Là Tổng Bí thư của Đảng trong những năm đầu đổi mới, đồng chí Nguyễn Văn Linh nổi tiếng với những bài báo với bút danh N.V.L trong mục "Những việc cần làm ngay" trên Báo Nhân Dân, bàn về những việc cần phải chấn chỉnh trong xã hội, những “căn bệnh” tham nhũng, lãng phí, quan liêu cản trở công cuộc đổi mới.

Từ số đầu tiên ngày 25/5/1987 đến số cuối cùng ngày 28/9/1990, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã viết 31 bài cùng với tiêu đề “Những việc cần làm ngay”. Đặt trong bối cảnh những khó khăn, tồn tại của thời kỳ đầu đổi mới, các bài viết này đã chỉ rõ những việc cần làm ngay là những việc cấp bách, cần giải quyết nhanh chóng theo tinh thần lời nói đi đôi với việc làm nhằm thực hiện các mục tiêu của Đảng và Nhà nước đề ra.

Tác giả “Những việc cần làm ngay” yêu cầu các cấp, các ngành nhìn thẳng vào sự thật, thực hiện công khai, dân chủ, tập trung giải quyết những vấn đề do công luận lên tiếng một cách nhanh chóng, chính xác, triệt để, đồng thời cũng lưu ý trách nhiệm chính trị xã hội rất lớn của các cơ quan truyền thông đại chúng. “Những việc cần làm ngay” trở thành nhu cầu, thành đòi hỏi cấp bách và sự cổ vũ động viên mạnh mẽ đối với toàn Đảng, toàn dân mà trực tiếp là lãnh đạo các cấp, các ngành, các cơ quan bảo vệ pháp luật và các cơ quan báo chí truyền thông.

Gặp chúng tôi trong một buổi sáng tháng 6, nhà báo lão thành Hà Đăng vẫn rất minh mẫn ở tuổi 95. Lần giở những cuốn sách về Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã bạc màu thời gian, cụ hồ hởi kể về những kỷ niệm với “anh Linh” một thời.

Theo nhà báo Hà Đăng, đồng chí Nguyễn Văn Linh là một trong những nhà lãnh đạo có công cùng Bộ Chính trị và Trung ương Đảng ta thiết kế nên đường lối đổi mới, và sau đó trong cương vị Tổng Bí thư, đồng chí đã chỉ đạo và điều hành một cách có hiệu quả các hoạt động của Đảng để đưa đường lối đổi mới vào cuộc sống.

Những năm đầu đổi mới, đất nước còn gặp nhiều khó khăn. Đồng chí Nguyễn Văn Linh đã thẳng thắn chỉ ra những nguyên nhân cũng như những khuyết điểm, yếu kém dẫn đến thực trạng này. Đồng chí nhấn mạnh: “Đảng phải nhìn thẳng vào sự thật, phải thấy thiếu sót chủ quan của chúng ta là nghiêm trọng và kéo dài, phải có tinh thần dũng cảm tự phê phán mạnh mẽ và triệt để để đổi mới. Không như thế, chúng ta sẽ rơi vào tình trạng trì trệ kéo dài với những tai họa thật sự - những tai họa không phải do bản chất chế độ chúng ta gây ra mà là do khuyết điểm của chúng ta gây ra. Vậy nên, để không mắc tiếp sai lầm, cần phải đổi mới tư duy và phong cách”.[Nguyễn Văn Linh: Đổi mới để tiến lên, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, 1988]

Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã nhận thấy nguyên nhân cản trở quá trình đổi mới bắt nguồn từ nhận thức giáo điều, xơ cứng, nạn tham nhũng, tiêu cực tồn tại. Chính vì thế, đồng chí đã viết những bài báo trong chuyên mục “Những việc cần làm ngay” đăng trên Báo Nhân Dân, đề cập chủ yếu đến việc chống tiêu cực, phê phán những bất hợp lý, những vấn đề còn tồn tại trong xã hội thời bấy giờ.

“Tối 24/5/1987 là phiên anh Hữu Thọ khi ấy là Phó Tổng Biên tập Báo Nhân Dân trực Ban Biên tập. Vào khoảng cuối giờ chiều khi mọi người đã rời cơ quan về nhà thì đồng chí thường trực ở cổng số 71 phố Hàng Trống đưa vào một phong thư, nói là của một người đứng tuổi gửi Ban Biên tập. Phong bì không đóng dấu hỏa tốc nhưng của Văn phòng Trung ương Đảng. Trong phong bì có thư và một bài báo viết tay. Bức thư ký tên Nguyễn Văn Linh, nói rõ “gửi một bài báo, nếu Ban Biên tập thấy được thì đăng”. Bài báo có đầu đề “Những việc cần làm ngay”, ký tên N.V.L”, nhà báo Hà Đăng hồi tưởng.

