộ quy trình làm việc và cách thức làm việc.

Ông Đạt chia sẻ kinh nghiệm từ Viettel: “Chuyển đổi số buộc phải thay đổi toàn bộ quy trình làm việc. Nếu trước đây một ngày tôi phải ký hàng nghìn văn bản giấy, nay nhờ quy trình số hóa, mọi chỉ tiêu minh bạch và giúp giải quyết khối lượng công việc lớn hơn nhiều. Tuy nhiên, kỹ năng của người dùng vẫn là thách thức. Ngay trong dịch vụ công, nhiều nhân viên chưa thật sự thành thạo”.

Các ý kiến thống nhất rằng, chuyển đổi số là cơ hội vàng để Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển, nhưng nếu không tháo gỡ kịp thời rào cản về thể chế, đào tạo và kỹ năng, cơ hội này có thể bị bỏ lỡ.

Chiến lược “Đi sau nhưng vượt trước”

Trước câu hỏi từ phía khán giả liên quan Việt Nam sẽ đi con đường nào, PGS, TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh: “Việt Nam đang lựa chọn cách đi khác: Đi sau nhưng vượt trước, không đi theo mới có thể tiến kịp bước tiến của nhân loại. Không chỉ nỗ lực, mà còn phải thông minh và khôn ngoan hơn”.

Theo ông, điều này thể hiện ở chiến lược “làm bạn với tất cả”, mở cửa hội nhập, mời gọi kết nối để hỗ trợ và cùng Việt Nam phát triển. Việc nhiều “đại bàng” quốc tế đến Việt Nam đầu tư cần được nhìn nhận như cơ hội hợp tác, cùng phát triển, thay vì chỉ là dòng vốn đơn thuần.

Đối với câu hỏi liên quan khu vực tư nhân, các diễn giả khẳng định vai trò then chốt của Nghị quyết 68-NQ/TW. PGS, TS Trần Đình Thiên cho rằng: “Khi triển khai Nghị quyết 68, Chính phủ đã nhấn mạnh không còn giới hạn nào đặt ra cho tư nhân. Thị trường cần được tự do cạnh tranh để phát huy năng lực của mình. Doanh nghiệp khởi nghiệp, sáng tạo cũng có nội dung ưu đãi riêng, mở ra cách tiếp cận mới, hỗ trợ mạnh mẽ hơn”.

GS, TS Lê Anh Tuấn nhấn mạnh đến sự hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, đưa quan hệ “ba nhà” - nhà nước, nhà trường, nhà doanh nghiệp (kể cả doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước) cùng phát triển. Trong đó, nhà nước đóng vai trò “bà đỡ”, kiến tạo và đầu tư "mồi", tạo điều kiện huy động nguồn lực tài chính, ngân sách phát triển các sản phẩm chiến lược, công nghệ lõi.

Khi ba nhà kết nối chặt chẽ, doanh nghiệp tư nhân sẽ tham gia chủ động trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; còn viện, trường cung cấp nguồn nhân lực, đồng thời cùng doanh nghiệp bàn thảo, hoàn thiện ý tưởng công nghệ ngay từ đầu. Quá trình này không chỉ định hình tầm nhìn thị trường cho sản phẩm mà còn bảo đảm nguồn lực đầu tư từ cả nhà nước và doanh nghiệp.

Theo ông Tuấn, mô hình này sẽ mở ra cơ hội lớn để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy sáng tạo, đồng thời đưa các sản phẩm công nghệ Việt Nam ra thị trường với khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Kết thúc tọa đàm, các diễn giả gửi thông điệp đến cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. GS, TS Lê Anh Tuấn khẳng định: Người trẻ cần phải có nền tảng chuyên môn tốt, có trí tuệ, sức sáng tạo để đưa ra những định hướng tương lai tốt nhất; đồng thời thích ứng nhanh, có trách nhiệm với cá nhân, cộng đồng và thế giới.

Ông Nguyễn Đạt nhấn mạnh tố chất cần cù, chịu khó, nhẫn nại, khiêm tốn của người Việt, đồng thời khuyến khích: “Hãy yêu thích công việc của mình, kể cả khi chưa được người khác yêu thích. Sáng tạo chính là làm việc cũ theo cách mới”.