"Nhân trí truyền gia"
Con đường dẫn vào làng Mộ Trạch bình yên, hai bên xanh ngát hoa mầu, cây cỏ. Sự bình yên còn thể hiện trong nếp sinh hoạt đời sống, lao động và ứng xử của người dân với mỗi di tích của làng. Mỗi du khách đến làng đều cảm nhận được sự hiền hòa, ấm cúng, chan hòa của người dân.
Ngay đầu làng là Đền thờ Thủy tổ họ Vũ-Võ Việt Nam: Vũ Hồn - Thành hoàng làng Mộ Trạch và nhà bia, lưu danh những bậc làm nên tên tuổi "làng tiến sĩ".
Theo tài liệu lưu trữ tại Ban quản lý di tích Mộ Trạch, trong thời kỳ phong kiến, làng có 36 người đỗ tiến sĩ Nho học, trong đó có một trạng nguyên và 11 hoàng giáp.
Trong số 82 tấm bia tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám còn lại đến ngày nay thì có tới 18 bia ghi tên 25 vị tiến sĩ làng Mộ Trạch, còn tại Văn Miếu Mao Điền (Hải Dương) có ghi đầy đủ tên tuổi của 36 vị tiến sĩ làng Mộ Trạch. Khoa thi Bính Thân năm 1656, cả nước có hơn 3.000 người dự thi, chỉ có sáu người đỗ tiến sĩ, trong đó có ba người họ Vũ là Vũ Trác Lạc, Vũ Đăng Long và Vũ Công Lượng.
Các thế hệ người làng Mộ Trạch và con cháu họ Vũ - Võ dù ở nơi đâu vẫn luôn hướng về quê hương, luôn hướng về cụ Vũ Hồn. Ở thời nào, người dòng họ Vũ-Võ cũng nêu cao truyền thống yêu nước, rèn đức, luyện tài, lập nghiệp, nhân hậu, trí tuệ và được Giáo sư, Anh hùng Lao động Vũ Khiêu đúc kết bằng bốn chữ "Nhân trí truyền gia".
Theo người dân của làng, công lao to lớn của cụ Vũ Hồn không chỉ là lập ấp, dựng làng, biến một vùng đất hoang thành nơi đồng ruộng trù phú. Là một nhà nho, nhà giáo, cụ còn dày công gieo trồng và vun đắp tri thức cho nhân dân và con cháu, biến làng Mộ Trạch từ một vùng nông nghiệp thuần túy thành một làng khoa bảng vang danh cả nước.
Thẩm thấu, lan tỏa đạo học qua các đời
Ông Vũ Huy Nhan, người trông coi Đền thờ Thủy tổ họ Vũ-Võ Việt Nam cho biết: "Ở Việt Nam ta, dòng họ Vũ-Võ không lớn như họ Nguyễn, họ Lê, họ Trần nhưng cũng đã tạo dựng nên một thương hiệu về học hành".
Ông Nhan chỉ tay ra cổng đền, chia sẻ: "Từ bao đời qua, người dân chúng tôi vẫn truyền câu hát "Mạch từ lòng đất chảy ra/ Như nguồn sữa mẹ nuôi ta tháng ngày/ Truyền rằng ở mạch giếng này/ Là nguồn khoa bảng, chỉ đầy không vơi". Nguồn nước chảy mãi được nêu trong câu ca chính là giếng làng Mộ Trạch, vốn không bao giờ cạn hay vẩn đục".
Có lẽ một phần vì thế, rất nhiều người con của làng ngày hôm nay học hành tấn tới, hiển đạt, đóng góp xây dựng đất nước.
Có thể kể đến những tên tuổi như: Vũ Xuân Quang, Nhữ Đình Hòa, Vũ Xuân Chung, Phạm Hữu Giang, Vũ Hoàng Giang, TS Nhữ Đình Lưu,...
PGS, TS Võ Thanh Sang, giảng viên Trường đại học Nguyễn Tất Thành (Thành phố Hồ Chí Minh), được phong học hàm phó giáo sư vào năm 34 tuổi, có nhiều đóng góp cho khoa học.
Dẫu xa quê nhưng anh luôn muốn làm rạng danh dòng họ bằng sự tìm tòi cần cù, tỉ mỉ trong nghiên cứu khoa học. Anh đã xuất bản nhiều sách tham khảo được đánh giá cao, công bố 63 bài báo khoa học, trong đó có 54 bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế.
Anh được trao giải thưởng Khoa học Công nghệ Thanh niên Quả cầu vàng toàn quốc năm 2017 ở lĩnh vực Công nghệ sinh học, Huy hiệu Tuổi trẻ Sáng tạo do Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trao tặng.