“Khi ấy tôi không có mặt tại tòa soạn nhưng anh Hữu Thọ trong ca trực nên đã nhận bức thư của đồng chí Nguyễn Văn Linh. Sau đó anh Thọ tìm gặp và nói lại với tôi về chuyện bức thư và bài báo ký tên N.V.L. Chúng tôi đều xác định đây là một việc rất quan trọng, cho nên cần phải đăng ngay, nhưng vấn đề cách đăng sẽ như thế nào. Chúng tôi cùng bàn cách làm thế nào đưa bài lên báo và quyết định đăng bài viết ngay trong số báo ngày hôm sau (25/5/1987) trên trang nhất, cũng là ngày mở đầu chuyên mục “Những việc cần làm ngay” trên Báo Nhân Dân”, nhà báo Hà Đăng kể.

Theo nhà báo Hà Đăng, lúc bấy giờ đồng chí Nguyễn Văn Linh là Tổng Bí thư của Đảng, và về nguyên tắc tất cả những phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư đã mang tính đại diện cho Trung ương. Những bài báo của đồng chí dù mang dáng dấp cá nhân nhưng đó không phải là cá nhân theo kiểu tự mình quyết định, mà cá nhân đó là đại diện cho tập thể lãnh đạo.

“Ở đây là vai trò của Tổng Bí thư đối với báo Đảng, mà với báo Đảng thì những ý kiến phát biểu của các đồng chí lãnh đạo cũng như Trung ương là bao giờ Báo Nhân Dân cũng phải tôn trọng và phải đưa lên. Đối với các bài báo của các đồng chí Tổng Bí thư, tức là người lãnh đạo cao nhất của Đảng thì những bài báo đó đều được coi là mẫu mực và báo chí sẽ đăng”, nhà báo Hà Đăng nói.

“Đồng chí Nguyễn Văn Linh là người rất nguyên tắc nhưng cũng rất tôn trọng vai trò của báo chí. Tự bản thân đồng chí đến đưa bài cho báo chứ không phải qua chỉ thị hay đường công văn. Đồng chí đi một chiếc xe bình thường, không có cảnh vệ đi theo, đến đưa bì thư rồi đồng chí cũng đi ngay chứ không ra chỉ thị hay mệnh lệnh. Tổng Bí thư đưa ra bài báo đó nhưng vẫn tôn trọng quyền của Ban Biên tập Báo Nhân Dân. Lúc bấy giờ chúng tôi quyết định đăng bài viết của đồng chí Tổng Bí thư là vì vấn đề nguyên tắc, nhưng cái lớn hơn thế đó là vì giá trị”, nguyên Tổng Biên tập Báo Nhân Dân khẳng định.

Lúc bấy giờ chúng tôi quyết định đăng bài viết của đồng chí Tổng Bí thư là vì vấn đề nguyên tắc, nhưng cái lớn hơn thế đó là vì giá trị.

Nhà báo HÀ ĐĂNG, nguyên Tổng Biên tập Báo Nhân Dân

Bằng sự sâu sát của một nhà lãnh đạo “lấy dân làm gốc”, đi sâu vào thực tiễn, tác giả N.V.L nhìn thấy và chỉ rõ nguyên nhân, hậu quả tai hại của những hiện tượng vi phạm có ảnh hưởng đến kinh tế, sản xuất, những mục tiêu quan trọng mà đất nước đang tích cực đẩy mạnh để vực dậy tình hình đất nước sau nhiều năm khủng hoảng.

Trong thời gian bốn năm tồn tại chuyên mục “Những việc cần làm ngay”, các bài viết của tác giả N.V.L tập trung phê phán các vi phạm ảnh hưởng đến công cuộc đẩy mạnh sản xuất; phê phán các hiện tượng tha hóa về phẩm chất của đội ngũ cán bộ; khẳng định sức mạnh công luận, pháp chế Nhà nước và vai trò của các phương tiện thông tin đại chúng; động viên, cổ vũ nhân dân thực hiện đường lối đổi mới, biểu dương những việc làm tốt, nhân tố mới điển hình.

Ngay khi những bài viết đầu tiên của “Những việc cần làm ngay” được đưa lên Báo Nhân Dân, dư luận đã rất sôi động. Chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, các bài viết của N.V.L đã tạo nên một luồng sinh khí mới trong xã hội. Ở đó, người ta dám nói thẳng, nói thật và dám nhìn thẳng vào sự thật, dám tiếp thu những “bài thuốc đắng” mà tác giả N.V.L đã đưa ra.

“Những bài báo đó dám nói thẳng thực trạng của lãnh đạo và của xã hội, chỉ rõ những mặt tiêu cực nhưng cũng không phủ nhận mặt tích cực, vẫn biểu dương đồng thời phê phán, chỉ trích đích danh những khuyết điểm, “bệnh” quan liêu, xa dân, rồi những hạn chế trong lãnh đạo kinh tế… Các bài viết này không phải là để bôi đen chế độ mà nêu ra những khuyết điểm cũng là để chúng ta thấy rằng chính những hạn chế này đã làm chậm bước tiến của chúng ta trên con đường đổi mới đi lên”, nhà báo Hà Đăng nhận định.

