Ngay trong những ngày đầu cách mạng, tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt của Hồ Chí Minh về quân sự chính là “người trước, súng sau”. Và tư tưởng ấy, kinh qua thời gian, đến nay vẫn thể hiện vẹn nguyên giá trị của nó với sự xác tín rằng con người luôn là yếu tố quyết định tất cả.
Quân đội nhân dân Việt Nam ta sinh ra trong tình thế khó khăn, gần như tay không, cho nên từ sớm đã đòi hỏi phải biết linh hoạt tận dụng tối đa trí thông minh của mình để biến mọi thứ chung quanh trở thành vũ khí chống lại kẻ thù. Ngay trận đầu ra quân, những chiến sĩ của đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân, chỉ với trang bị sơ sài, nhưng dồi dào tài trí, đã giành chiến thắng, đánh chiếm được đồn địch ở Phai Khắt, Nà Ngần mà không phải đổ một giọt máu nào. Và hãy nhớ, người chỉ huy đội quân ấy, xuất thân chỉ là một thầy giáo dạy sử, đã vượt lên để thắng cả một hệ thống tướng lĩnh của đối phương vốn được đào tạo kỹ lưỡng, cùng sự từng trải, dày dạn chinh chiến, bằng những đường hướng mưu lược quân sự đầy sáng tạo, quyết đoán của mình. Trong các cuộc chiến, với kinh nghiệm và sự mẫn cảm tuyệt vời, chúng ta đã biết huy động cả thiên nhiên cùng tham gia đánh giặc. Do biết vận dụng tối đa óc thông minh, sáng tạo, những đoàn quân của chúng ta trở nên thiên biến, vạn hóa, vô hình, vô ảnh trước mắt kẻ thù với kỳ tích đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng, mà hệ thống bếp Hoàng Cầm là một thí dụ sáng tạo độc đáo tiêu biểu. Chỉ với những chiếc MiG-17 và MiG-21 nhỏ gọn, chiến sĩ phi công Việt Nam tài trí đã linh hoạt len lỏi, ẩn mình phục kích trong các tầng mây để đánh chặn, hạ gục nhiều loại máy bay siêu hiện đại, tưởng chừng như bất khả xâm phạm của đối phương. Có thể nói, chiến thắng trong các cuộc chiến đấu của quân đội ta luôn chứa trong đó đậm đặc hàm lượng trí tuệ. Hàm lượng ấy, qua các thế hệ, chẳng những không phai nhạt độ sắc sảo, mẫn tiệp, mà ngày càng bồi đắp, phát triển thêm lên.
Ngày nay, người lính Quân đội nhân dân Việt Nam được đào tạo bài bản hơn, chuyên sâu hơn, do đó có điều kiện nền tảng tốt nhất để phát huy hết mực tinh thần sáng tạo. Và thực tế, họ đã chứng minh được điều ấy một cách thuyết phục trên thao trường huấn luyện, trong lao động, sản xuất, trong nghiên cứu cải tiến máy móc, công nghệ. Người lính quân khí biết vượt lên những hạn chế, eo hẹp về vật lực, mày mò cải tiến, nâng cấp các loại vũ khí, khí tài không chỉ cho phù hợp với điều kiện khí hậu, đặc trưng địa hình, hoàn cảnh đất nước, mà còn nâng cao thêm thời gian và hiệu quả sử dụng của chúng. Người lính quân y không bằng lòng dừng lại ở nghiên cứu, sáng tạo kỹ thuật phục hồi chấn thương cho bộ đội, cải tiến công cụ y tế cho tiện ích nhất trong mọi hoàn cảnh, mọi tình huống, mà còn sáng tạo ra Kỹ thuật tạo mô hình một số cấu trúc não bộ người sử dụng dựng hình phim chụp cộng hưởng từ theo phương pháp mới, sáng tạo ra cả Kỹ thuật điều trị chấn thương cột sống vùng bản lề ngực - thắt lưng loại Denis IIB bằng phẫu thuật cố định cấu hình ngắn kèm ghép xương liên thân đốt. Ở lĩnh vực thông tin điện tử, người lính dốc sức đầu tư trí tuệ, cải tiến xây dựng hệ thống trang bị để đáp ứng với việc tác chiến trong điều kiện chiến tranh công nghệ điện tử cao, với các đề tài lớn như Nghiên cứu chế tạo bảng mạch khuếch đại công suất phục vụ bảo đảm kỹ thuật cho máy vô tuyến điện sóng ngắn HF6000 125W…