Anh Sang chia sẻ, bản thân nhận thấy công việc nghiên cứu rất hợp với mình. Ngay từ nhỏ, anh đã thích tìm tòi, khám phá thiên nhiên và càng ngày việc nghiên cứu khoa học với anh càng trở nên thú vị.
Một gương mặt trẻ có nhiều khát vọng là em Nhữ Thị Bích Ngọc, con gái Tiến sĩ Nhữ Đình Lưu, vừa tốt nghiệp loại xuất sắc Trường đại học Kinh tế quốc dân.
Tự thấy cần tiếp tục phấn đấu, học cao hơn nữa, trở thành một nhà kinh tế học, Bích Ngọc chia sẻ: "Tinh thần hiếu học của dòng họ, của làng lan tỏa, em đã luôn cố gắng học tập, nghiên cứu. Em cũng nhận ra, trong Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, tuổi trẻ chúng em phải có đầy đủ tri thức, phương tiện khoa học, công nghệ thì mới làm việc tốt được".
Để có được những thành công, không thể không nhắc đến công lao của những người hằng ngày lam lũ, cần mẫn lao động, sản xuất trên đồng làng, song vẫn gắng sức cho con ăn học.
Vợ chồng ông bà Vũ Văn Mạo và Vũ Thị Minh sinh được năm người con, đã vượt qua rất nhiều khó khăn để nuôi dạy các con học hành, đỗ đạt.
Bà Vũ Thị Minh chia sẻ: "Như là cái nếp, làng tôi dù nhiều người kinh tế chưa cao, nhưng cũng cố gắng vì tương lai của con mà chịu đầu tư cho con học hành. Học để làm người tốt, để lập thân và cống hiến".
Với "tư duy mở" như thế, không thể không nhắc đến sự lan tỏa của quỹ khuyến học.
Ông Vũ Huy Ái, Chi hội trưởng Chi hội Khuyến học Mộ Trạch tự hào về quê hương khi con em trong làng biết noi gương người xưa. Quỹ khuyến học làng Mộ Trạch được thành lập năm 2005, từ đó Chi hội Khuyến học, phân chi hội các dòng họ đã tích cực vận động quỹ khuyến học và xây dựng phương pháp, để quỹ hoạt động có nền nếp, hình thức phong phú. Một điều nữa, các chi họ đều thành lập quỹ khuyến học riêng để việc khuyến khích cháu con học tập đạt hiệu quả cao nhất.
Ông Ái tâm sự: "Chi hội tổ chức các phong trào thi đua học tập nhằm động viên, biểu dương khen thưởng kịp thời các em học sinh khi năm học kết thúc và vào dịp hội làng. Tùy tình hình thực tế mà quỹ của từng chi hội, các dòng họ tổ chức trao thưởng cho học sinh giỏi cấp trường, cấp huyện, tỉnh, quốc gia, học sinh đỗ vào các trường đại học, cao đẳng...".
Nói đến phương pháp giúp các em học sinh có định hướng học hành, ông Nhữ Đình Chìu, trưởng dòng họ Nhữ làng Mộ Trạch, chia sẻ: "Những năm gần đây, trước mỗi kỳ thi đại học, Chi hội Khuyến học Mộ Trạch lại mời các tiến sĩ đầu ngành, các giảng viên đại học là những người con quê hương về tư vấn, phổ biến kinh nghiệm thi cử cho các em học sinh".
Ngoài ra, những năm qua dòng họ Vũ-Võ đã kêu gọi sự hợp tác của mọi người trong dòng họ đang sinh sống ở nhiều vùng miền đất nước, thành lập Ban Khuyến học-khuyến tài. Mỗi năm dòng họ xuất bản ba tập san (bốn tháng một tập), đăng tải thông tin của dòng họ, các hoạt động của hội đồng hương các tỉnh, thành phố trên cả nước và kiều bào ở nước ngoài nhằm biểu dương khen thưởng kịp thời các cá nhân, tập thể có thành tích, làm rạng danh dòng họ; tổ chức phát phần thưởng, trao bằng Vũ tộc tinh hoa cho những em có thành tích học tập, rèn luyện xuất sắc.
Mộ Trạch vào xuân, đường làng muôn hoa đua nở. Người dân tận tình đón tiếp khách về thăm, tham dự lễ hội truyền thống làng Mộ Trạch. Được tổ chức vào các ngày mồng 7, mồng 8 (ngày chính hội) và mồng 9 tháng Giêng hằng năm, đây là dịp nhân dân Mộ Trạch, con cháu họ Vũ - Võ và quý khách thập phương tưởng nhớ, tri ân công đức của Đức Thần Tổ và các thế hệ tiền nhân đã góp phần lưu danh thơm làng tiến sĩ.
 |
| Nhà bia, ghi danh 36 vị tiến sĩ làng Mộ Trạch. |