Nguyên Trưởng Ban Tư tưởng-Văn hóa Trung ương cho rằng: “Những bài viết của đồng chí Nguyễn Văn Linh mang tính lý luận, nói lý nói lẽ nhưng cũng rất thực tiễn và nói rất sát để biểu dương những việc tốt, người tốt, điển hình tốt, đồng thời cũng phê phán những mặt tồn tại trong xã hội qua những mẩu chuyện cụ thể chứ không phải qua chuyện gì đó lớn lao”.

Từ đó, nguyên Tổng Biên tập Báo Nhân Dân khẳng định, giá trị lớn nhất trong các bài viết “Những việc cần làm ngay” đó là kết hợp được lý luận với thực tiễn, giữa nói và làm. Các đường lối, chỉ đạo, chính sách cụ thể được kết nối với những câu chuyện từ bên dưới, từ thực tiễn cuộc sống, qua đó bàn về những việc sát sườn và cần làm ngay.

“Những bài viết của đồng chí Nguyễn Văn Linh trong chuyên mục “Những việc cần làm ngay” đều theo tinh thần nói và làm, nói đúng và làm đúng, chứ không phải nói một đằng mà làm một nẻo. Nói thẳng vào vấn đề, nói lý luận, nói thực tiễn nhưng thực tiễn đó phải là tiêu chuẩn để kiểm nghiệm lại vấn đề lý luận. Lý luận cũng phải sát với thực tiễn, cho nên phải kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, mà điều đó được thể hiện rất rõ qua những bài báo của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh. Những bài viết đều đề cập các vấn đề lý luận nhưng thực sự cũng phản ánh thực tiễn, phản ánh những việc phải làm trên cơ sở nói thẳng, nói thật, nhìn rõ sự thật và đánh giá đúng sự thật”, nhà báo Hà Đăng nhận định.

Trong hồi tưởng của nhà báo Hà Đăng, những người làm Báo Nhân Dân không bao giờ quên hình ảnh đồng chí Nguyễn Văn Linh, trong tư cách một cộng tác viên, đã đích thân mang bài báo đầu tiên dưới bút danh N.V.L đến toà soạn, mở ra chuyên mục "Những việc cần làm ngay", nghiêm khắc phê phán những việc làm tiêu cực trong xã hội, từng gây chấn động trong dư luận thời kỳ đầu đổi mới.

Về sau, đồng chí nói lại với các nhà văn, nhà báo: "Tôi không phải là nhà văn nghệ, nhà báo nhưng "ngứa ngáy" quá vừa rồi mới viết "Những việc cần làm ngay". Nhiều người hoan nghênh, hưởng ứng nhưng không phải không có những người cho rằng "bôi đen chế độ"... Trả lời một nhà báo nước ngoài hỏi tại sao có lúc N.V.L không thấy có bài trên báo, đồng chí nói: “Vì những bài báo của N.V.L chẳng qua cũng như mở máy và nhấn ga cho ô-tô chạy và cái ô-tô đó phải là các nhà báo, là quần chúng… Rồi ra lần lần cũng sẽ có một số bài khác của N.V.L, lần lần cũng phải nhấn ga để cho ô-tô chạy với tốc độ nhanh hơn".

Theo nhà báo Hà Đăng, cái mà "Những việc cần làm ngay" đạt được đã vượt ra ngoài kích cỡ những bài báo: “Nó thực tế nêu lên một phong cách làm việc - phong cách nói đi đôi với làm, đã nói là làm. Và không phải ngẫu nhiên mà người ta gọi N.V.L là ông Nói và Làm”.

Những bài viết của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã có tác động giáo dục và hướng dẫn cho dư luận nói chung, tạo nên động lực để thúc đẩy những khuynh hướng đổi mới tiến bộ, khắc phục những tiêu cực, bảo thủ và trì trệ.

“Có thể nói, “Những việc cần làm ngay” đã có tác động xã hội lớn, khi tác động đến suy nghĩ không chỉ trong Đảng mà còn tác động đến các tầng lớp nhân dân trong xã hội. Giá trị tư tưởng lớn nhất trong “Những việc cần làm ngay” đối với giai đoạn hiện nay đó là nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật và nói rõ sự thật”, nhà báo Hà Đăng nhấn mạnh.

Theo ông, đặt trong bối cảnh cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay, các bài viết của tác giả N.V.L trên Báo Nhân Dân năm xưa vẫn còn nguyên giá trị. “Giống như dòng chảy đổi mới, cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực cũng là một dòng chảy liên tục. Đổi mới vẫn tiếp dòng chảy của mình cùng các mặt tích cực đi lên, nhưng cùng với đó vẫn phải tiếp tục đấu tranh với những mặt xấu cản trở. Trong đó, “Những việc cần làm ngay” là một cách để vừa biểu dương các mặt làm được và cũng phê phán những điều chưa làm được, yếu kém, gây trì trệ. Rõ ràng những hiện tượng tiêu cực, tham nhũng, suy thoái vẫn còn tiếp diễn, cho nên cuộc đấu tranh ấy phải là một dòng chảy không ngừng nghỉ”, nhà báo Hà Đăng khẳng định.

Ngày xuất bản: 22/6/2023
Nội dung và trình bày: Trung Hưng
Ảnh: Nhật Quang
Video: Trung Hiếu