Mới đây, tháng 5/2022, Chủ tịch nước đã trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về công nghệ quốc phòng cho hai công trình đặc biệt xuất sắc của quân đội. Cần nói thêm rằng, trình độ khoa học-công nghệ của hai công trình này được cộng đồng quốc tế ghi nhận, góp phần không nhỏ trong việc khẳng định vị thế mới của Việt Nam trên lĩnh vực công nghiệp quốc phòng công nghệ cao. Trong khi đó, ở các học viện, nhà trường quân đội, những người thầy, bằng cả tình yêu nghề lẫn ý thức trách nhiệm, ngày đêm sàng lọc kinh nghiệm, cải tiến phương pháp giảng dạy cho hiệu quả hơn, thực chất hơn, với những dấu ấn xuất sắc như công trình nghiên cứu Nâng cao chất lượng tiếp nhận và xử lý thông tin trong giảng dạy của giảng viên trẻ khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện trường sĩ quan quân đội hiện nay.
Ở khía cạnh rộng lớn hơn, mang tính chiến lược, tài trí người chiến sĩ Việt Nam còn thể hiện qua sự độc đáo của kế sách Bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, trên cơ sở kế thừa truyền thống Giữ nước từ khi nước còn chưa lâm nguy, với đường hướng đối ngoại quốc phòng, linh hoạt, uyển chuyển mà vẫn bảo đảm nguyên tắc tối thượng là giữ toàn vẹn chủ quyền quốc gia, bảo vệ vững chắc nền độc lập, tự chủ của dân tộc. Chúng ta đã xây dựng quan điểm quân sự riêng cho mình, trong đó hệ thống quốc phòng toàn dân gắn bó hữu cơ cùng thế trận an ninh nhân dân đã trở thành một điểm sáng tạo độc đáo mang đậm bản sắc Việt Nam mà vẫn không lạc lõng với thời đại…
Không tình yêu, không có cảm xúc. Không cảm xúc, không nảy sinh sáng tạo. Phải yêu Tổ quốc mình, phải gắn bó đồng chí, đồng đội ra sao, phải ý thức trách nhiệm với đời quân ngũ của mình nhường nào, từng người lính mới nảy sinh cảm xúc để kích hoạt trí tuệ sáng tạo như thế. Các sáng kiến, cải tiến, sáng chế, ngoài việc giúp giảm bớt ngân sách, làm lợi hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm, thì mục đích quan trọng nhất chính là góp phần hạn chế đến mức thấp nhất mồ hôi công sức, máu xương người lính khi xảy ra tình huống buộc phải chiến đấu.
Không thể không tự hào về tính ưu việt của trí tuệ Quân đội nhân dân ta. Trí tuệ ấy là sản phẩm hun đúc của lớp lớp các thế hệ, biến chuyển từ kinh nghiệm thành di truyền, sau khi đã trải qua biết bao lọc lựa từ mồ hôi, xương máu, tiến đến khát vọng duy trì hòa bình thường trực. Vấn đề còn lại là làm sao các cấp chỉ huy biết phát huy, khai thác, sử dụng nguồn trí tuệ ấy một cách hiệu quả nhất trong việc xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, để tiến lên chính quy, hiện đại, mà không làm thất thoát, lãng phí.
